Автор работы: Пользователь скрыл имя, 29 Октября 2013 в 14:28, курсовая работа
«Дағдарысқа қарсы басқару» термині салыстырмалы түрде жақында пайда болды. Оның пайда болу себебі Қазақстан экономикасын реформалау және Қазақстанның дағдарысты даму аясына өтуімен байланысты. Ре-формалау нәтижесі дағдарысқа әкелетінін көбісі күткен жоқ, бірақ бүгінгі күні экономиканы дағдарыстан тек жаңа типтегі басқару шығара алатынын көбісі түсінеді. Бүндай басқару « дағдарысқа қарсы » атауына ие болды. Бірақ аты атымен, ал мәні үлкен пікір талас туғызды. Дағдарыс қандай тереңдікте болмасын, әйтеуір өтеді. Бүны көптеген елдердің экономикалық даму тарихы көрсетті. Және дағдарысқа қарсы басқару қажеттігін керек
етпейді. Сонда бүндай типтегі басқару уақытша мінезді немесе тек праг-мативті мәнде ма? Онда неге жоғары білім беру жүйесінде мамандар дайындап, ғылыми концепция қалаудың қажеттігі қанша?
КІРІСПЕ............................................................................................................................3
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ДАҒДАРЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАБИҒАТЫ
1.1 Дағдарыс түсінігі, типтері және экономикалық дағдарыс мәні........................7
1.2 Бейдағдарыстық басқаруды ұйымдастыруды концептуальды тұрғыдан қарастыру.................................................................................................................. 20
1.3 Бейдағдарыстық менеджмент: басқару құралдары мен әдістері......................27
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БЕЙДАҒДАРЫСТЫҚ БАСҚАРУ ШАРАЛАРЫ
2.1 Дағдарыс жағдайьндағы мемлекеттік реттеудің аналитикалық негіздері........................................................................................................................34
Бейдағдарыстық басқарудағы мемлекеттің рөлі..............................................39
2.3 Дағдарыс жағдайындағы мемлекеттік реттеудің түрлері..................................43
3 КӘСІПОРЫН ДАМУЫНДАҒЫ ДАҒДАРЫСТАР
3.1 Кәсіпорындағы дағдарыстың пайда болуы.........................................................52
3.2 "Тас-Құм" АҚ сипаттама және қаржылық-экономикалық жағдайын талдау..........................................................................................................................58
Бейдағдарыстық бақылау тиімділігі.................................................................74
ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................................84
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................................88
Мысалы, инфляция дағдарыс факторы болып табылады, ал инфляция себеп-тері мемлекеттің үлкен қарыздары және оны белгілі уақыт кезеңінде өтей ал-мауымен байланысты ақша массасының көбеюі болып табылады. Дағдарыс симтпомы болып, мысалы, есеп айырысу операцияларында долларды қолдану, еңбек ақының ақтаусыз және өлшеусіз өсуі, бағаның өсуі және басқалар.
Ұйымдағы дағдарыс факторлары ретінде өнім сапасының төмендігін, тех-нологиялық тәртіптің бүзылуын, техникалық қүралдардың ескіруін, үлкен көлемдегі несиелік қарыздарды қарастыруға болады. Оның себептері болып, қаржы-экономикалық қателіктер, жалпы экономика жағдайы, персоналдардың төмен дәрежелігі, ынталандыру жүйесінің жетіспеушілігі. Дағдарыс симптом-дары - жағымсыз тенденциялар пайда болуының алғашқы қөрінісі, бүл тенден-циялардың қалыптылығы, іскерлік қақтығыстар, қаржы мәселелерінің көбеюі және басқалар.
Ұйымдағы дағдарыс проблемаларының пайда болу мәселелерін жүйелілік тұрғыдан қарастыруға болады. Әр бір үйым жүйе болып табылады, өйткені бір-бірімен байланысты элементтерден, бөлімдерден, компоненттерден және басқалардан түрады және бір бүтінді қүрайды. Бүл жерде үйым дамуы, тіпті оның сандық өсімінде де, оның бүтіндігінің жалпы сипаты өзгермейді, егер ол таратылмаса.
Жүйе өзінің өміршеңдігі процесінде қалыпты немесе қалыпсыз жағдайда болуы мүмкін. Статикалық және динамикалық қалыптылық болады. Жүйенің қалыптылығына әсер ететін факторлар сыртқы және ішкі болуы мүмкін. Егер қалыптылық сыртқы факторлар әсерінен болса, онда оны сыртқы деп, ал ішкі факторлар әсерінен болса, онда ішкі деп атау керек.
Жоспарлы шаруашылық жүргізу жүйесі жағдайында өндірістік-экономикалық қүрылым қальштылығы негізінен ішкі факторлармен жетті, яғни барлық түрақсыздық процестері сыртқа шықпай өшіріліп отырылады. Жүйенің тұрақты немесе квазитүрақты жағдайға келтіру механизмі әр-түрлі болуы мүмкін: қосымша экономикалық қолдау, директорды ауыстыру, жос-парды түзету, өндірісті әкімшілік қайта үйымдастыру және басқалар.
Нарықтық экономикада үйым дамуы мен өмір сүруі қалыптылығын қамтамасыз ету үшін сыртқымен қоса Іппсі механизмдерді де талап етеді. Бүл, басқалармен бірге өзі үйымдастырылатын жүйе қалыптасуының принципі. Бұл жағдайда ұйымды басқару сыртқы ортадағы іс-әрекетін талдау негізінде (сыртқы орта бұл жерде кең мағынада - бұл кәсіпорын орналасқан аймақтағы нарық, аймақтық әкімшілік және технологиялық қалдықтар әсер ететін табиғат және тағы басқалар). Кері байланыс принципі макромасштаб-тағы басқаруда да және микробасқаруда да бірдей маңызды.
Жүйедегі қалыпты жағдай өз кезегінде тұрақты және квазитұрақты болуы мүмкін. Жүйенің қалыпты түрақты жағдайы мынадай жағдаймен түсіндіріледі, оның бір де бір қүрылымдық қүрамы өтпелі кезеңде түрған жоқ, немесе басқа сөзбен айтқанда, барлық құрылымдық құрамы (өміршеңдік процесінде) қалыпты өмір сүруде. Квазитүрақты жағдай, жүйедегі мына жағдаймен түсіндіріледі, оның кем дегенде бір қүрылымдық құрамы өтнелі кезеңде түруы, бірақ бұл жүйенің жағдайына әсер етпейді немесе азғана әсер етеді, жүйе мақсатын қарастырғанда бүны ескермеуте де болады. Жүйелілікте мынадай жағдай қалыптасқан, күрделі жүйе әрқашан квазитүрақты жағдайда болады.
Әлеуметтік-экономикалық жүйе - бүл суперқиын жүйе, сондықтан бүған қальгаты жүйе іс-әрекетімен байланысты заңдар жүрмейді.
Тұрақты және квазитүрақты жағдайды анықтау барысында «өтпелі ке-зең» түсінігі қолданылады.
Өтпелі кезең түсінігі бұл жүйе немесе оның белгілі көрсеткішінің сапалы түрде өзгеруі. Бүл анықтама, әрине жалпы үғым, бірақ алда ол нақтыланып түсіндіріледі.
Әрине, өтпелі кезең жүйеге жағымды немесе жағымсыз әсер етуі мүмкін, яғни, жағдай жақсарады немесе нашарлайды. Мәселе жақсару немесе нашар-лау туралы болғандықтан, бүндай бағалау ерікті немесе еріксіз субъективті дәрежеде болады. Ары қарай жүйе жағдайына өтпелі кезеңнің объективті бағасы негізделген критерийлер нұсқасы қарастырылады.
Өтпелі кезең критерилері келесі түсініктерді қолдануды үсынады:
• Синерго
қүрылым немесе синергетикалық
процесс (С), жүйе өзінің
күрделенуін көрсетеді.
Өтпелілік
процестері деңгейін сипаттау үшін тек
критерилердің абсолютті
А; И; Д; С; Аv=dА/dt; Иv=dИ/dt; Дv= dД/ dt;
Сv=dС/ dt; КА=Аv/Иv; Кс=Сv/Дv.
Көрсетілген көрсеткіш номенклатураларын екі: бейімделу коэффициенті - КА және синергия коэффициенті - Кс қолданамыз. Өтпелі кезең бағыты мәнінің өзгеру коэффициенті әр денгей үшін өзінікі болады.
Өтпелі кезеңді талдау, өзгеріс дәрежесіне байланысты, берілген уақыт аралығындағы барлық өтпелі кезец үш деңгейде жіктелуге болатындығын көрсетеді.
Бірінші деңгей, ары қарай оны гомеостатикалық деп атаймыз, ол мына-дай өзгерістерге байланысты, тек жүйенің жүріс-түрысын сипаттайды, бірақ оның қүрылымын және элементті қүрамын өзгертпейді. Бүған өзгеріс бағытына тәуелді: - өзгеріс жағдайы көрсеткішіне жағымсыз әсер ететін өзгеріс,
Қа=і; Кс=1
Егер зерттеліп жатқан жүйе кезеңі осы тәуелділікке сәйкес келсе, онда жүйе қайта қ^рылымдық немесе қыирау кезеңінде деп есептейміз;
- жүйе жағдайы көрсеткішіне жағымды әсер ететін өзгеріс,
Қа=і; Кс>і
Егер
зерттеліп жатқан жүйе кезеңі осы
тәуелділікке сәйкес келсе, онда жүйе
қайтақұрушы кезеңінде деп
Екінші деңгей, ары қарай оны инновациялы деп атаймыз, жүйе құрылымына және элементтер қүрамына әсер ететін өзгерістерге байланы-сты. Бұл берілген өтпелі кезең және коэффициенттер мәні өзгеру бағыты деңгейі болып:
- жүйе көрсеткіштері жағдайына жағымсыз әсер ету өзгерісі,
КА<1; Кс<1.
Егер зерттеліп жатқан жүйе кезеңі осы тәуелділікке сәйкес келсе, онда жүйе дағдарысты кезеңде түр, немесе дағдарыста;
- жүйе көрсеткіштері жағдайына жағымды әсер ететін өзгеріс,
КА>1; Кс>1.
Егер зерттеліп жатқан жүйе кезеңі осы тәуелділікке сәйкес келсе, онда жүйе комфортты (жайлы) кезеңде.
Үшінші деңгей, ары қарай бифуркационды деп атаймыз, ол мына өзгерістерге байланысты, жүйе қүрылымына және элементтер қүрамына аздап әсер ететін озгеріс. Бүл берілген өтпелі кезең деңгейі және коэффи-циент мәнінің өзгеру бағыты больш :
- жүйе көрсеткіштері жағдайына жағымсыз әсер ету өзгерісі,
КА^1 ; Кс«1.
Егер зерттеліп жатқан жүйе кезеңі осы тәуелділікке сәйкес келсе, онда жүйе катастрофалық (апатты) жағдай кезеңінде;
- жүйе жағдайы көрсеткіштеріне жағымды әсер ететін өзгеріс,
Күрделі жүйені талдауда өтпелі кезең оның қүрылымындағы қүрамдас бөліктерге оның жағдайына әр түрлі ықпал етеді. Мысалы 1991 жылы ССРО тарауын критерилі бағалау бойынша оны апатты оқиғаға жатқызуға болады (ССРО жалпы жүйе ретінде), сол уақытта оньщ қүрамдас саяси және экономикалық элиталарға ( бүл жағдайда жүйеішілік деңгейде құрылымдық қүрамдары бөлінген республикалар болды ) тарау жайлы (ыңғайлы) кезең болды (тарау кезінде емес, одан кейнірек кейбір элита-лар дағдарыс жағдайьша тап болды) .
Әрине, үсынылған объективті процестерге субъективті факторлардың да әсері болуы мүмкін, қабылданғаннан өзгешеленген жағдайға байланысты. Мысалы, алғашында жүйе сыртқы өзгерістер әсерінен кокиридті кезеңге түсті және біраз уақыт қалыпты өмір сүрді, яғни, КА>1; Кс»1, критери-леріне сәйкес келді, бірақ кейін жүйе бүндай өзгерістерге дайын еместіғінен, критерилер мәні мынадай Кд<1; Кс»1, яғни, жүйе аздап дагдарыс кезеңіне тап болды.
Нәтижесінде
жүйе өмірінде өзгерістер болады. Жүйе
өміріндегі тенден-циялардың өзгеру
кезеңінде нәтижесінде жүйенің
ішкі мүмкіндіктері (жүйе потенциалы )
таусылғанда немесе сыртқы факторлардың
әсерінен, олар өтпелі кезеңдер немесе,
қабылданған классификацияға
3.2. «Тас - құм» АҚ сипаттамасы және оның қаржылық - экономикалық жағдайын талдау
Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің келісімімен 1957 жылы 31 тамызда Тас-тақ ДСФ базасында Алматы қаласы мен Алматы обылысын қүм және щебень-мен толық қамтамассыз ету мақсатында Алматы рудаемес комбинаты (АКНМ) құрылды. Алғашқы мерзімде табиғи қүм Бурундай мен Дмитриевкада алынған, бірақ құм қорының азаюымен байланысты Қапшағай (табиғи құм) және Николаевка (жуылған құм) карьерлерін игере бастады. 1964 жылы 2 карьер да жобалық қуатқа шыға бастады. Осы мерзімде Ақсай карьері игеріле бастады (щебень). ПДУ-дан стационарлы заводқа ауысып бір мезгілде Тастақ ДСФ-сін іске асы-рады.
Материалдарды түтыну көлемінің өсуіне байланысты 1957 жылы қуатты Новоалексеевка ДСФ-сінің қүрылысы басталды, оның бірінші линиясы 1969 жылы іске қосылды. Дәл осы уақытта Қотыр-Бүлақ базасындағы кен орыны шет елдік (неміс) қондырғысымен салына бастады. Щебзавод ол бүрғылау-жару жүмыстарын қолдану арқылы жылына 400 000м3 щебень өндіру қуаты бар, ол 1972 жылы аяқталды. 1968 жылы АКНМ қүрамына Талдықорған ДСФ-сі кірді. Осылай мекеме қүрылымы 4 аудан территориясында қүрылды. Бір мезгілде жаңа карьер қүрылысымен механикалық цехты әр-түрлі қондырғылармен жабдықталған техникаларды жөндеу ңехтары бар.
1987 жылы рудаемес материалдарды өндіру мен өңдеу жылына Змлн. м жетті. Бүл комбинат Республика мен Алматы қаласына инерттік матариалдарды жеткізуші ірі мекеменің бірі бола бастады.
Комбинат материалдарын қолданып (пайдаланьш) ерекше қүрылыстар са-лынды. Мысалы: «Медеу» мүз айдыны, «Қазақстан» (25этажды) қонақ үйі, Рес-публика сарайы, ракета полигондары және басқа көптеген ғимараттар.
1991 жылы
«Алматынеруд» мемлекеттік
«Тас-Қүм»
акционерлік қоғамы щебень, қүм, қүм-топырақ
аралас материал-дар өндірумен
«Тас-Қүм» акционерлік қоғамы 4 цехтан түрады.
Өндірілетін өнім номенклатурасы
«Тас-Құм» акционерлік қоғамының үйымдастыру қүрылымы. Президентті сайлайтын директорлар кеңесінен түрады. «Тас-Құм» акционерлік қоғамының президенті Шакиров Шавхат Галеевич. Президенттің екі вице-президенті бар. Бірінші вице-президент және бас инженері Цымбал П.Т. Бірінші вице-президентке өндірістік - техникалық бөлім, энергетика қызметі, механикалық цех, таулы цех, жаңа технологиялық цех, зертханалар, Қотыр-Бүлақ цехы, Ақсай цехы, Первомайский цехы, Қапшағай цехы бағынады.
«Тас-Қүм» акционерлік қоғамы 1994 жылдан бастап «анхық» түрдегі қоғам болып саналады. Алматы обылысының, Талғар ауданындағы, Бесағаш ауылын-да орналасқан. Талғар ауданындағы ең ірі өндіріс орны болып саналады. 1997 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап «Тас-Қүм» акционерлік қоғамының ішінен мынадай негізгі және қосымша өндірістер кіреді.
Шикізат пен материалдардың экономиясы бөлімінде өндірістің механика-лық цехында автотранспорттық цех үшін жалпы қор бөлігінің 20%-ы жаб-дықтарды ауыстыруға, 80% өз күштерімен негізгі өндіріске қор бөліктері мен жабдықтарға кетеді. Өткен жылға 30 мың квт сағат электр энергиясы эконом-далған. Электр экономиясын экономдау қолда бар қуаттарды рационалды пай-далану есебінен жеткізілген, яғни ІСИД-ні жоғарлату, жаңа техниканы енгізу есебінен электр жабдықтарының бірлік қуатын төмендетуден, алмастыратын құралдарды пайдалану.
3 – кесте, – «Тас-құм» акционерлік қоғамының технико – экономикалық
көрсеткіштері.
Көрсеткіштер |
Өлшем бірлігі |
2004 |
2005 |
2004ж салыстыру 2005ж өзгеруі (+;-) | |
өлшем бірлігі |
%-бен | ||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
Активтердің орташа құны |
Мың. тг |
4213 |
14510 |
+10297 |
+244 |
Негізгі қорлардың орташа құны |
Мың. тг |
2666 |
3854,5 |
+1188,5 |
+45,1 |
Өндірілген өнім көлемі |
Мың. тг |
15059 |
282707 |
+207648 |
276,7 |
Өнімді өткізуден түскен табыс(ӨӨТТ) |
Мың. тг |
74768 |
280707 |
+205939 |
+275,4 |
Өндірілген өнімнің өзіндік |
Мың. тг |
72808 |
278428 |
+205620 |
+28204 |
Жиынтық табыс |
Мың. тг |
1960 |
2279 |
+319 |
16,3 |
Кезең шығындары |
Мың. тг |
2498 |
3036 |
+5,38 |
+121,54 |
Таза табыс(зиян) |
Мың. тг |
(-538) |
(-757) |
+219 |
+41 |
Өнеркәсіптік өндірістік персонал саны соның ішінде:
|
Адам |
28
23 15 |
48
35 13 |
Х
Х Х |
Х
Х Х |
Еңбекақы қоры |
Мың.тг |
2637 |
5027 |
+2390 |
+91 |
Орташа айлық еңбекақы |
Теңге |
7848 |
8272 |
+879 |
+111,34 |
Қор қайтарымы |
Теңге |
28,154 |
72,619 |
+44,465 |
+157,9 |
Қор сыйымдылығы |
Теңге |
0,036 |
0,014 |
-0,02 |
-38,89 |
Материал қайтарымы |
Теңге |
1,092 |
1,271 |
+0,18 |
+116,39 |
Материал сыйымдылығы |
Теңге |
0,916 |
0,787 |
-0,13 |
+85,92 |