Есеп айырысу шоттарының аудиті

құрылымдық бө-лімшенің                       тапсырмалары, пошта аударымының

ағымдағы басқа шоттарын                      түбіртектері, 1 – 3 журнал

ашудың дұрыс-тығы мен                        -ордерлері; 1,2,3 журнал-

заңдылығын тексеру                                ордерлеріне тізімдемелер.

                                                                   Қолда-ныстағы заңнамаларға

                                                      нормативті-анықтама ақпаратының,

                                        тізімде-мелік нұсқаулықтар,

                                           стандарттар мен ережелердің 
                                                                   сәйкес келуі

 

11. Жол-жөнекей ақша                            3 журнал-ордер, 3 журнал-ордерге

сомасының шынайылығы,                      1 тізімдеме, 411 «Жолдағы ақша»

өнімді және басқа іс-әрекетті,                шоты бойынша Бас кітап,

жұмысты және көрсетілген                    шот-фактуралар, тауарлық-көліктік

қызметті өткі-зуден                                 жүкқұжаттар, қабылдау-тапсыру

түскен түсімнің түгелдігін                     актілері және басқа бастапқы

 тексеру                                                    құжаттар

 

 
12. Баланс көтсеткіштері-                      Баланс, 401-403, 411, 421-424,

нің Бас кітап мәліметтері-нің                 431-432, 441, 451-452

сәкестігін тексеру                                    шоттар бойынша Бас кітап

 

 
13. Ақша қозғалысының                       Бас кітап, 1-4 журнал-ордерлер,

синтетикалық және анали-                    1-3 журнал-ордерлердің тізімдемелері,

тикалық есебін жүргізу                          касса кітабы және ақша

 дұрыстығын тексеру                              қозғалысы туралы басқа құжаттар

 

14. Қысқа мерзімді инвести-                Акциялар, облигациялар, депозит-

циялар бойынша операциялар-             тік сертификаттар, депозиттер, бондар,

дың дұрыс-тығын тексеру                     қазынашылық вексельдер, опциондар,

                                              варранттар, фьючерстік мәмілелер     

     Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың, шаруашылық субъектілерінің қолда бар нақты кассир жұмыс күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр қойылады. Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан нақты бухгалтерия жұмыстың құжаттары көрсетілуі.Яғни олар:

- Шығыс және кіріс кассалық ордерлердің регистрлер журналы.

- Шығыс кассалық ордер

- Кіріс кассалық ордер

- ПКО квитанциясы

- ККМ чегі кассирдің есеп беруі кітабы

- Шаруашылық операциялар журналы

- Журнал-ордер №1 журнал-ордер № 1-ге ведомосі  1

- Қолма-қол ақша қаражаттарының схемасы

     Кәсіпорынның, ұйымның яғни қандай да болмасын шаруашылық субъектінің касса 1010 «Кассадағы ақша қаражаты» шоты бойынша типтік корреспонденция 1.Өндірілген өнімдерді сатудан қолма-қол келіп түскен ақша қаражаттары 1010.

Алынуға тиісті жал төлемі кассаға  келіп түсті 1010 1280,Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша қаражаттары кассаға келіп түсті 1050, 1060.Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген еңбекақы сомасы кассаға қайтарылды 1010 
Жарғылық қорды толтыру үшін үлес қосушылардан қолма-қол келіп түскен 
Заңды тұлғалар мен жеке адамдардың берешек қарызы кассаға қабылданды 
1260, 2160 Алынған материалдық емес активтердің құны кассадан төленді 2730, 2710 Алынған құнды қағаздардың құны кассадан төленді 1110-1150,  
2010-2040 1010 Сатып алынған материалдық құндылықтардың құны кассадан төленді 1310 -  1010. Өнімдерді сату және әкімшілік шығындары кассадан төленді 7110, 7210 Келіп түскен тауарлардың құны кассадан төленді 1330 1010  
      Кассадан ағымдағы банктік шотқа ақшалай түскен түсімдер аударылды 1030 
Субъектінің кассасынан жұмысшы қызметкерлерге берілген несие сомасы 1250, 2150.Банк немесе банктен тыс мекемелерден алын- ған несиелер сомасы 
3020, 40203050, 4030 1010.Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген еңбекақы сомасы кассадан төленді 3350 Кассалық кіріс ету немесе кассалық шығыс ету ордерлері, сондай-ақ  касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отырады, бұл кітапты кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы шетелдік валюта түріндегі нақты корсеткіштер көрсетіліп отырады. 
    Ақшалай қаражатпен, әсіресе оның жылжымалы бөлігі – қолма-қол ақшамен жасалатын операциялар – міндетті тұтастай тексеруді талап етеді. Ықтимал бұрмалаулар мен қызмет бабын теріс пайдалану – касса-банк операцияларын бақылаудың маңызды міндеті.Іс-тәжірибеде кездесетін, жасалу тәсілдері бойынша касса-банк операцияларының атқарылуы мен шот төлемдері процесіндегі қызмет бабын теріс пайдалану мен бұрмалаулар былайша жіктеледі:

Рәсімделген құжаттармен және қолхаттармен жасырылған және ештеңемен жасырылмаған ақшалай қаражаты тікелей ұрлау.

Банктен, әртүрлі тұлғалар мен ұйымдардан кірістік ордерлер бойынша, басқа ұйымдардан сенімхат бойынша түскен ақшаны кіріске  алмау және иемдену.

Кассадағы ақшаны есептен шығару; бір құжатты қайтадан пайдалану; кассалық құжаттар мен есептерде жиынтықты дұрыс есептемеу.

    Ақшаны жалған құжаттар бойынша негіссіз есептен шығару сомасын көбейтіп, заңды рәсімделген құжаттардағы жалғандық

Әр түрлі тұлғалар мен ұйымдарға  заңды есептелген соманы сіңіріп  кету, соның ішінде еңбекақыны, депонентті соманы негіссіз иелену.

Контрагенттермен дайын өнім, тауар  үшін қолма-қол ақшамен есеп айырысу, бақылаушы-кассалық ақпараттарды қолданбай, жұмыс орындау мен қызмет көрсету.Мұндай бұрмалаулар мен теріс пайдаланулар кассирді дұрыс іріктемеу,тәжірибесіз және сенімсіз, кассаны жүйелі тексермеу, ішкі бақылаудың нашарлығы және тағы сол сияқты салдарынан болады. Төлем циклінің функционалды аудитінің күрделі учаскелерінің бірі – кассалық операцияларды тексеру. Ең алдымен кассадағы кассалық операцияларды кім және қалай атқаратынын білу керек. Тексерудің қорытындылары аудитор, бас бухгалтер және кассир қол қоятын акті жасаумен рәсімделеді. Ақшалай қаражаттың немесе ақшалай құжаттың және басқа құндылықтардың артық шығуы немесе кем шығуы анықталған жағдайда кассирден жазбаша түсініктеме алу керек. Ақшалай қаражаттың көп жетпеуі табылғанда, аудитор кәсіпорын басшысына кассирді тексеру анықталғанша міндеттерінен шеттету туралы мәселе қояды. 
    Жол-жөнекей ақша есебі аудитінде бухгалтерлік есепте саналатын сомалардың шынайылығын, контрагенттер аударған, алайда тексерілетін кәсіпорынның есеп шотына есепті айда түспеген сомалардың қалайша көрсетілуін тапсыру керек. 
    Бұрмалаулар мен теріс пайдаланулардың алдын алу үшін мыналар талап етіледі:

* банктегі есеп шот бойынша жазбаларды көшірмелерге тіркелген

   негіздемелермен үнемі салыстыру;

* жабдықтаушылармен құжаттарды қарама-қарсы тексеру өткізіп, құжаттарды рәсімдеуге талапты арттыру;

* дебиторлармен және кредиторлармен, қызметкерлермен және басқа

контрагенттермен есеп айырысуларды қайта тексеруді жүйелі жүргізу.

    Төлем циклін аудиторлық тексеру мен шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін сараптау іс-тәжірибесін талдау есептеулерді жүргізудегі типтік бұрмалаулар туралы тұжырым жасауға және олардың ақшасын басқаруды жақсарту жөніндегі ұсыныстарды әзірлеуге мүмкіндік береді.Ақшаның есеп шот бойынша қозғалысын төлеу циклін тексеру үшін кәсіпорын банк көшірмелері мен бастапқы құжаттардың мәліметтерін салыстыру қажет. Сонымен бірге көшірмелердің өңделетіндігін, құжаттардың нөмірленетінін, ақшаны есептен шығару толық, жеткілікті расталғандығын тексеру керек.

     Сол уақытта қолма-қол емес ақшалай, қаражаттың қозғалысы бойынша операцияларды көрсетудің ұсынылған тәртібінен айырмашылықтарды айқындау қажет.Тағы бір өрескел қате – ақшаны кәсіпорын кассасына кіріске алмау. Тексеру кезінде аудитор бар ақшаның қозғалысын талдауы, іс жүзінде жасалған төлемді дебиторлық борышты өтеу сомасы мен касса есебіне алынған сома арасындағы айырмашылықты анықтауы керек.  Түсімді банкке тапсырудың мерзімділігін мұқият зерттеп, бақылау және оның әр түрлі қажеттіліктерге шығыс жағдайларын анықтау керек. Бұл мақсаттар үшін мәліметтер жинау мен өңдеуді мынадай кесте көмегімен іске асырады:  Тексерудің жеке объектісі – нақты мақсаттарға, сонымен бірге еңбекақы төлеуге, іссапар шығыстарын жабуға, шаруашылық қажеттіліктерге және т.б. чек кітапшасы бойынша банктен алынған ақша қозғалысы .

       Тексеруде ақша алу мен істен шығу туралы мәліметтерді салыстыру қажет. Мұндай ақпаратты мынадай кестеде орналастыруға болады: есепті кезең,еңбекті өтеу бойынша шығыстар,іс сапар шағыстары,шарушылық шығыстары,банк-тен алынды,касса-дан берілді,ауыт-қулар,банк-тен алынды ,касса-дан берілді, ауыт-қулар,банк-тен алынды,касса-дан берілді,ауыт-қулар

      Кәсіпорынның кассадағы ақшасы қозғалысын анықтап, оларды кіріске және шығысқа алудың уақтылығы мен толықтығын, мынадай кестені тіркеуді қолдана отырып, техникалық және мазмұнды қателерді табу үшін бухгалтерлік есепте операциялардың көрсетілуі дүрыстығын тексеру керек: 
  Кассалық тәртіпті сақтау мен төлем циклі функционалды аудит бағдарламасын түп-түгел орындау үшін тестілеу өткізуге болады. Сұрақтар тізбесін тексеруші аудитор кәсіпорындағы нақтылы жағдай мен көлем циклі функционалды аудиттің қойған мақсаттарына сәйкес қалыптастырады. Тестілеу ішкі бақылаудың жағдайын анықтауға, ақшаның сақталуын қамтамасыз етуге, бухгалтерлік есепте кассалық операцияларды түгел және анық сенімді көрсету үшін талдауға мүмкіндік береді.  Мұндайда төлеу циклі мен ақша басқарудың тиімділігін бағалаудың балдық, индекстік немесе процедуралық тәсілдері қолданылуы мүмкін. Мысалы, бағалаудың балдық тәсілінде «иә» жауабы үшін ақша қозғалысын ұйымдастыру деңгейіне байланысты 1-ден 3 балға дейін қойылады, ал «жоққа» - 0 балл. Субъектінің ақшасын аудару жағдайын тестілеу қорытындыларын жалпы бағалауда қойылған балдар сомасы бойынша: 50 балға дейін өте төмен; 54-65 төмен; 66-80 орта; 81-90 жоғары; 91балдан өте жоғары. 

                          

 

 

 

                                      II. Касса операцияларының аудитi

            2.1 Кассалық операцияларды аудиторлық тексеру бағдарламасы 
        Кассада сақталатын ақша 451 «Ұлттық валюта түрінде кассадағы қолда бар ақшалар» және 452 «Шетелдік валюта түрінде кассадағы қолда бар ақшалар» 45 бөлімшесінің «Кассадағы қолда бар ақшалар» шоттарында ескерілуге тиісті. Осы шоттардың дебитіне кассаға түсетін ақша, ал кредитіне – кассалық есептен шығатын ақша жазылады. Бұл шоттар бойынша жазбалар кірістік және шығыстық кассалық ордерлер негізінде жасалады.Кассалық операцияларды аудиторлық тексеру бағдарламасы төменгі кестеде ұсынылады: аудит процедуралары   - 

* ақпарат көздері.

     1. Ақша мен кассадағы басқа құндылықтардың бар-жоғы мен жағдайын түгендеу. 
* Касса ревизиясы бойынша комис-сияны тағайындау, кассирді тағайындау туралы кәсіпорын бас-шысының бұйрықтары; кассирмен материялдық жауапкершілік туралы шарт, кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық есептер, кассаны түгендеу актілері, 1 тізімдеме, 1 журнал-ордер, Бас кітап және т.б.  
      2. Кассалық операциялар-ды құжаттық рәсімдеудің дұрыстығын тексеру.  
* Кассалық құжаттар (КО-1, КО-5), аванстық есептер, кассаны түгендеу, 1 журнал-ордерге 1 тізімдеме, Бас кітап және т.б.

      3. Қолма-қол ақшаны кіріске алудың мерзімділі-гі мен толықтығының дұрыстығын тексеру.

* Банк көшірмелері, чек кітапша-лары, заңды және жеке тұлға-лармен шарттар, банк көшірмеле-ріне тіркелген бастапқы құжат-тар кассалық құжаттар (КО-1, КО-

5), 1 журнал-ордер, Бас  кітап және т.б. 

     4.Ақшаны шығысқа есеп-тен шығарудың дұрыс-тығын тексеру.

*  КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, 1 журнал-ордер, Бас кітап және т.б.

     5.Бухгалтерлік есептегі шоттарда операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексеру. 
* Бастапқы құжаттар, 1 журнал-ордерге 1 тізімдеме, 1 журнал-ордер, Бас кітап және т.б. Анали-тикалықкестені әзірлеу және тұжы-рымдар мен ұсыныстарды негіздеу .

      6. Кассалық операциялар аудитінің қорытындылары бойынша тұжырымдар мен ұсыныстарды әзірлеу.

* Кассаны тексеру актісі, ескертулер, оларды жою жөніндегі ұсыныстар 
      Кәсіпорынның кассадағы ақша қозғалысын ішкі бақылаудың болмауы немесе жеткіліксіздігін білдіретін белгілер мыналар:

кассадағы ақшаны толықтай парақтап қайта санау мен басқа құндылықтарды  тексеретін кенеттен болатын ревизияның ксіпорында жолға қойылмауы;

кәсіпорында тексерудің мерзімділігін  белгілейтін басшы бұйрығының жоқтығы;

кассаға ревизияны немқұрайды өткізудің барлығы – ревизия өткізетін комиссияға тұрақты тек бір адамдардың ғана тағайындалуы, банкнотты парақтап қайта санауды айғақтайтын, ревизия комиссиясы актісіне тіркелген жұмыс жазбаларының болмауы және т.б. кәсіпорын басшысы өкімінде көрсетілмеген бас бухгалтер мен кәсіпорын басшысын жанай өтіп, басқа адамдарға кірістік және шығыстық құжаттарға қол қою құқығын беру; кассир ауысқанда кассаға ревизияны сырт көзге ғана өткізу; штатта кассирдің болмауы, бұл функциялар кәсіпорын басшысының жазбаша өкімінсіз есеп қызметкеріне жүктелсе;

кассирмен толық материялдық жауапкершілік  туралы шарттың жоқтығы;

мұндай процедура ол үшін әдеттегідей  екендігін дәлелдейтіндей кассирдің  кассаны ревизиялауға дайындығының болмауы.