Еңбек және еңбек ақы есебі

Несиеге сатылған тауарлар үшін ұстап қалу саудаласушы ұйымның жазбаша тапсырмасы, міндеттемесі негізінде жүргізіледі. Есептеудің екі әдісі бар:

1-әдіс. Субъект банктен  (немесе өз қаражаттары есебінен) қарыз алады және саудаласушы  кәсіпорынмен толықтай есеп айырысады  да, тауарды өз қызметкеріне сатып  әпереді. Осы тауарларды алған қызметкерлердің жалақысынан ай сайын белгілі бір сома ұсталады. Мұның өзі қызметкердің шаруашылық субъектісі алдындағы берешегін кемітуге жатады.

2-әдіс. Сауда жасаушы  ұйымның жазбаша тапсырма-міндеттемесінің  негізінде (тауарларды қызметкер сатып алғанда) қызметкердің жалақысынан ай сайын белгілі бір сома ұсталады және сауда жасаушы ұйымның шотына аударылады.

Матеиалдық залалды (кемшілік, ұрлық-қарлық) өтеу бойынша ұстап  қалу көшірмелердің, жалпы жиналыстың хаттамасының немесе сот органдары шешімінің негізінде жүргізіледі. Мұнда ұстап қалудың мөлшері мен мерзімі көрсетіледі. Ақаудан және бүлінуден болған ысыраптар ақау туралы актінің негізінде өтеледі.

Кәсіподақ жарналарын ұстап  қалу айға есептелген жалақының барлық сомасына 1пайыз мөлшерінде жүргізіледі.

Берілген жоспарлы және жоспардан тыс аванстар сақтандыру қағаздарының немесе сақтандыру агенттерінің куәлігі (ұйғарымы) негізінде ұсталады.

8.Қызметкерлермен еңбекақы  бойынша есеп айыысуды ресімдеудің  тәртібі.

Есеп айырысу және есеп айырысу-төлем ведомостары еңбек-ақы бойынша есеп айырысудың негізгі тіркелімі болып табылады. Бұл жалақы бойынша және әрбір қызметкерден ұсталатын барлық ұсталымдардың түрлері бойынша деректер көрсетілетін жиынтық деректер.

Қызметкерлердің табысы – жұмыс беруші төлейтін табыстан  салықтың шегерім сомасын алғандағы пайда болып табылады.  Қызметкерлердің кез – келген табыс түрі жатады, яғни жұмыс берушінің берген, ақшалай немесе  натуралды нысандағы төлемі,  сонымен қатар жұмыс берушінің материалдық, әлеуметтік көмегі немесе басқа да  материалдық пайдасы болвп табылады. Жұмыскерлердің табысын анықтағанды, салынатын салым көздерінен,  салықтың жыл бойы әр ай сайынғы  шегерімге жататындары мыналар:

1. Қазақстан Республикасының  заңдылықтары бекіткен айлық есептік көрсеткіш  сомасының көлемі;
2. Жұмыскер отбасындағы әрбір мүшеге,  асыраудағы жанның қай айдан бастап пайда болғанын есептеу арқылы келетін айлық көрсеткіш көлемінің соммасы.

Көрсетілген шегерімдер  отбасының бір мүшесіне ғана, яғни салық төлеушінің пайдасына қолданылады.  Жұмыскер табысының жеке табыс салығы жұмыскер табысының қолдану жолымен  есептеледі оны (Кесте 6) көруге болады.

Салық ай сайынғы  қортынды тәртіп бойынша  мемлекеттік органдар бекіткен жағдайда аударылып немесе ұсталып отырады. Салық төлеушінің   пайдасына саналатын көздерге мыналар жатады: мүліктік табыс, жеке кәсіпкердің  салық салынатын табысы,  адвокатпен жеке меншік нотариустардың табысы.

Салық салынатын табыс  көздері үшін салықты салық төлеуші  өз еркімен,  салық салынбайтын  көздер үшін салық шегерімі соммасы ставкасын қолдана отырып төлеуге болады.  Бұл салықтың пайда түрін 10 жұмыс күні көлеміндегі жеке табыс салығы  декларациясын тапсыру кезінде төлейді.

Кесте 6. 2003 жылға  жеке табыс салығының ставкалары.

Салынатын табыс	Ставка
15 еселік жылдық  есептік  көрсеткішке дейін (ЖЕК)	Салынған табыс сомасының 5 %
15-40 еселік жылдық есептік  көрсеткіш	15 еселік ЖЕК + 8 сомасынан  асатын салық сомасы
40-200 еселік ЖЕК	40 еселік ЖЕК + 13 % сомасынан асатын салық сомасы
200-600 еселік ЖЕК	200 еселік ЖЕК + 15 % сомасынан асатын салық сомасы.
600 еселік ЖЕК және  одан жоғары	600 еселік ЖЕК + 20 % сомасынан  асатын салық сомасы.

 

Егер жұмыскер еңбекақысы  (12 еселік) бір жыл бойынша 12 еселік минималды көлемді көрсететін болса, онда оның салық  салынатын ставкасы «0» тең болады, яғни тоқсан бойынша орта айлық табысы еңбекақының  минималды көлемінен аспайды. Дивидент, сыйақы, ұтыс түріндегі пайдағы 15 %  ставкамен салық салынады. Адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы 10 % ставкасымен салық салынады.

Әлеуметтік салықты  объект бойынша  салынатын салық  ставкасымен ай сайын төленеді. 2004ж 1 қаңтарынан бастап бұл салық түрі жекелеген жұмыскерлер пайдасына  жеке табыс  салығы сияқты  шкаласында төленеді.

 

 

 

 

 

Кесте 7. Әлеуметтік салықтың ставкалары. 

Салынатын пайда	Салық ставкасы
15 жылдан есептік көрсеткішке  дейін (ЖЕК)	Салынатын табыс сомасынан 20 %
15-40 еселік ЖЕК	15 еселік ЖЕК + 12 % сомасынан  асатын салық сомасы
40-200 еселік ЖЕК	40 еселік ЖЕК + 9 % сомасынан  асатын салық сомасы
200-600 еселік ЖЕК	200 еселік ЖЕК + 9  %  сомасынан асатын салық сомасы
600- еселік ЖЕК және  одан жоғары	600 – еселік ЖЕК  + 7 % сомасынан асатын салық сомасы

 

Сонымен  қатар шетел  мамандарының табыстарына  салынатын  әлеуметтік салықты төлеу тәртібі өзгертілді. 2004 ж қаңтарынан бастап салынатын салық базасы  ұлғайған сайын төменгі ставка  шкаласымен төленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3 Жұмысшылыр мен қызметкерлерге еңбекақы есептегенде бухгалтерлі есепшоттары бойынша жүргізілетін операциялар.

№1	Операциялар мазмұны	Дебиттелетін шот	Редиттелетін шот
1	2	3	4
1	Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы, сыйақы және басқа да төлемдер есептелінеді: -Негізгі өндіріс жұмысшыларына; -Қосалқы өндіріс жұмысшыларына; -Цехтың қызметкерлеріне; -Кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлеріне; -Маркетинг бөлімінің, басқа  да тауарларды (қызметтерді, жұмыстарды) сатумен айналысатын жұмыскерлерге;	902 922 932 821   811	681 681 681 681   681
2	-Жұмысшыларға кезекті демалыс  ақысын есептеу (егер демалыс  ақысын төлеуге резерв құрылған болса) -Демалыс ақысынан есептелген  әлеуметтік салық сомасы	685   685	681   635
3	Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан зейнетақы  қорына ұсталынатын сомаға;	681	686
4	Жеке тұлғаларға есептелген еңбекақыдан  ұсталатын табыс салығы сомасына	681	639
5	Жұмысшылардың еңбекақысынан сот  органдарының шешіміне сәйкес орындалатын  құжат бойынша ұсталған сомаға	681	687
6	Жұмысшылардың еңбекақысынан олардың  есеп беруі бойынша ұсталатын  сомаларына	681	333
7	Бүлінген материалдық-құндылықтардың орнын толтыру мақсатымен жұмысшылардың еңбекақысынан ұсталатын сомаға	681	333
8	Жұмысшылардың еңбекақысынан олардың  алдыңғы уақыттарда алған қарыздары  үшін ұсталатын сомаларға	681	333
9	Есептелген, бірақ белгіленген  мерзімде таратылмаған еңбеақы (алушының келмеуіне байланысты)	681,682	687
10	Жұмысшылар мен қызметкерлерге кассадан төленген еңбеақы, сыйақы, жәрдемақы  және зейнетақы сомасына	681	451
11	Лауазымды тұлға болып саналатын  жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген төлемдер (басқарма тексеру комиссиясының, бақылау кеңесінің, тағы басқа мүшелеріне)	821	682
12	Лауазымды тұлғалар есептелген еңбекақыдан  ұсталған табыс салығы сомасы	682	639
13	Лауазымды тұлғаларға есептелген еңбекақы сомасы кассадан төленді	682	451
14	Жұмысшылардың алдағы уақыттардағы демалыс ақылары үшін есептелген резерв сомасына	903,913, 923,821	685
15	Есептелген әлеуметтік салық сомасы	821,902, 922,932	635

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды.

  Қазақстан Республикасының  тәуелсіздік алып өз алдына  егемендік ел болғанына  да он бес жылдай уақыт болыпты. Осы жылдардың аралығында  көптеген өзгерістер болды. Кеңес Одағы тұсындағы  жоспарлы экономика жолымен дамып келген еліміз шаруашылықтарды нарықтық жолға көшірді. Осыған сәйкес  шаруашылық субьектілеріндегі  бухгалтерлік есеп жұмысына  да өзгерістер енгізу керектігі анық байқалды. 1995 жылы 26 желтоқсанда «Бухгалтерлік есеп» туралы заң қабылданды. Осы заңға сәйкес 1996 жылдың 18 қарашасында қаржы шаруашылық қызметі бухгалтерлік есебінің  бас шоттар жоспары құрылды, ал 1997 жылдың қаңтарынан бастап жаңа бухгалтерлік есеп стандарты іс жүзінде қолданыстары басталды. Осыған сәйкес  елімізде еңбекақы есебі жүйесінде де  біраз өзгерістерге тап болды. Себебі еліміздегі еңбекақы есебінің дұрыс жүргізілуі  дұрыс қадағалануы жұмысшылар мен қызметкерлерге, дұрыс бөлінуі өте маңызды. Еңбекақының орташа көлемі еліміздің экономикалық деңгейінің негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Сонымен қатар жұмысшылар мен қызметкерлердің жасаған еңбегінің сапалығы мен нәтижелігіне дұрыс бағаланып қажетті еңбекақысын  жақсылап еспте төленуі, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа ынтасының жоғарылауына септігін тигізеді. Қорытындылай келетін болсақ елімізде  заман талабына, экономика  деңгейіне сәйкес әлі де қосымшалар, өзгертулер әлі де енгізілуі мүмкін. Өйткені   мемлекетіміз дами түсе  басынан әртүрлі кезеңдерден өтіп нәтижесінде дамыған елге айналуға тиіс.

Бұл курстық жұмыста  еңбек және еңбек ақы есебіні  басқару мен ұйымдастыру принциптері  қаралды.

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

 

1.  Басқару есебі [Мәтін]: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов,С.Д.Фурсова;  Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.

 

2. С.Б.Баймұханова, Ә.Ж.Балапанова «Бухгалтерлік есеп» Оқу құралы  Алматы-2003 жыл
3. Қ. К. Кеулімжаев, З.Н.Әжібаева, Н.А.Құдайбергенов «Бухгалтерлік есеп принциптері» Оқу құралы. Алматы-2003 жыл
4. Мамыров, Нұрғали Құлшыманұлы ж.б. Микроэкономика [Мәтін]: оқу құралы / Мамыров, Нұрғали Құлшыманұлы, Есенғалиева, ҚаламқасСембайқызы, Тілеужанова, Манатжан Әшімқұлқызы.- бас.- Алматы: Экономика, 2004.- 420 б.:

 

5. В.Л.Назарова «Бухгалтерский учет хозяствующих субьектов» Учебник Алматы-2003
6. В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізуші субьектілердің бухгалтерлік есебі» Алматы-2005
7. Назарова В.Л.  Бухгалтерлік есеп [Мәтін]: оқу құралы /ҚР білім және ғылым м-трлігі;  Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық ун-ті.-Алматы; Экономика 2005 ж.

 

8.  Н.А.Наумова, И.П.Васильевич, Л.В.Нуридинова «Основы бухгалтерского учета» Москва-2000
9. В.К.Радостовец, Т.І.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Оқу құралы Алматы-2003 жыл