Қазақстан Республикасының салық жүйесінің ерекшеліктері мен салық төлеушілерінің құқықтары

 

Мазмұны

Кіріспе ......................................................................................................................3

1  Бөлім.  Салықтар және салық салу механизмі мен  теориялары....................5

        1.1 Салықтардың   экономикалық мәні және маңызы..................................5

        1.2 Салықтың  атқаратын қызметі. Лаффер қисығы.....................................7   

       1.3 Салық салу механизмі.............................................................................10         

2  Бөлім. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салықтың түрлері.....................................................................................................................11

       2.1 Заңды  тұлғалардан алынатын табыс салығы.........................................11

       2.2 Жеке  тұлғалардан алынатын табыс салығы...........................................13

       2.3 Қосылған  құнға салынатын салық. Акциздер........................................15

3 Бөлім. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің ерекшеліктері мен салық төлеушілерінің құқықтары........................................................................18

      3.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы ұғым.....................18

      3.2 Қазақстан Республикасының салық реформасының кезендері............20

      3.3 Қазақстан Республикасының салық төлеушінің міндеттері мен құқықтары..............................................................................................................26

Қорытынды............................................................................................................28

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................30

 

 

 

 

Кіріспе

 

     Салықтар дегеніміз- мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалар- дан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.

Салықтар мемлекет үшін маңызды  функцияларды орындауға қажетті  мемлекеттің ақшалай табысын  қалыптастырумен байланысты қаржы  қатынастарының бір бөлігі. Өндірістік қатынастардың бір бөлігі ретінде  салық экономикалық негізге жатады. Салық объективті қажеттілік немесе қоғам дамуының негізіне реттеледі. Мемлекет осы объективті қажеттілікке сәйкес салық жүйесін қалыптастырады. Елдің қаржы жүйесіне қызмет ету  механизмін оның құрылымын жасақтайды. Әлеуметтік және экономикалық салық  факторлары салыққа байланысты өндірістік қатынастардың жаңаруына ықпал  етеді. Яғни нарықтық жүйеге көшу мемлекеттің  салық жүйесіне және бюджет саясатына  түпкілікрі қайта құруды жүргізуді  талап етеді. Еңбек нарығының  қалыптасуы оның қызмет етуі жұмыспен қамтуға байланысты мемлекеттік  қорды құрмайынша мүмкін болмайды. Мұндай қорлар шаруашылық жүргізуші  субъектілерден алынған міндетті медициналық  сақтандыру қоры құрылады. Бұдан экономикалық базис саяси құрылымының арасындағы өзара байланысты көреміз.

Салықтар шаруашылық жүргізуші  субъекті мен мемлекет арасындағы бюджет арқылы жүзеге асырылатын қаржы қатынастарын сипаттайды. Шаруашылық жүргізуші субъектіден  халық табысының белгілі бір  мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтайды. Мемлекет құрылысының өзгеруі, өркендеуі  қашанда салық жүйесінің құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. 

Бұл курстық жұмыста негізінен  уш бөлім қарастырылған. Бірінші  бөлімде салықтар және салық салу механизмі, Лаффер қисығы және т.б. қарастырылады.

Екінші бөлімде салықтардың  негізгі түрлері баяндалып, оларды есептеу, төлеу, бюджетке түсу тәртібі, салық салудың тәжірибесі көрсетілген.

Үшінші бөлімде ҚР-ның  салық жүйесінің мәні, салық төлеушілердің  міндеттері мен жауапкершілігі, олардың  құқықтары толық баяндалды.

Бұл курстық жұмысымның негізгі  мақсаты- салықтар туралы түсінігімді, салық салу механизмдерінің принциптері, ҚР-ның салық жүйесі, салық кодекстеріндегі  негізгі ережелер туралы түсінігімді  дамытып және осы мәселені толық  баяндап зерттеу .

 

 

 

 

 

 

 

 

   

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Бөлім. Салықтар және салық салу механизмі мен теориялары.

1.1Салықтардың экономикалық  мәні және маңызы.

              Салықтар дегеніміз- мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.

Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.

Салықтардың экономикалық  мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші  субъектілер мен халық табысының  қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың  бір бөлігін білдіреді.

Экономикалық мазмұны  жағынан салықтар- бұл заңды белгіленген  ретпен тұрғындардан, кәсіпорындар мен  мекемелерден алынатын міндетті төлемдер жүйесі.

Салықтарды мынадай белгілері  бойынша топтастырамыз:

1. Салық салу объектісіне байланысты.
2. Қолданылуына қарай.
3. Салық салу органына байланысты.
4. Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
5. Экономикалық ерекшеліктеріне байланысты.

Салық салу объектісіне қарай  салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі.

Тікелей салықтар жалғаусыз  немесе тікелей табысқа  немесе мүлікке  салынады.

Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:

• Заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салық;
• Мүлік салығы;
• Жер салығы;
• Бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
• Көлік құралдарына салынатын салық және т.б.;

Жанама салықтар – тікелей  емес, жанама түрде тауар немесе қызмет құны арқылы алынады. Жанама салықтарға мына салықтар жатады:

• Қосылған құнға салынатын салық..
• Акциздер.
• Баж салығы.

Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын-ала  салық енгізілгендіктен, іс жүзінде  оны бюджетке сатушы аударады.

Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсалатын белгісіне  қарай салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.

Жалпы салықтарға жататын  салықтар: заңды және жеке тұлғалардан  алынатын табыс салығы, қосылған құнға  салынатын салық , акциздер, т.б.

Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын-ала белгіленген  міндеттер бойынша, нақтылы шараларға  жұмсалады. Мысалы: көлік құралдарына  салынатын салық. Бұл салықтар жол  қорын құрауға жұмсалады.

Экономикалық белгісіне  қарай салықтар табысқа салынатын  салық және тұтынушыға салынатын  салық болып жіктеледі.

Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез- келген салық  салынатын объектісінен түсетін  табысынан алынады. Олардың қатарына мына салықтар кіреді: жер салығы, мүлік  салығы, т.б.

Тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы  ретінде  тауар  немесе  қызмет ақысын төлеген 

кезде өзінің шығынан төлейді.

Тұтынушыға салынатын  салыққа қосылған құнға салынатын  салық және акциздер жатады.

Салық салу объектісін бағалау  дәрежесіне қарай салықтар нақтылы  және дербес салықтар болып жіктеледі.

Нақтылы салықтар- салық  төлеушінің салық салу объектісінен алынатын табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық  төлеушінің мүлкінің сыртқы белгісіне қарай  алынады.

Оларға жер салығы, мүлік  салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салықтар жатады.

Дербес салықтар салық  төлейтін объектісінен алынатын табыс  салығы жатады.

Салықтар мемлекеттің  құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.

Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі бір мөлшерде қаражат  көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің  тұрақты қаржы көзі.

Мемлекет салықтарды экономиканы  дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.

 

 

1.2 Салықтың атқаратын қызметі. Лаффер қисығы

Нарықтық жағдайда салықтар мынадай негізгі қызметтер атқарады:

1.реттеушілік;

2.фискалдық;

3.қайта бөлу;

Реттеушілік қызметі- салықтың ең негізгі қызметі. Осы   қызмет  арқылы   салықтар  ел   экономикасына    өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге асады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты- өндірістің дамуына ықпал ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып саналады.

Салықтық реттеуде салық  ставкалары мен салық жеңілдіктерінің  алатын орны ерекше. Себебі ғылыми негізделген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар  кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді,  ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар  салық төлеушінің жауапкершілігін  азайтып, өндірістің төмендеуіне және  мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына  әкеледі.

 

 

Салықтардың екінші қызметі- фискальдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл қызметі арқылы мемтекеттік  бюджетің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың  міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік  бюджеттің кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери-қорғаныс, тағы басқа  да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.

Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының  бір бөлшегі мемлекет пайдасына  өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың  алатын үлес салмағы арқылы анықтайды.

Мемлекет жоғарыда көрсетілген  салықтардың қызметін пайдалана  отырып еліміздің салық жүйесін  анықтайды.

Лаффер қисығы. 

         Салықтар үдемелі, пропорциональды және регрессивті болып бөлінеді.  Үдемелі салықтар туралы сөз болғанда табысқа салынатын жоғары салық кәсіпкерлердің белсенділігінің төмендеуіне және т.б. жағымсыз    факторларға әкеліп соқтырмай ма деген күдіктер туады. Осы проблемаларды 80-жылдардың бас кезінде американ экономисі Артур Лаффер зерттей келе, жоғарғы салық нарқы  қай бір елде болмасын, оның өндірістің тоқырауына, инфляция деңгейінің тереңдеуіне және халық байлығының төмендеуіне әкеліп соқтырады деп тұжырымдады.

   Артур Лаффер салықтардың бюджетке түсуі және оның мөлшері арасындағы тәуелділікті зерттеген.

    Ол тарихқа "Лаффер қисығы" деген атпен белгілі, бұл графикті алғаш рет ресторанда қағаз салфеткаға түсірген болатын

 

 

 

 

 

 

 

             

                100

N

  

 

                                          

                                                                           

       50

 

0 X₀     X

                                                            Салық нарығы %

 

                                              (1-сурет)    Лаффер қисық сызығы.

 

Суреттегі  Лаффер  қисық  сызығы,   салық  нарығы артқанда мемлекеттік салықтан түсетін табысы да өсетінін көрсетеді. Ал  егер  салық  нарқы  белгілі  бір  мөлшерден  асқанда (x₀), салықтан түсетін табыстар да азаятынын байқатады.

алық нарқы 50%-тен асқанда  адамдардың жұмысқа деген ынтасы азаяды және олар қор жинамауға талпынады. Не болмаса салынатын салықтан жалтаруға, астыртын экономика саласында жұмыс  істеуге, яғни табыстарын жасыруға талпынады. Бұның өзі мемлекеттің қазынасына салықтың аз түсуіне әкеліп соқтырады. Егер салықтың нарығы алайда   артатын   болса (x=100%), ерте  ме, кеш пе, оның мөлшері сондай жоғары деңгейге жетсе, онда қандай адам болмасын жұмыс істегісі келмейді, сонымен мемлекет қандай болмасын салықтың түсімінен ештеңе ала алмайды ("0" нүктесі).

 

 

 

1.3 Салық салу механизмі

Нарықтық экономиканың қалыптасу  кезеңінде салық саясатының негізгі  бағыты немесе салық саясатының басты  мақсаты- салық жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік  беретін салық механизмін іске асыру.

Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары; салық механизмі, яғни салық салу әдістері мен жолдары; салық салуды басқару және салық қызметі органдары. Салық салудың әдістері мен жолдары, салық салуды ұйымдастыру, салық  салудың негізгі принциптері  және т.б.жатады.

Салық салу элементтері мыналар:субъект, объект, салық көзі, салық ставкасы, салық оклады, салықтың төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.

Салық субъекті дегеніміз- заң  бойынша салық төлеу міндеті  жүктелген жеке және заңды тұлғалар.

Салық объектісі- табыс, мүлік, еңбек ету түрі, айналым, қосылған құн және т.б..