Еңбекақы есебі және аудиті

«Адитекс ЛТД» ЖШС-гі өзінің есеп саясатын құрастырған уақытта  төменде аталған бухгалтерлік есептің  негізгі әдістемелік аспектілерін қамтиды:

• негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу әдістері;
• материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу және оларды есептен шығару жолдары;
• шығындарды  топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері;
• материалдық қорларды бағалау әдістері;
• негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру;
• курстық айырманы есептеу;
• несиелер бойынша шығындар есебі;
• ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру;
• қаржылық есеп беру және тағы да басқа.

       «Адитекс  ЛТД» ЖШС-гі өзінің қызметін  іске асыру үшін таңдап бекіткен  есеп саясаты IAS (International Accounting Standards), IFRS (International Financial Reporting Standards) Халықаралық қаржылық есеп беру  талаптарына сай келеді.

Кәсіпорынның есеп саясатын кәсіпорынның бухгалтері немесе арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған  есеп саясатын кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.

Кәсіпорынның есеп саясатына  енгізілген өзгертулер осы ұйымның  басқару құжаттарымен, яғни бұйрықпен  рәсімделеді. Ұйымның қабылдап бекіткен  есеп саясаты қызмет атқаруы барысында  қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі мүмкін:

• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңының, бухгалтерлік есеп стандарттарының  өзгеруіне сәйкес;
• бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі салдарынан;
• есеп саясатына қажетті өзгертулер енгізуді талап еткенде.

1.3 Еңбек есебі және нормативтік реттеу

 

Еңбек және еңбекақы есебі  – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс  уақытының шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын сияқты мағлұматтар түгел қамтылатын дәл әрі оперативтік деректерді талап ететін аса маңызды да күрделі жұмыстардың бірі болып табылады.

Еңбек және оған ақы төлеу  есебінің негізгі міндеттеріне жататындар:

• еңбекақы қорын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау;
• бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеу, еңбекақы қорынан жалақыны ұстап қалу;
• шаруашылық жүргізуші субъектінің әрбір жұмысшысына жалақыны уақытылы және дұрыс есептеу;
• белгіленген мерзімде еңбекақы бойынша есеп айырысу;
• жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дұрыс әрі уақытылы қосу керек.

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» заңына сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы нормативті құқықтық актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдық келісімшартпен реттеледі.

Кәсіпорын дербес болғанымен заңға сәйкес штат кестесі, формалары және еңбекақы, сыйлықақы жүйесі белгіленеді.

Әрбір қызметкердің еңбекақылық  табысы кәсіпорын қызметінің түпкілікті қорытындысына байланысты оның еңбекке қосқан үлесі бойынша анықталады. Ол салықпен реттеледі және ең жоғары көлеміне шектеу қойылмайды.

Еңбекақы мөлшерін жұмыс  берушінің өзі белгілейді және жұмыс  беруші белгіленген еңбекақы мөлшері  Қазақстан Республикасының заңында  белгіленген ең аз шамадағы еңбекақы мөлшерінен төмен болмауы керек.

«Қазақстан Республикасының  Еңбек туралы» Заңына сәйкес қызметкердің мынадай құқысы бар:

• қандай да бір кемсітушіліксіз тең еңбекке тең еңбекақы алуға;
• қауіпсіздік және тазалық талаптарына жауап беретін еңбек жағдайында жұмыс істеуге;
• кепілдік және өтемақы алуға және т.б.

Жұмыс берушінің құқықтары:

• қызметкерлерді көтермелеуге, олардан белгіленген заңға сәйкес әрекет ететін тәртіп бойынша материалдық және жауапкершілікті талап етуге;
• қызметкер келтірген зиянның орнын толтыруға және т.б.

Жұмыс берушінің міндеттері:

• Қазақстан Республикасының нормативті құқықтық актілерінде, жеке еңбек келісімшартында, ұжымдық келісімшартта, жұмыс берушінің актісінде қарастырылған еңбекақыны және басқа төлемақыларды уақтылы және толық төлеу;
• еңбек туралы заңдағы, ұжымдық келісімшарттағы талаптарды сақтау;
• Қазақстан Республикасының нормативті құқықтық актілерінде қарастырылған шарттар мен тәртіптер бойынша зиян шеккен қызметкерге жәрдем беру;
• қызметкерге қауіпті және зиянды жұмыс жағдайын, болуы мүмкін кәсіби ауруды ескерту және т.б.

Жеке еңбек келісімшартында  негізгі тармақтар қамтылуы керек:

• еңбек жағдайының сипаты, жұмысшыға жұмыстың қауіпті және зиянды жағдайы үшін немесе көп күш жұмсауды керек ететін ауыр еңбек үшін кепілдік беру және өтемақы төлеу;
• жұмыс уақыты және демалыс уақытының режимі;
• еңбекақы мен еңбекті қорғау жағдайы;
• өтемақы төлеу және кепілдік беру тәртібі және т.б.

Қызметкер бірнеше жұмыс  берушімен толық емес жұмыс уақытын  қарастыратын жеке еңбек келісімшартына отыруға құқы бар.

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңына сәйкес қызметкердің еңбек ететінін растайтын құжаттарға мыналар жатады: еңбек кітапшасы немесе жеке еңбек келісімшарты немесе жұмысқа қабылданғаны, жұмыстан шығарылғаны туралы бұйрықтың көшірмесі.

Сол ұйымның басқа  жұмысына немесе ұйыммен бірге басқа  орынға көшіру қызметкердің тек жазбаша  келісімі бойынша, жеке еңбек келісімшартына соған сәйкес өзгертулер енгізумен  ғана іске асырылады.

Қызметкерді сол ұйымда басқа орынға, сол орынның басқа құрылымының бөлімшесіне көшіру үшін мамандығы, біліктілігі немесе лауазымы бойынша басқа механизмдегі немесе агрегаттағы жұмысты тапсыру үшін қызметкердің келісімі талап етілмейді.

Қызметкерге еңбек жағдайының өзгеретінін бір ай бұрын (одан кем  болмауы керек) хабарлау керек.

Еңбек жағдайы өзгерген жағдайда жеке еңбек келісімшартына сәйкес толықтырулар мен өзгертулер енгізіледі. Егер қызметкер жаңа жағдайда жұмыс істеуге келісімін бермесе, онда заңға сәйкес онымен келісімшарт  бұзылады.

Өндірістік қажеттілік пайда болған жағдайда жұмыс беруші қызметкерді бір айға дейін оның келісімінсіз жеке еңбек келісімшартында қарастырылмаған және денсаулығына қауіп төндірмейтін сол ұйымдағы, сол орындағы басқа жұмысқа бұрынғы жұмысындағы айлық еңбекақысынан кем болмайтын еңбекақымен ауыстыруға құқы бар.

Мұндай ауыстыру стихиялық  апаттың, өндірістік апаттың алдын  алу немесе жою немесе салдарын дереу  залалсыздандыру қажет болған жағдайда ғана іске асырылады.

Жұмыс болмай қалған жағдайда жұмыс беруші қызметкерді мамандығына, біліктілігіне сай, денсаулығына қатер төндірмейтін, оның келесімінсіз бір айға дейін басқа жұмысқа ауыстыру құқы бар. Егер қызметкер жаңа жағдайдағы ұсынылған жұмысқа келісімін бермесе, онда заңға сәйкес онымен жеке еңбек келісімшарты бұзылады. Жұмыс болмай қалған және қызметкердің болмауына байланысты жағдайда оның орнына басқа бір білікті қызметкерді біліктілігіне сай келмейтін жұмысқа уақытша ауыстыруға оның жазбаша келісімінсіз ауыстыруға рұқсат етілмейді.

Қызметкерді денсаулығына байланысты басқа жұмысқа уақытша ауыстыру заңда қарастырылған шарттары мен тәртіптері бойынша жүзеге асырылады.

Жеке еңбек келісімшарты мынадай жағдайларда бұзылуы  мүмкін:

• ұйым таратылғанда (заңды тұлғаның), жұмыс берушінің қызметі тоқтағанда (жеке тұлғаның);
• қызметкерлердің штаты немесе саны қысқартылғанда;
• әскери қызметке шақырылғанын растайтын құжат негізінде қызметкерді үш күндік мерзімге босатқанда.

«Қазақстан Республикасы Еңбек туралы» Заңына сәйкес жеке еңбек, ұжымдық келісімшарттарында өтемақының мөлшері мен басқа негіздері белгіленеді.

Қызметкер жұмыс берушіге өзінің жұмыстан кететінін бір ай бұрын жазбаша ескертіп, жеке еңбек  келісімшартын тоқтатуға құқылы.

Тараптардың келісімі бойынша  жеке еңбек келісімшарты ескертілген  мерзім біткенше тоқтатылуы мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.     ЕҢБЕКАҚЫ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

 

2.1 «Адитекс ЛТД» ЖШС – нің экономикалық сипаттамасы

 

«Адитекс ЛТД» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының  заңдары бойынша заңды тұлға  болып табылады.

Серіктестіктің қатысушысы: Молдабаев А.А.

Кәсіпорынның орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Астана қ., Сарыарқа ауданы, Сарыарқа даңғылы, 35/2, 88 пәтер.

«Адитекс ЛТД» ЖШС – гінің мөрі, дербес балансы, банктерде шоттары, өзінің аты жасылған бланкілері бар.

«Адитекс ЛТД» ЖШС-нің салық төлеушінің тіркелген нөмірі: 620300276190.

Банктегі есеп шоты: 042467802, БИК 195301304 АҚ филиалы «БТА Банк», Астана қаласы.

Кәсіпорын заңдармен  тыйым салынбайтын келесі негізгі  қызмет түрлерін жүзеге асырады:

• мұнай және мұнай өнімдерін көтерме сатып алу. ЖЖМ саудасы және автокөліктерге май құятын станцияларды ұйымдастыру;
• кең тауар ассортименттерімен көтерме сауда;
• коммерциялық операцияларды жүзеге асыру, көтерме және бөлшек сауданы жүргізу, ұйымдардан, кәсіпорындардан, мекемелерден, меншіктің кез келген нысандарынан және ҚР шет елдердің азаматтарынан өздерінің мұқтаждықтары үшін қажет болатын қолданыстағы заңдармаен тыйымы салынбайтын тауарларды, жартылай дайын өнімдерді, шикізатты және басқа да қайта өңделген өнімдерді көтере сатып алу;
• автокөлік қызметтері;
• коммерциялық делдалдық қызмет;
• сақтау бойынша қызметтер;
• Ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мен өткізу;
• Өндірістік және құрылыс қызметтері;
• Халық тұтынатын тауарларды әзірлеу;
• Сыртқы экономикалық қызмет;
• Сыртқа шығару және сырттан әкелу операцияларын белгіленген тәртіпте жүзеге асыру;
• ҚР заңнамасына қайшы келмейтін басқа қызметті жүзеге асыру.

       Қызметтің осы не басқа түрін жүзеге асыру үшін лицензия алу қажет болса, серіктестік қызметтің бұл түрін тек тиісті лицензияны алғаннан кейін ғана жүзеге асырады.

Кәсіпорын өзінің қызметінің бухгалтерлік есебін жүргізеді, статистикалық және қаржы есептерін Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына сәйкес жүргізеді.

Қазақстан  Республикасының  заңына  сәйкес  кәсіпорын  өзінің  құрылуы  барысында, яғни  шаруашылық  қызметпен  айналысу  үшін  белгілі  бір  мөлшерде  мүліктерге  ие  болуы  тиіс.

Кәсіпорынның жоғарғы басқару органы қатысушы болып табылады.

Қатысушы серіктестіктің қызметіне байланысты кез келген мәселені талқылауға құқылы.

Атқарушы орган Басшы болып табылады, ол қатысушыға есеп береді және оның шешімдерінің орындалуын ұйымдастырады (сурет 1).

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1 - Кәсіпорынның ұйымдастырылу құрылымының сызбасы

 

Кәсіпорында бас бухгалтер  алдын ала ескерілген емес .

Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, ком-мерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдалану-мен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым- қатынас-та болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады.   

Кәсіпорынның тұрақты  қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарым-қатынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу - жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып табылады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын  алудың ең жақсы тәсілі, бұл-талдау, ол кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және осындай жолмен басқарушылық шешімдерді өңдеумен кәсіпорынның өзінің өндірістік кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызмет атқарады.   

«Адитекс ЛТД» ЖШС-гінің  қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты келесілер болып табылады:                                                                            

• қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;           
• активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды тара-тудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;                        
• айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндетте-мелермен арақатынасын анықтау;              
• кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;                                                                                                                        
• баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;                      
• кәсіпорын табыстылығын бағалау;  
• кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.