Қазақстан Республикасында қаржыны басқаруды ұйымдастыру

            

    

 

 

Қазақстан Республикасында қаржыны басқаруды                    ұйымдастыру

 

 

 

    Жоспар:

 

1.Кіріспе................................................................................................................2

1.1 Қаржы дегеніміз не?......................................................................................3

1.2 Қаржыны басқару туралы жалпы  түсінік....................................................3

 

2.Негізгі бөлім

2.1 Қаржыны басқарудың объектілері  және субъектілері................................

2.2 Қаржы тетігі…...............................................................................................4

2.3 Қаржыны басқару қағидалары.....................................................................5

2.4 Қаржыларды басқарудың автоматтандырылған жүйесі............................6

 

3. Қорытынды

3.1 Қаржылық жоспарлаудың мазмұны,міндеттері  мен әдістері................6-7

3.2 Қаржыны басқаруды  ұйымдастыру..............................................................

3.3 Қаржыны басқару  тәртібі және Қазақстан республикасында  қаржыны басқаруды ұйымдастыру................................................................................6-10

 

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                     1. Кіріспе

 

 Басқару адам қызметінің барлық аясына, соның ішінде қаржы қызметіне де тән нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы. 
Адамдардың саналы, мақсатты қызметі ретіндегі басқару экономикалық заңдардың объективті зандылықтары мен талаптарына негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады. 
Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі және қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның негізіңде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет (қаржы органдары арқылы) шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару — бұл тиісті қаржы саясатына жетудің мақсаты; қаржы механизмі.— бұл мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты — қаржыны басқарудың тиісті процесінің түпкілікті қорытынды нәтижесі. Бұл орайда қажетті нәтижеге жету үшін объектіге мақсатты ықпал жасаудың әдістерімен тәсілдері пайдаланылады. Қаржы жүйесіндс оны басқаруды арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың көмегімен жүзеге асырады. 
Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық теңгерілімдікте, бюджет профицитінде, мемлекетгік борыштың азаюыңца, ұлттық валютаның беріктігінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің экономикалық мүдделерінің үйлесуінде (ұштасуында) көрінетін қаржының тұрақтылығы мен қаржының тәуелсіздігі болып табылады. 
Қаржыны басқарудың негізіне мына қағидаттар қойылған: басқарудағы демократизм; қаржы мәселелеріне саяси тәсілдеме (көзқарас); басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі (ұштасуы); 
басқарудың ғылымилығы;  
орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік; 
басқарудағы жауапкершілік; шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы. Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білгсн жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметгік сфераны басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп, қоғамдық өндірістің бүкіл процесіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады. 

 

 

2. Қаржыны басқару туралы жалпы түсінік

 

    Қаржы (фр.finance,лат Finantia – аяақтау,төлем туралы бұйрық ;қолма-қол ақша,табыс) - мемлекеттік аймақтардың,шаруашылық жүргізуші субъектіледің, заңды және жеке тұлғалардың  ақшалай қаражатының құралуы, бөлінуі, қайта бөлінуі, пайдаланылуы  үдерісін сипаттайтын іргелі, қорытындылаушы экономикалық санат (категория).Осы үдеріс барысында туындайтын ақша қатынасы; ақшалай  қаражыттың қозғалысына байланысты мемлекет, кәсіпорындар мен ұйымдар, салалар, аймақтар, жекелеген азаматтар арасында пайда болатын экономикалық қатынастардың жиынтығы.Бүгінде қаржын терминін күнделікті қолданысқа енгізген авторды атау қиын бұл терминнін авторлығын       1577 жылы республика жөнінде « 6 кітап » деген еңбегімен жарыққа шығарған  француз ғалымы Джордж Бодэн. Қаржының пайда болуының бастапқы шарты ақша қатынастарымен ортақтастырылған тауар өндірісі болып табылады.

 

     Қаржының қызметтері:

 

     1) Бөлгіштік

     2) Бақылау

 

  Бөлгіштік функцияның көмегімен  - жалпы қоғамдық өнім мен оның аса маңызды бөлігі ұлттық табысты , сондай-ақ ұлттық байлықтың  бір бөлігі бөлінеді және қайта бөлінеді, өнімнің натуралдық – заттай құрамын бөлу ақшалай қорларды бөлу арқылы жасалады.

   Бақылау функциясы кредит  берудің  мезгілдігі, қайтарымдылығы, ақылығы қағидаттарынан көрінеді бақылаудың бұл түрі банк арқылы өтетін ақшалай есептеудің өнім, жұмыс, қызметтері үшін, жүйесі арқылы жүргізіледі.

 

 Қаржы жүйесі – белгілі бір қоғамдық-экономикалық формация шеңберінде өмір сүретін қаржы мекемелерінің жиынтығы; тар мағынада алғанда — мемлекеттің қаржы мекемелері жүйесі, яғни өзара байланысты салалар (кәсіпорын, сақтандыру қаржысы мен мемлекеттік қаржы) мен буындардың (қаржы мекемелерінің, салық жүйесінің құрылымдык бөлімшелері, т.б.) жиынтығы. Әрбір ірі салалардың ішінде буындар болады, оның үстіне қаржы қатынастары субъект қызметінін сипатына қарай топтастырылады.

 

Қазақстан Республикасынын  қаржы жүйесі бюджет жүйесінен, бюджеттен  тыс қорлардан, түрлі меншік нысанындағы  кәсіпорындардың қаржысынан, қаржы  институттарынан (қаржы қызметін жүзеге асырушы, реттеуші ұйымдар, мекемелер, қаржы министрлігі, қазынашылық, ұлттық банк, салық инспекциясы, салық полициясы (қаржы полициясы), кор валюта биржалары, қаржы-несие мекемелері) және қаржы үдерістерінің барысына қажетті шарттар жасайтын қаржы құралдары тұрады. Қаржы жүйесінің тұрақтылығы мен орнықты дамуы ұлттық экономика дамуының қажетті шарты болып табылады. 

 

 

          2.1 Қаржыны басқару

 

   Қаржыны басқару – бұл  көзделген нәтижеге жету үшін басқарылатын объектіге  мақсатты түрде қолданылатын әдістер мен тәсілдердін жиынтығы.

 Қаржыны басқаруды ерекше әдістер мен тәсілдермен,сондай-ақ оны ынталандыру және санкциялар көмегімен арнайы апарат жүзеге асырады .

Қаржыны басқарудың объектісі  ретінде қаржылық қатынас, басқару субъектісі  ретінде басқаруды жузеге асыратын ұйымдық құрылымдар танылады.Қаржы қатынастарының сынықтамасына сәйкес саласы бойынша екі объектіге жіктеуге болады: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы және мемлекет қаржысы. Сәйкесінше олардың басқару объектісіне мыналар жатады: қаржы қызметі,салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын бұл ұйымдардың жиынтығын қаржы апараты деп атайды.     

 

  2.2 Қаржы тетігі

 

  Қаржы тетігі – қоғамдағы қаржыларды және экономиканы басқару  жүйесіндегі белсенді элемент.Кез –келген мемлекетте қаржы саясатын жүзеге асыру оны өмірде табысты жүргізу үшін, экономикалық қатынастарды басқару және оның реттеуіш элементі ретінде, қаржы тетігі қолданылады. Ол экономикалық және әлеуметтік даму үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында қоғамда қолданылатын қаржы қатынастарын ұйымдастыру тәсілдерінің жиынтығын білдіреді.

 Қаржы тетігіне, қаржы  қатынастарын ұйымдастырудың түрлері,  формалар мен әдістері, оларды  сандық тұрғыдан анықтау тәсілдері  кіреді.

 

 

  2.3 Қаржыны басқарудың қағидалары:

 

 

-басқарудағы демократизм;

-қаржы мәселелеріне саяси көзқарас;

-басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістерді оңтайлы үйлестіру;

-басқарудың ғылымилығы;

-орталық, салалық және аумақтық  басқарудың үйлесімділігі;

-басқарудағы жауапкершілік;

-шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.

   

 

 

 Қаржыны басқаруда мына қағидалар негізге алынады:

 

1) басқару демократиялық түрде жүргізу

2) қаржылық сұрақтарға саясатпен қарау

3) экономикалық, әкімшілік әдістерін үйлестіру

4) ғылымдық тұрғыдан басқару

5) жауапкершілік

6) орталық, территориялық, салық бақаруды үйлестіру

7) шаруашылық шешімдерін жалғастыруды көздеу

       

 Қаржыны  басқару екі аспектімен жүргізіледі:

 

1)мемлекет қаржыны инструмент ретінде пайдаланып, әсіресе оның формаларын,(бюджеттік, несиелік, салықтық т.с.с.) әлеуметтік және экономикалық процесстерді басқарады.

2)Қаржының өзі ақша рөлін пайдаланып қаржы аппараттары арқылы экономикалық қатынастарды субъектілердің жағдайларын реттеп отырады.

Қаржыны басқаруда бірімен бірі тығыз байланысты мына элементтер қатысады, олар; ақпарат, жоспарлау, ұйымдастыру, реттеу, бақылау.

 

2.4 Қаржыларды басқарудың автоматтандырылған жүйесі :

 

Қазіргі уақытта қаржыны басқаруды  жетілдіруде –автоматтандырылған  жүйелерді жасап, оларды қаржыны басқаруға ендіру мен үйлестіру негізінде жүзеге асырылады. әкімшілдік, экономикалық –математикалық әдістер мен электронды –есептеу техникасына негізделген басқарудың автоматтандырылған жүйелері (БАЖ) қаржы жүйесін тиімді басқарудың бір бөлігі болып табылады. 
Қаржыларды басқаруда қаржылық есептердің автоматтандырылған жүйесі -ҚЕАЖ  қолданылады. Ол өзара байланысты, бірлесіп әреекет ететін: функционалдық, технологиялық және қамтамасыз етушілік қосалық жүйелерден тұрады.Ұйымдық тұрғыда  ҚЕАЖ дегеніміз бір бірімен өзара байланыстымына  шағын жүйелерді айтамыз: 
1) Ұйымдық-экономикалық қамтамасыз ету; 
2) ақпаратты қамтамасыз ету; 
3) бағдарламалық қамтамасыз ету; 
4) техникалық қамтамасыз ету; 
5) ұйымдық –құқықтық қамтамасыз ету; 
6) технологиялық қамтамасыз ету; 
7) кадрлық қамтамасыз ету. 
ҚЕАЖ жүйесіндегі  басты құрамдас бөлігіне ұйымдық-экономикалық қамтамасыз ету жүйесі жатады. Ол бюджеттерді дайындау және оның орындалу үрдісі автоматтандырудың әдістемелік және ұйымдық алғышарттарын жасайды, басқа қамтамасыз етуші қосалқы жүйені үйлестіреді және өзара байланыстырады, сонымен қатар ҚЕАЖ барлық деңгейлерінде әдістемелік негізін анықтайды. Сонымен қатар басқарудың автоматтандырылған жүйесінде  қызметті тиімді жүзеге асыру мақсатында  автоматтандырылған жұмыс орындарын  кеңінен қолдануда(АЖО) жүзеге асыру тиіс. Оған жұмыс орындарын және жеке пайдаланудағы микро және автоматтандырылған есептеу машиналарын қолдану жатады. Бұл есептеу машиналары мамандану түіне сәйкес бағдарламалармен жабдықталып келесі құрамдас бөліктерден тұрады: 
1) Микро ЭЕМ негізінде басқару құрылғысы; 
2) видеотерминал (дисплей); 
3) магнитных дискілердегі жинақтар; 
4) мәліметтер енгізуде қолданылатын клавиатура; 
5) шағын габаритті баспа құрылғысы.

 

 

3.1 Қаржылық жоспарлаудың (болжаудың) мазмұны, міндеттері мен әдістері.

 

Қаржылық жоспарлау мен болжау – бұл қаржы механизмінің қосалқы  жүйесі, саналы  басқарудың аса маңызды  элементтерінің бірі және әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі.

Қаржылық жоспарлаудың мақсаты мен міндеттері қаржы  ресурстарын қалыптастыру көздерін , олардың көлемін, қаржы қатынастарына қатысушылар арасында кірістерді бөлу кезіндегі оңтайлы пропорцяларды айқындауға, аумақтық аспектіндегі шаруашылық субъектілері, салалары бойынша, экономикадағы пропорцияналдық және теңгерімділікке жетуге бағытталған.

 Қаржылық жоспарлаудың  объектісі шаруашылық жүргізуші  субъектілері мен мемлекеттің   қаржылық қызметі, ал қорытынды  нәтижесі қаржы  жоспарларымен  жеке мекеменің сметаларынан  жоспарларын жасау болып табылады.

    Жоспарлау:

1.экстенсивтілігімен ( әлеуметтік -саяси және экономикалық құбылыстардың кең шеңберін қамтиды);

2.қарқындылығымен (кәміл  техника әдістері қолдануды түсінеді);

3.тиімділігімен (қорытындысына   қаржыны басқару қойған міндеттерге  жетудің қажеттілігін білдіреді)сипатталады.

Қаржылық жоспарлауда мына тәсілдермен пайдалынады:

  а) автоматтық (өткен  жылдың деректері келесі жылға  көшіріледі.Инфляция кезінде деректер  инфляцияның коэффициенттеріне  көбейтіледі.Бұл әдіс ең қарапайым  әдіс болып табылады және әдеттегідей,  уақыт жетіспеушілілігі кезінде  пайдаланылады);

  ә) статистикалық  (өткен жылдардың шығыстарын қосып,  өткен жылдардың санына бөледі);

  б) нөлдік база  тәсілдемесі (барлық айқындамалар  қайта есептеулі тиіс бұл әдіс  нақты қажеттіліктерді есепке  алады және оларды мүмкіндіктермен  үйлестіріледі).

 Қаржылық болжау  – мемлекеттің мүмкін болатын  қаржы жағдайын алдын ала көре  білу, қаржы жоспарларының көрсеткіштеін  негіздеу (дәлелдеу).Болжамдар орташа  мерзімді (5-10 жыл) және ұзақ мерзімді (10 жылдан астам) болуы мүмкін.Қаржылық  болжау қаржы жоспарларын  жасау стадияларынан бұрын болады, қоғам  дамуының  белгілі бір кезеңінде  арналған қаржы саясатының тұжырымын жасайды.

 

Индикативтік жоспардың  ажырағысыз бөлігі индикативтік қаржылық жоспарлау болып табылады, бұл  жоспарлаудың басты мақсаты- болжаланған  дамуды қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарының шамаланған ауқымын (параметрлер, индикаторлар жүйесін құру арқылы) және олардың бағытын анықтау.

Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі әдістерінің көмегімен  жүзеге асырылады, олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:

  1.Экстрополяция (немесе коэффициенттер) әдісі. Оның мағынасы қаржылық көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтауда болады. Есеп - қисаптар есепті кезеңінің жетістіктері  және оларды өсудің немесе төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі. Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшіліктері бар:

-мүмкін болатын ішкі  шаруашылық резервтерді анықтауды  есепке алмайды;

-материалдық және  ақша ресурстарын пайдалануға  теріс әсер етеді, өйткені жоспарланатын  кезеңде олардың көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.

  2.Нормативтік әдіске сәкес жоспарлы қаржылық көреткіштер белгіленген нормалар мен нормативтердің  негізінде есептеп шығарылады.

  3.Математикалық үлгілеу әдісі: процестің үлгісін құру және оны қаржы саласына көшіру.

  4.Баланыстық әдіс  шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы жоспарларының барлық бөлімдерінің,сонымен бірге өндірістік және қаржылық көрсеткіштердің және қаржылық көрсеткіштердің өзара үйлесуін қарастырады.

  5.Сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жай – күйінің параметрлерін анықтау үшін аса білікті мамандардың тәжірбиесін пайдалануды қажет етеді.

  3.Қаржыны басқаруды ұйымдастыру

Қаржыны басқару экономикалық-әлеуметтік және қаржылық жүйелерге әсер ететін процесс.Ол өзінің іс-қимылдары арқылы негізгі мақсаттарға жету үшін тікелей әсер етеді және басқару істері өзінің әдістері, рычагтары, стимулдарымен,санкцияларын қолданылады.

Адамдар объективті заңдарына  сүйене отырып экономикалық әдістердің арқасында мемлекеттің, шаруашылық және қоғамдық ұйымдар ішкі, сыртқы қатынастардың дұрыс басқаруын қамтамасыз етеді.

  

 

 

 

 

3.2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 3.3 Қаржыны басқару тәртібі және Қазақстан республикасында қаржыны басқаруды ұйымдастыру.

 

Қаржыны басқару тәртібі ҚР стратегиялық және оперативтік түрде жүргізіледі.

 Стратегилық басқару қаржы  ресурстарын  келешекте  болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды және басқаны іске асыруға  арналған қаржы ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді.Оны дәстүр бойынша мемлекеттік биліктің және басқаруды жоғарғы  органдары – Президент апараты, Парламент, Үкімет, Қаржы Министрлігі жүзеге  асырады.

Оперативтік түрде  басқару  негізінен  қаржы органдарына  жүктелген. Олар қаржы және экономика министрліктері, жергілікті қаржы,салық,кеден,экономика, бақылау басқармалары, әкімшілітер,мәслихаттар т.б.

 

   Қазақстан Республикасы  Президентіне көп жағдайда Президент  аппараты арқылы қаржыны басқаруға үлкен өкілдік берілген. Президент  стратегилық жоспарларды, республикалық бюджетті және оның орындалуы туралы туралы есепті әзірлеу тәртібін белгілейді, мемлекеттік бағдарламалар мен стратегилық  жоспарларды бекітеді.Президент Үкімет актілерінің іс-қимылын бұзады не түгелдей немесе ішінара тоқтатады. Ол Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасын және екі мүшесін қызметке тағаындайды, бұл органдардың жұмысы туралы ақпаратты тыңдайды.