Тауарлы материалдық қорлардың есебі

Кәсіпорын өз қызметін 01.01.х2 жылы бастайды. Жарғылық капитал 40 000у.е.,  тіркеу және қызмет ету кезеңіне дейін толық төленген. Жарғылық капитал толық негізгі құралдар негізінде құрастырылған. Қызмет ету уақытына кәсіпорын тек қана 4 жыл өмір сүретіні белгілі болды. Осы уақыт аралығында   құрал-жабдықтар толық жарамсыз болады да, әрі қарай оны қолдану мүмкін емес.

Әкелушілердең сатып алынатын шикізаттың ағымдағы жылдың сатып алынғанның 50% ғана төленген, сондықтан 50% келесі кезеңде төленеді.

Еңбекі өтеу (әлеуметтік салықты қоса) 27 700у.е. әр жылда. Еңбекақы мен әлеуметтік салық есептелген жылы төленеді. Басқа шығындар 13 000  жылына құрастырады.

Аяқталмаған өндіріс және дайын өнім қалдығы әр бір жылдың 1 қантарына болмайды.

Әр жылда 150 000у.е. соммасына өнімдер жүктеледі, соның ішінде ҚҚС 20 % ставка бойынша. Сатып алушылар сатылымдардың 100% сол жылы төлеп шығады.  

 

1.3  Бухгалтерлік  есептің әдісі

 

Амортизацияны есептеу  әдісі - сызықтық.

ТМЗ бойынша шығындарды көшіру ЛИФО әдісі арқылы жасалады (соңғы уақыттағы сатып алулардың  өзіндік құны).

Кредиторлық қарыз 50% пайызды құрайды.

 

1.4  Бухгалтерлік  есептің жүргізу техникасы

 

Генералды жоспарда жұмыс жоспарының бухгалтерлік есебі  көрсетілген, ҚР бухгалтерлік есеп беру кеңесімен бекітілген.

Журналды-ордерлік түріндегі бухгалтерлік есеп беру бухгалтерлік есеп беру стандартары және унификацияланған регистрлер мен құжаттар  негізінде  қолданылады..

Кәсіпорында бас  бухгалтер басқаратын  ішкі бақылау  жүйесі болады.

 

1.5 Бухгалтерлік қызметтің ұйымдастыру

 

Бағдарламалық қамтамасыздандыру  бухгалтерлік есепті автоматтандыру көмегімен  іске асырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. ТАУАРЛЫ МАТЕРИАЛДЫҚ ҚОРЛАРДЫҢ ЕСЕБІ.

 

Кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметі барысында өздерінің  өндірген дайын бұйымдары, сату үшін сатып алған тауарлары, сатып  алған барлық әзірге ұйымға келіп  түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, басқаларға көрсеткен қызметтері, сондай-ақ жұмыстарды орындау және қызметтерді  көрсету барысында пайдалануға  арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттаржәне басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық- материалдық  қоры түріндегі ағымдағы активі болып  табылады. 

Еңбек заттары біртекті емес. Олардың бір-бірінен өндірісте  атқаратын міндеттеріне қарай өзара  айырмашылықтары бар. Сондықтан  да материалдар есебін дұрыс ұйымдастырудың ең басты мәселесі – оларға экономикалық жағынан дұрыс дәлелденген жіктеу жасау болып табылады. Өздерінің  өзгешіліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:

• Шикізат
• Негізгі материалдар
• Көмекші материалдар
• Жартылай фабрикат және тағы да басқалар болып табылады. 

Негізгі материалдар мен  шикізаттар өндірілетін өнімнің  құрамына кіріп оның материалдық  негізін жасайды.

Шикізаттар деп бұрын  азды-көпті еңбек сіңірілген заттарды атайды. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы  мекемелерінің өндірген өнімдері –  мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы басқа да материалдар жатады. 

Негізгі материалдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші өнеркәсіп өнімдері –  ұн, мата, кірпіш және тағы басқалар жатады.

Өндірістік үдерістің  бір сатысынан толық өтіп әрі  қарай өңдеуді қажет ететін материалдар  жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл түрін әрі  қарай өңдеу арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған өнімнен  айырмашылығы, оны сол күйінде  сатуға болады. Бұндай жағдайда жартылай фабрикатты сатып алған ұйымдар  оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан  да әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан  сатып алған заттары еңбек  заттарының қатарында есептеледі. Жартылай фабрикаттар қатарына құрылыс ұйымдарында  – бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда  – шойын мен болатты жатқызуға  болады.

Көмекші материалдарға –  әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және жөндеуге керекті басқа  да материалдар жатады. Көмекші материалдардың негізгі материалдардан өзгешелігі, олар өнімнің материалдық негізін  құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі материалдарға  өзінің қандай да бір тиісті әсғерін  тигізіп, негізгі материалдардың түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдардың бұл түріне бояуларды, әктерді жатқызуға болады.

Материалдық қорлардың ішінде бөлек топ болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы  бөлшектер, құрылыс материалдары және тағы да басқалар есептеледі.

Ұйымның типтік бухгалтерлік есепшоттар кестесінің  екінші бөлімінде  «Материалдар» есебі мына шоттарда жүргізіледі.

- Шикізат пен материалдар;

-  Тындар;

- Ыдыс және ыдыстық  материалдар;

         -  Қосалқы бөлшектер;

-  Басқадай материлдар;

-  Өңдеуге берілген материалдар;

-  Құрылыс материалдары.

Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:

1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
4. ЛИФО әдісі

 ЛИФО әдісі бойынша:

Материалдық қорларды ФИФО және ЛИФО әдістерімен бағалау барысында  материалдардың талдамалық есебін олардың  түрлері бойынша ғана жүргізіп қоймай, егер олар әр түрлі бағамен сатылып  алынған болса, онда келіп түскен материалдарды олардың топтамасы  бойынша есептеу керек.

Материалдар баланса нақты  өзіндік құны бойынша көрсетіледі. Сонымен қатар материалдар өздерінің  топтамалық есебінде нақты өзіндік  құнымен көрсетіледі де, ал талдамалық есебінде жоспарлы есептеу бағасымен  немесе келісілген бағасы бойынша көрсетіледі, егер кәсіпорын материалдық қорлардың  талдамалық есебін келісілген бағасы бойынша есептейтін болса, онда олардың  нақты құны материалдық қорлардың  сатылып алынған құны мен дайындау-тасымалдау шығындарының қосындысынан тұрады. Бұлардың құрамына; теміржол тарифі, көлік, ұшақ және басқа да тасымалдау құралдарының тарифтері, жарналар, материалды тиеуге, түсіруге кеткен шығындар, материалдық  қорларды дайындаушылардың іссапар  шығындары, қамсыздандыруға төленген төлемжәне басқа да шығындар жатады. Егер материалдық қорлардың талдамалық есебі жоспарлы есептеу бағасы бойынша  есептелетін болса, онда олардың  нақты өзіндік құны жоспарлы есептеу  құнына баға өзгеруінен болатын ауытқуларды  қосу немесе алу арқылы анықталады.

Бұл бағаны кәсіпорынның немесе ұйымның өзі жоспарланған дайындау-тасымалдау шығындарын ескере отырып есептеп шығарады.

 

	Кесте 1- Шикізаттардың келіп-түсуі
	Жыл				Партия			Саны, бірлік.						Бір бірлік бағасы, ш.б.
	1-ші				1-ші			20						1 300
					2-ші			19						1 365
	2-ші				1-ші			18						1 430
					2-ші			18						1 500
	3-ші				1-ші			19						1 465
					2-ші			19						1 500
	4-ші				1-ші			18						1 500
					2-ші			18						1 550
	4 жылғы							149
	Кесте-2.Шикізат шығыны
	Жыл			Шығын, бірлік
	1-ші			36
	2-ші			36
	3-ші			38
	4-ші			39
	4 жылғы
	149
Кесте 3 - Материалдық қорлардың қозғалысы
кезең		Партия	Табыс									Шығын				Жыл соңына қалдық
			Саны, бірлік.			Бір бірлік бағасы, ш.б.	Сомма, ш.б.					Саны, бірлік.	Бір бірлік бағасы,.		Сомма, ш.б.	Саны, бірлік.	Бір бірлік бағасы,				Сомма, ш.б.
1-ші		1-ші	20			1 300	26 000					19	1 365		25 935
жыл		2-ші	19			1 365	25 935					17	1 300		22 100	3	1 300				3 900
Барлығы			39			*	51 935					36	*		48 035	3	*				3 900
2-ші		1-ші	18			1 430	25 740					18	1 500		27 000
жыл		2-ші	18			1 500	27 000					18	1 430		25 740
Барлығы			36			*	52 740					36	*		52 740	3	*				3 900
3-ші		1-ші	19			1 465	27 835					19	1 500		28 500
жыл		2-ші	19			1 500	28 500					19	1 465		27 835
Барлығы			38			*	56 335					38	*		56 335	3	*				3 900
4-ші		1-ші	18			1 50	27 000					18	1 550		27 900
жыл		2-ші	18			1 550	27 900					18	1 500		27 000
												3	1 300		3 900
Барлығы			36			*	54 900					39	*		58 800	0	*				0

             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         

 

 

 

      1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ АМОРТИЗАЦИЯСЫ.

 

Бухгалтерлік есепте негізгі  құралдар деп - өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық  уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып, құнын  шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп  ауыстырып отыратынеңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.

«Негізгі құралдарға» - қозғалмайтын мүлік, жер учаскілері, үйлер мен  ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар  мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш  машиналары мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал – саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, және т.б жатады.

Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына  қарай өндірістік жән өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді.                                                                Өндірістік негізгі құралдар  деп  – өндірісте қызмет ететін яғни өнім өндіру орындарында пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау құралдары, әр түрлі  станоктар, құрал саймандар және т.б жатады.

Өндірістік емес негізгі  құралдардың қатарына шаруашылықтың  өндірістен басқа салаларында пайдаланатын негізгі құралдар жетеді.Оларға: тұрмыстық  үй-жай шаруашылығында, денсаулық  сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім  беру және мәдениет салаларында пайдаланатын негізгі құралдар жатады.

Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып табылады. Негізгі құралдар:

- бастапқы құнымен;

- баланстық құнымен;

- ағымдағы құнымен;

- қалдық құнымен;

- келісілген құнымен бағаланады.

Негізгі құралдар өндіріс  үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни өзінің бастапқы сапасын жоғалтады.Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін  пайдалануға жарамай қалады да, бұл  құралдардың орнына жаңа негізгі  құралдар сатып алуға тура келеді.

Негізгі құралдардың тозуын «сапалық» және «табиғи» тозу деп  екіге бөледі. Негізгі құралдардың  табиғи тозуы олардың материалдық  жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар  мен құралдардың жеке бөлшектерінің  қажалып мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың  тозығы жетіп құлайтынай дәрежеге жетуі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы  олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына  ғана байланысты емес, оған сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты.

Негізгі құралдардың сапалық  тозуы олардың толық табиғи тозуы  жетпей-ақ құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің  ғылым мен техниканың дамуының бүгінгі  күнгі талаптарына сәйкес келмейтін  жағдайда болуынан пайда болады.

Негізгі құралдардың сапалық  тозуының бірінші себебі – өндіріс  салаларында ғылыми-техникалық  прогреске  байланысты еңбек өнімділігінің  өсуі болып табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын бір дайын бұйымды, құрал- жабдықты және тағы басқаларды өндіруге кететін қажетті уақыт  азаяды да, оның құны соғұрлым төмендейді. Осыған сәйкес еңбек өнімділігінің  өсуіне байланысты жаңа құрал-жабдықтардың, машиналардың, яғни негізгі құралдардың  бағасы бұрын сатып алынған осындай  негізгі құралдардың бағасына қарағанда  арзан болады. Мұндай жағдай қымбат және тозыңқыраған машиналар мен  көліктерінің тағы басқа негізгі  құралдардың орнына жаңа әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып  алуды тиімді етеді. Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми техниканың өркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген, өнімділігі жоғары әрі тиімді негізгі құралдардың пайда болуына байланысты. Кәсіпорындарда өнімділігі төмен негізгі құралдардың орнына, техникалық жағынан жетілдірілген тиімділігі жоғары негізгі құралдарды пайдалану әр уақытта тиімді болып табылады. Сондықтан да өнімділігі жоғары машиналар мен құралдардың пайда болуы және олардың бағасының арзандауы бұрынғы пайдаланылып келген негізгі құралдардың сапалық тозуына әкеліп соқтырады. Барлық ұйымдар қандай меншікте болса да өздерінің негізгі құралдарының тозу дәрежесін анықтап және оны есептеп отырады.

Негізгі құралдар өндіріс  үдерісінде пайдаланылған кезде  өздерінің бірте-бірте тозуына  байланысты құндарын өздерінің көмегімен  өндіріліп шығарылатын, жаңадан  жасалған өнімдерге біртіндеп ауыстырып  отырады.Бұл үдеріс «амортизация»  деп аталады. Амортизация сөзі  латын тілінен аударғанда «өтеу» деген мағынаны білдіреді. Амортизация белгіленген бір мөлшерде өнімнің өзіндік құнына қосылып отырады. Ал мұны амортизацияық аударым деп атайды.

Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер  бойынша жүргізіледі:

• Құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі
• Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне
• Тепе-тең мөлшерде есептен шығару әдісі(өндірістік әдіс)
• Жылдамдатып есептен шығару әдістері,

        А)  Қалдық құнының кему (қалдықты азайту)әдісі,