Қазақстан Республикасының салық жүйесінің ерекшеліктері мен салық төлеушілерінің құқықтары

Салық оклады- салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен төлейтін салық сомасы.

Салық алудың үш тәсілі бар: кадастрлық, салық төлеушінің декларациясы бойынша, табыс табу көзінен.

Кадастрлық тәсіл бойынша  салық салу объектісін тіркеу арқылы, одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне  байланыссыз алынады. Мысалы: жер  салығы, мүлік салығы.Декларация бойынша  салық, салық төлеушінің декларацияда көрсеткен табыс көлеміне байланысты және онда көрсетілген шегерістер мен  жеңілдіктерді ескере отырып анықталады. Табыс көзі бойынша салық, салық төлеуші қызмет ететін жұмыс орнындағы бухгалтерия қызметкерлерінің есептеуімен анықталып төленеді. Бұл үш тәсіл де салық механизмі құрамына енеді.

 

2 Бөлім. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі салықтың түрлері

2.1 Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы.

         Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы салық жүйесінің құрамының бір бөлігі болып табылады. Бұл салық заңды тұлғалардың табысына салынатын тікелей салық.

Салық төлеушілер салық жылында  салық салынатын табысы бар заңды  тұлғалар.

Жылдық жиынтық табыс- заңды тұлғалардың күнтізбелік  жыл ішінде түрлі көздерден алған  табысы. Заңды тұлғаның жылдық жиынтық  табысына кәсіпкерлік қызметтен  түскен табыстардың барлық түрі жатады. Оларға:

1.Өнімді өткізуден түскен  табыс жанама салықтарсыз;

2. Сату операцияларынан  тыс табыстар, соның ішінде:

• проценттер, берілген кредиттер мен алынған депозиттер үшін төлемдер және процент бойынша басқа да табыстар;
• мемлекеттік бюджеттен алынған жәрдемақыларды қоспағанда заңды тұлғалар алған жәрдемақылар;
• есептің жылы анықталған өткен жылдардағы табыс;
• өтелетін шегерістер;
• басқа да табыстар.

Резидент емес заңды тұлға  қызметін Қазақстан  Республикасында  ғана жүзеге асырып қоймай, оның үстіне олар тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырылатын қызметтен түсетін   табысты анықтауға  мүмкіндік  беретін 

жеке есеп жүргізбеген  ретте табыс сомасы салық төлеуші  өзінің бюджетке төлейтін төлеміне бақылау  жасайтын салық органымен келісілген есеп айырмасы негізінде анықтауы мүмкін. Осы мақсаттар үшін әрбір нақты  жағдайда мына көрсеткіштердің біреуі пайдаланылады:

• резидент емес заңды тұлғаның барлық қызметінен түсетін жалпы түсімдегі Қазақстан Республикасында өткізілген өнімнен алынатын жалпы түсімнің үлес салмағы;
• резидент емес заңды тұлға шығысының саласындағы Қазақстан Республикасының аумағындағы қызметке байланысты шығындардың үлес салмағы;
• резидент емес заңды тұлға қызметкерлерінің жалпы санындағы Қазақстан Республикасы аумағында қызметтерді жүзеге асырумен айналысатын қызметкерлер санының үлес салмағы.

          Заңды тұлғалардан алынатын табыс  салығының төлеушілері:

1. қаржы-шаруашылық қызметінің бухгатерлік есебі мен есептемесін белгіленген тәртіппен жүргізуге, салық органдарына бухгалтерлік есеп-қисаптар мен баланстарды, заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі декларацияны және салықтарды есептеуге, төлеуге байланысты басқа да қажетті құжаттарды, мәліметтерді табыс етуге;
2. салықтарды есептеуге және төлеуге байланысты есеп құжаттарын  5 жыл бойы сақтауға;
3. салық бойынша жеңілдіктер алуға құқығын растайтын    құжаттарды   көрсетуге,  ал  тиісті

          жағдайларда табыс етуге;

4. уақтылы  және толық көлемде тиесілі салық саласын төлеуге;

 

Заңды тұлғалардың табыс  салығы туралы заңдарды дұрыс қалдануға  бақылау жасау  Қазақстан Республикасы Президентінің Заң күші бар "Салық  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Жарлығына  және басқа да заңдарға сәйкес асырылады.

 

 

 

 

 

 

2.2 Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы.

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы жалпы мемлекеттік  салықтар қатарына жатады.

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы азаматтардың табысынан  алынатын тікелей салық. Салық жылы салық салынатын табысы бар жеке тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады.

Табыс салығын салу мақсатымен салық төлеуші жеке тұлғалар резиденттерге  және бейрезиденттерге бөлінеді.

Резидент- Қазақстанда салық  жылы басталатын немесе аяқталатын кез-келген тізбекті 12 айлық кезеңде 183 күн немесе одан да көп күндер бойына Қазақстанда  жүрген не шетелде Қазақстан Республикасының  мемлекеттік қызметінде жүрген жеке тұлға. Жеке тұлға өзінің келген жылының  алдындағы жылы Қазақстанның резиденті  болса ғана өзінің келген кезеңінің  алдындағы кезең үшін резидент қаралады. Жеке тұлға өзінің Қазақстанда болған жылы аяқталатын жылдан кейін резидент болса ғана ол Қазақстанда болған кезеңнен кейінгі жылы резидент ретінде  қаралады.

Салық төлеушінің бір жылғы  жиынтық табысы мен табысты алуға  шыққан шығындардың арасындағы айырма

ретінде  есептелген табысы табыс салығын салу объектісі  болып табылады.

Салық төлеуші резиденттің  жылдық жиынтық табысына оның Қазақстан  Республикасында немесе одан сырт жерде  алғанына қарамастан Қазақстандағы  көздерден алынған табыстары  кіреді.

Жылдық жиынтық табысқа  салық жылы ақшалай немесе заттай нысанда алынған табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:

а) еңбекақы түрінде алынатын табыстары;

ә) кәсіпкерлік қызметтен  алынатын табыстары;

б) жеке тұлғалардың мүліктік табысы жатады;

Еңбекақы түрінде алынатын табыстарға  жалақының, сыйақының, қосымша  ақының, сыйлықақының, үлесақының, шәкіртақының және жалдану шартына сәйкес жеке тұлғаның жұмысты орындауына байланысты басқа да төлемдердің кез-келген түрлері жатады.

Сонымен қатар еңбекақы түрінде  алынатын табыстарға тағы мынадай табыстар жатады:

а) қызметкерлерге көрсетілген  қызметтің немесе сатылатын тауарлардың  құны мен олардың сатып алу  бағасы немесе өзіндік құны арасындағы теріс айырма да жатады;

ә)  жұмыс берушінің  жеке тұлғадан ұсталуға тиіс табыс  салығының есебіне төлеген сомасы;

б) қызметкерлердің тікелей  немесе жанама табыстары болып табылатын  жұмыс беруші жұмсаған шығындардың  барлық түрлерінің сомасы;

Жеке тұлғаның кәсіпкерлік  қызметтен алған табыстарына  мыналар жатады:

а) өнімді өткізуден алынған  табыс;

ә) дивидендтер түріндегі  табыстар;

б) мүлікті жалға беруден  алынатын табыс;

в) өтелетін шегерістер;

Жеке тұлғаның  жылдық жиынтық табысына қосылатын мүліктік табысына тек активтердің мынадай  түрлерін өткізуден алынған құнның өсімі ғана жатады.

Жылдық жиынтық табыстан мыналар шығарылуға тиіс:

а) жеке тұлға алған, Қазақстан  Республикасында бұрын төлем  көзінен салық салынған дивидендтер;

ә) жеке тұлға алған, Қазақстан  Республикасында бұрын төлем  көзінен салық салынған проценттер;

б) жеке тұлғалар  алған  және олардың кәсіпкерлік қызметімен байланысты бағамның оң айырмасы;

                                           

 

2.3 Қосылған құнға салынатын салық. Акциздер

Қосылған құнға салынатын  салық дегеніміз- тауар өндіру, жұмыс  орындау немесе қызмет көрсету мен  олардың айналысы процессінде қосылған құн өсімінің бір бөлігінің бюджетке аударылымы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының  аумағында импорттау кезінде  жасалады. Бюджетке төлеуге жататын  қосылған құнға салынатын салық  сатылған тауарлар, жұмыстар немесе көрсетілген  қызметтер үшін есептеліп қосылған құнға салынатын салық сомасы мен сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар немесе көрсетілген қызметтер  үшін төленуге тиіс төленген қосылған құнға салынатын салық сомасының  арасындағы айырма ретінде анықталды.

Салық салынатан айналым  мен салық салынатын импорт салық  салу объектісі болып табылады.

Салықтан босатылған және өз өндірісінің мұқтажы үшін жүзеге асырылатынынан басқа, Қазақстан Республикасының  шегінде жүзеге асырылатын тауарларды,  атқаратын    жұмысты    немесе    көрсетілген 

қызметті өткізу жөніндегі  айналым, сондай-ақ  Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық  шарттарда көзделген ережелерге сәйкес анықталатын айналым салық  салынатын айналым болып табылады.

Тәуелсіз Мемлекеттер  Достастығына мүше мемлекеттерде шығарылған тауарлар Қазақстан Республикасының  кеден аумағындағы еркін айналысқа  қосылған құнға салынатын салықты  төлемей-ақ түсе алады.

Шарушылық жүргізуші субъекті- қосылған құнға салынатын салықты  төлеуші есептен шығарылған жағдайда, оның тауарларының қалдығы бюджетпен  есеп айырысу  мақсатында салық салынатын  айналым  ретінде қарастырылады.  

Қосылған құнға салынатын  салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік қызметпен  айналысатын заңды және жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.  Қазақстан  Республикасының Азаматтық  кодексіне сәйкес:

• толық серіктестік;
• сенім серіктестігі;
• жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
• еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестіктері нысанында құрылған.

Қазақстан Республикасының  кеден аумағы импортты жүзеге асыратын, бұл адамдар кәсіпкерлік қызметпен  айналыса ма, жоқ па, олар қосылған құнға  салынатын салық бойынша есепке тұрды ма, жоқ па- бұған қарамастан заңды және жеке тұлғалар импортталатын  тауарларға салынатын қосылған құн  салық бойынша салық төлеушілер болып табылады.

Қосылған    құнға    салынатын    салықтың    дұрыс есептеліп,  уақтылы  төлеуін  бұзғаны  үшін  төлеушілерге

Қазақстан Республикасының  салық заңдарында белгіленген әкімшілік  айыппұл қолданылады.

Акциз өнімнен алынатын жанама салық болып табылады, әрі тауардың бағасына қосылады.

Қазақстан Республикасының  аумағында өндірілген  және Қазақстан  Республикасының аумағында импортталатын, тізбесін Қазақстан Үкіметі бекіткен тауарларға, сондай-ақ ойын бизнесіне  акциз салынады. Тауар өндіруші тауарлардың  экспортқа шығарылуын растаған жағдайда  экспортқа шығарылған акцизделетін тауарларға акциз салынбайды. Қазақстан  Республикасы қатысушы болып табылатын  халықаралық шарттарда көзделген  жағдайлар бұған кірмейді.

Тауар өндіруші тауарлардың  экспортын растау ретінде кеден  декларациясын, сондай-ақ, тауармен бірге  жіберілген құжаттарды табыс етеді.

 

 

 

 

Акциз төлеушілер:

• Қазақстан Республикасының аумағында тауар өндіретін немесе Қазақстан Республикасының аумағында акцизделетін тауарларды импорттайтын, Қазақстан Республикасының аумағында ойын бизнесін  жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғалар;
• Қазақстан Республикасының аумағына уақытша әкелінген шикізатты қоса алғанда, Қазақстан Республикасының аумағында алыс-беріс шикізатынан өндірілген акцизделетін тауарлар бойынша оларды өндіретін тұлғалар;
• Қазақстан Республикасының аумағынан алыс-беріс шикізатынан Қазақстан Республикасының аумағыннан сырт жерде өндірілген  акцизделетін тауарлар бойынша, кейіннен       бұл         тауарлау          Қазақстан

Республикасына    қайтарылғанда,   Қазақстан 

Республикасының аумағына осы  әкелімді жүзеге асыратын тұлғалар;

Акциз төлеушіге акциздердің  дұрыс есептеліп, бюджетке уақтылы  аударылуы үшін жауапкершілік жүктеледі. Акциз туралы заңдарды бұзғаны үшін төлеушіге "Салықтар және бюджетке төленетін басқа да төлемдер туралы " Қазақстан Республикасы Президентінің  Заң күші бар Жарлығына сәйкес белгіленген санкциялар қолданылады.

 

 

 

 

 

 

 

3 Бөлім. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің ерекшеліктері мен салық төлеушілерінің құқықтары.

3.1 Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы ұғым

Қазақстан    Республикасының      1991   жылдың 25-желтоқсанында қабылданған "Қазақстан Республикасындағы  салық жүйесі туралы" Заңы, тәуелсіз Қазақстанның салық жүйесін құрудың  ең алғашқы бастамасы болып табылады. Осы мезгілден бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа құбылыстар іске аса бастады. Оларды атап айтсақ: шаруашылықты жүргізудің еркіндігі, т.б.

Қабылданған заңға сәйкес 1992 жылы  1-қаңтарынан бастап Қазақстан  Республикасында 13 жалпы мемлекеттік  салықтар, 11 міндетті түрде төленетін  жергілікті салықтар мен алымдар, 18 жергілікті салықтар мен алымдар  енгізілді.

Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл  құжатта негізінен салық жүйесін  салық заңдылығын бірте-бірте халықаралық  салық салу принциптеріне сәйкес қызмет етуге жеткізу көзделген. Осы концепцияны  іс жүзіне асырудағы  бірінші кезең   Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылы 24- сәуірде қабылданған  Заң күші бар "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" Жарлығы болып табылады. Қазақстан Республикасында 1995 жылдың 1-шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі біршама болса да нарықтық қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.