Элемдік экономика

- Қазақстанның  ауыл шаруашылық және өнеркәсіп  тауарларының нарыққа жетуі жөнінде  міндеттемелер қабылдау кезінде,  тұтынушылардың кең тобын және  отандық өндірушілерді қорғауды  қамтамасыз етсін; 

- қатынас  түрлері бойынша магистральдық  темір жол желілері қызметтері  тарифтерін, импортталатын және  отандық өнім акциздерін бірдейлендіру  кезінде тұтынушылардың мүдделерін  қорғау және отандық өндірушілердің  мүдделеріне нұқсанды азайту  арасында теңдестік табу мақсатында  кешенді талдау жүргізсін;

- техникалық  реттеу саласында отандық және  импорттық тауарларға қатысты  қолданылатын техникалық регламенттер  мен стандарттарды халықаралық  регламенттер және стандарттармен  үйлестіру жөнінде жұмысты жалғастырсын;

- санитариялық  және фитосанитариялық шаралар  қолдану саласында зертханалардың  материалдық базасын жаңарту,  санитариялық және фитосанитариялық  шаралар саласында заңдардың  тиімді атқарылуын қамтамасыз  ету үшін қызметкерлерді оқыту  мақсаттарында қаржыландыруды арттырсын,  бұл сыртқы нарықтарға отандық  тауарларды жылжытумен қатар,  сапасыз импорттық өнімдерге  жол бермеуге ықпал ететін  болады;

- ДСҰ-ға ену  кезінде қабылданатын міндеттемелер  және өңірлік ықпалдастық шеңберінде  халықаралық шарттардан туындайтын  міндеттемелер тұрғысында сыртқы  және ішкі саудадағы басымдықтар  бағыттарын және іс-шаралар кешенін  айқындайтын сауда саясатын дамыту  тұжырымдамасын әзірлесін; 

- тұтынушы  мен сатушы арасында даулар  туындаған кезде тұтынушылардың  басым құқығын қамтамасыз ету  жөнінде норма көзделетін«Тұтынушылардың  құқықтарын қорғау туралы» заң  жобасын әзірлесін; 

- Қазақстан  Республикасының заңнамалық актілерінің  қолданыстағы нормаларына сәйкес, жер қойнауын пайдалану саласындағы  инвесторлар жүзеге асыратын, жабдықтарды,  тауарлар мен қызметтерді сатып  алуға отандық тауар өндірушілердің  тең құқылы қатысуын қамтамасыз  етсін,

- Еуропа  Комиссиясы сауда талқысын жүргізуі  кезінде Қазақстанға «нарықтық  экономика»мәртебесін беру туралы 2007 жылдың соңына дейін Еуропа  Комиссиясымен бірлесіп мәселе  әзірлесін;

- ДСҰ Хатшылығынан  мемлекеттік қызметшілерді,халықты  және ЖОО студенттерін халықаралық  сауда ережелеріне оқыту үшін  оқытушы кадрлар даярлауда техникалық  көмек көрсету сұралсын;

- уақытша  шаралар ретінде (тиісті экологиялық  стандарттар және техникалық  регламенттер әзірленгенге дейін)басқа  елдерде қолданылатын ұсталған  автомобилдерді әкелуді мейлінше  экологиялық және техникалық  қауіпті ретінде шектейтін осындай  тарифтік кедергілер енгізсін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Қазақстан Республикасының әлемдік  экономикалық қатынастарға енуіндегі мәселелер мен жетілдіру жолдары

3.1 Қазақстан Республикасының әлемдік  экономикалық қатынастарға енуіндегі мәселелер

 

 

      Дүниежүзiлiк  экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан  экономикасы бiрқатар мәселелерге тап болып отыр. Негiзгi проблемаларға мыналарды жатқызуға болады: бiр жақты шикiзат бағыттылығы, әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi, ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы, iшкi нарықта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның дамымауы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндiрiстiң арасында ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарға қаржының аз бөлiнуi, менеджменттiң экономиканы ғаламдану процестерiне және сервистiк-технологиялық өтуге бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi.      

Қазіргі кездегі көптеген қарама-қайшылықтарға  қарамастан елдер арасында өзара түсіну мен ынтымақтастық бағыты өсіп келеді. Осыған байланысты ұлттық экономиканың үлгісін жасау барысында экономикалық және әлеуметтік қатынастарды бағалау сөз болып отыр. Әр түрлі елдер арасында "көзге көрінбейтін" экономикалық даму деңгейі басталды. Әрине, бүл өзгеріс өздігінен ешқандай себеп салдарсыз шешіле салады деу қиын; ол қарама-қайшылығы мол, күрделі қүбылыс.

      Бұл қозғалысқа ықпал ететіндер:

• индустриалды   қоғамнан   (ақпараттық)   постиндустриалдыға ауысуы;
• технологиялық революция;
• энергиялық   шикізаттарының   және   азық-түлік   проблемасы;
• экологиялық проблема.

 

      Ең  негізгі қауіп – экономикалық  ұлтшылдықтың дамуы және діни фанатизм. Бұл жерде экономикалық артықшылықка ұмтылу еркін бәсеке күресіне негізделмей, бір нәсілдің екінші нәсілден, бір әлеуметтік-экономикалық жүйенің басқа әлеуметтік-экономикалық жүйеден артық саналуы және діни айырмашылықтардың ықпалының басым болуы меңзеліп отыр. Жалпы айтқанда, ХЭҚ-тың даму барысы бұл ойлардың дұрыс емес екенін айқындай түседі.       

Ресейдегі дағдарыстың ізінше ТМД елдерінің  валюталарына арақатынасына қарай  теңгенің елеулі түрде нақты қымбаттауы 1998 жылдың аяғында ресей рубліне қатынасы бойынша 69%, ал ТМД елдерінің валюталарының арақатынасына қарай 61% құрайды. 1999 жылы еркін құбылатын айырбас бағамының енгізілуі принцип бойынша валюталык бағам деңгейін еркін нарық жағдайында анықтайтынын білдіреді. Яғни, валюталық бағам сұраныс пен ұсыныстың нақты арақатынасын қамтып көрсетуге тиіс. Валюталық бағамның деңгейін төлем балансының тұрақты міндетіне сәйкес деңгейге, яғни ерекше қаржыландыру болжай алмайтын жағдайға жеткізу қажет болғанда ұлттық банк валюталық нарықты бейтараптандырады. Осындай мақсатты көздеген Ұлттық банк Қазақстан теңгесінің құнсыздануын инфляция деңгейінде тұруы үшін валюталық бағамды реттейді.      

Экономиканың  шикізаттық бағытта болуы салдарынан экспорттық валюта түсімінің көлемі шикізаттың әлемдік бағасының конъюнктурасына тым тәуелді және өте-мөте тұрақсыз, ал бұл төлемдік баланс жағдайына және ұлттық валюта бағамының тұрақтылығына тікелей ықпал етеді.      

Экономиканың  долларлануының айтарлықтай деңгейде сақталуы ақша-несие саясатының тиімділігін төмендетеді, банк жүйесінің және экономиканың нақты секторының әлсіздігін арттырады, мемлекеттің кірісін азайтады.      

Шетелдік  инвестициялардың келуін ынталандыру  саясаты отандық және шетелдік инвесторлардың теңсіз жағдайға қойылуына алып келді.     

Капиталдың  елден жылысуының жалғасуы Қазақстан экономикасын дамытуға теріс әсер етіп отыр.      

Тартылатын  шетелдік капитал көлемін арттыруға кедергі келтіретін бірқатар факторлар бар, олардың ішінен мыналарды атап керсетуге болады:

Қазақстан нарығындағы  іскерлік белсенділіктің төмендігі;

заңнама мен  реттеуші шаралардың көмескілігі;

ақша қаражатының  телемсіздік дағдарысымен шиеленіскен төмен өтімділігі;

сенімді ақпараттың өткір тапшылығы.       

Бұдан басқа, мемлекет рөлінің әлсіздігі сыбайлас жемқорлық пен қызмет бабын теріс пайдаланудың таралуына, келісімшарт талаптарының орындалмауына мүмкіндіктер туғызды; санаткерлік меншік құқығын қорғау қамтамасыз етілмейді.     

Қазіргі елдегі қаржы жүйесінің дамындағы  мәселелердің туындалуы, ол мәселелердің барлығы ішкі және сыртқы саяси, экономикалық, қаржы факторларына байланысты болып отыр. Атап айтатын болсақ, әлемдік қаржы нарығындағы дағдарыстар, мұнай бағасының өсуі, ақшаның құсыздануынан, инфляцияның шарықтауы несие операцияларының дамуына кері әсерін тигізуде.      

Қаржы жүйесі дамуының жеткіліксіз деңгейде болуы, ол экономиканы монетаризациялау деңгейінің салыстырмалы түрде төмен болуынан және қолма-қол ақша айналымы үлесінің жоғары болуынан көрінеді. Экономиканың шикізаттық бағытта болуы салдарынан экспорттық валюта түсімінің көлемі шикізаттың әлемдік бағасының конъюнктурасына тым тәуелді және өте-мөте тұрақсыз, ал бұл төлемдік баланс жағдайына және ұлттық валюта бағамының тұрақтылығына тікелей ықпал етеді.     

Экономиканың  долларлануының айтарлықтай деңгейде сақталуы ақша-несие саясатының тиімділігін төмендетеді, банк жүйесінің және экономиканың нақты секторының әлсіздігін арттырады, мемлекеттің кірісін азайтады.        

Дегенмен де, халықаралық экономикалық қатынастардағы болып жатқан мәселелерге қарамастан Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануы, оның халықаралық экономикалық қатынастар және халықаралық енбек бөлінісіне белсенді қатысуы дамып келеді.  
  
  
  
  
  
  
  
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 Қазақстан  Республикасының әлемдік экономикалық қатынастардағы орнын жетілдірудегі мемлекеттің саясаты

 

 

      Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық байланыстардағы орнын жетілдірудегі мемлекеттің сыртқы – экономикалық саясатының бағыттары ҚР Президентінің Жолдауларында, ҚР Үкіметінің «индустриялық – инновациялық дамуынының 2003-2015 жылдарға арналған» және «50 дамыған елдер қатарына ену» бағдарламаларында қарастырылған.            

Елдiң  әлемдiк экономикаға өзара тиiмдi бiрiгуi, оның әлемдік еңбектi бөлу жүйесiндегi рөлiн оңтайландыру үшiн жағдайларды қалыптастыру сыртқы экономикалық саясаттың 2008 – 2009 жылдарға арналған негiзгi басым бағыттарының бiрi болып табылады.       

Қазақстанның  әлемдiк экономикаға трансформациясының аса маңызды шарты саудадағы  әрiптес елдердi таңдауда икемдi саясат жүргiзу: үшiншi елдер арқылы транзиттi барынша азайту мақсатында Еуропа мен  Азия елдерiнiң таяу рыноктарын неғұрлым толық пайдалануға, өңiрлiк одақтармен өзара iс-қимылды күшейтуге, еркiн  сауда аймағының артықшылықтарын  барынша пайдалануға бағытталған  өткізу рыногын әртараптандыру болып  табылады. Алдағы кезеңге арналған аса маңызды іс-шаралардың бiрқатары:

саудада преференциялық режимдi белгiлеу жөнiнде екiжақты  және көпжақты келiсiмдер жасау жөнiндегi келiссөздердi одан әрi жүргiзу;

өңiрлiк бiрлестiктер (ТМД, ЕурАзЭҚ, БЭК, ШЫҰ және ОАО) шеңберiнде  экономикалық бастамаларды жылжыту;

Қазақстанның  әлемдік экономикалық Ұйымдардың қызметiне қатысуымен байланысты мәселелер жөніндегі  мемлекеттiк саясатты қалыптастыру және iске асыру болып табылады.       

Әлемдік нарықты игеру үшін Қазақстан  таңдаулы және кезекпен іске асырылатын саясат жүргізуі тиіс. Таңдаулылық өз басымдылықтарын нақты анықтаумен байланысты. Мысалы, ел ішінде еркін нарықтық экономика құру күш-жігері сыртқы ашықтықтан басым болуы керек. Өзінің халықшаруашылық кешенін сыртқы әлемге ашуда жоспарлы жалғастық қажет. Бұл жағдайда сыртқы ашықтық өзіндік мақсат болмауы тиіс, ол ел ішінде тиімді нарықтық тетіктерді қалыптастыруға жағдай туғызуы керек.       

Дүниежүзілік  шаруашылыққа интеграциялану стратегиясын әзірлегенде әлемдік тәжірибені есепке алу қажет. Дүниежүзілік экономикалық қоғамдастыққа кіру, онда өзінің орнын табу тәуелсіз Қазақстан Республикасы үшін оңай мәселе емес. Әлемдік шаруашылыққа интеграциялану жолында біздің еліміз үшін өте өзекті мәселе экономикалық қауіпсіздікті сақтау. Экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету Қазақстан экономикасына әлемдік шаруашылықтық конъюнктураның, әлемдік бәсекенің, республиканың экономикалық субъектілерінің дүниежүзілік нарықтағы тиімсіз әрекетінің тигізетін заладын мүмкіндігінше азайту болып саналады.       

Республиканың дүниежүзілік экономикалық қоғамдастыққа  интеграциялануы өте күрделі  мәселе. Оны шешудің алғы шарты  келесілер болуы мүмкін:

Қазақстанның  нарықтық экономиканы дамытудың  негізгі кезендерінен жедел өтуі;

Үзілген байланыстарды  қалпына келтіру, ТМД елдері топтарының шеңберінде экономикалық интеграциялану және өз кезегінде әлемдік шаруашылыққа бірігей блок түрінде бірлесіп кіру.       

Қазақстанды әлемдік жетекшілерден бөліп  тұрған аралықтан өткізу, ауыртпашылықты жеңілдету және нарықтық экономикаға көшу уақытын қысқарту, дүниежүзілік шаруашылыққа біріктіру үшін келесі шаралар іске асырылуы тиіс: тұрақты саяси режим қалыптастыру; Қазақстанның жағдайына бейімделген нарықтық шаруашылық жүргізу тетігін дамыту және жақсарту; қолайлы инвестициялық ахуал туғыза отырып шетел инвестициясын тарту және тиімді пайдалану; өндірістің экспорттық бейімделуін импортты алмастырумен үйлестіре отырып, белсенді сыртқы сауда саясатын жүргізу; ғылыми-техникалық үдерістің жетістіктерін қолдау жолымен экономикалық дамуды ынталандыру.     

Экономика салаларын  Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі шарттарына бейімдеу жөніндегі жүйелі шараларды  іске асыру және Қазақстанның әлемдік  нарыққа кірігуі. Міндеттері;