Шетелдік инвестицияларды басқару және реттеуді жетілдіру

ТҰК – бұл компания:

1. 2 немесе одан да көп елдердегі бірліктерді, олардың заңды нысаны және іс-әрекеттер саласынан тәуелсіз кәсіпорындарды қамтиды;
2. Бір немесе оджан да көп басқару орталықтары арқылы келісіген саясатты жүргізуде, жалпы стратегияны жүзеге асыруға мүмкіншілік беретін шешім қабылдау жүйеде іс-әрекет жасайды;
3. Меншік қатынастары немесе басқа қатынастар арқылы жеке бірліктердің арасындағы байланыстар соншалықты тығыз болуы: бірінің қызметі басқаларының қызметіне елеулі әсер етуге, соның ішінде білім, ресурстар  және жауапкершілікті ортақ бөлуге мүмкіншілік береді.

ТҰК – бұл шетелдік активті бар ұлттық монополия. Олардың өндірістік және сауда-саттық қызметтері, бір мемлекеттің территориясынан сыртқа шығады.

Халықаралық корпарациялар (ХҚ) – бұл ғылыми техникалық және өндірістік негізде бірқатар мемлекеттердің ұлттық компанияларын біріктіріп халықаралық корпарациялар. Мысалы, ағылшын-даниялық концерн «Роял-Датч Шелл» 1907 ж. қызметін бастаған концерн. Бұл компанияның қазіргі кездері капиталы 1:1 пропорциясында бөлінеді.

Халықаралық корпорациялардың (ХҚ) айырмашылық белгірері:

1. Көпұлттық акционерлік капиталдың нақтылығы (наличие).
2. Көпұлттық басқару орталығының болуы.
3. Жергілікті жағдайларды білетін кадрларды шетелдік филлиалдар басқаруға тарту.

Глобалдік корпарациялар – қазіргі кездегі әлемдік қаржы капиталының барлық қуатын көрсетеді. Глобализация химиялық, электрондық, мұнай, автомобильдік, информациялық,  банктік және басқа да сфераларды қамтиды.

ТҰК-ң қалыптасуының (пайда болуының) себептері:

1. Өндіріс күшінің дамуы негізінде өндірістің және капиталдың интернационализациясы. Капиталдың сыртқа шығуы халықаралық корпарациялардың дамуындағы негізгі факторы болып табылады.
2. Үстеме пайда алуға талпыну.
3. Қатан бәсекелестік және бұл бәсекеде өзін сақтап қалу қажеттілігі.

ТҰК-ң спецификалық белгілері келесідей:

1. Орналасқан елдегі болып жатқан процестерден тәуелсіз болу.
2. Жоғары білікті мамандарды, үлкен инвестицияларды қажет ететін ғылыми сыйымды және жоғары технологиялы салаларға ену, осы салалардың монополизациясына үмтылу. Батыс экономистерінің болжамына сәйкес, 200 жылы әлемдік шаруашылықта 300-600 ТҰК болады. Оның тек 300 ТҰК әлемдік жалпы өнімінің 75 % билік жүгізеді.
3. Өз өндірісінің және қызметінің диверсификациясы, көпсалалық сипаттама.
4. Қуатты өндірістік база.
5. Компаниялардың стратегиялық жоспарлауы (бас компания шегінде).

Өзінің саласында әлемдік лидер аталғаг ТҰК мысалы ретінде, швециялық ТҰК «Электролюкс»-ті келтіруге болады. Ол өнеркәсіптік құрал-жабдық пен электронды құралдыр әлемдік нарығының 20  % өз қоланда шоғырландырды. Оның 110 мың жұмысшы персоналы және 75 елде филиалдары бар, жылдық айналымы 16 млрд доллар.

ТҰК әлемдік нарықты игеру үшін әртүрлі нысандырды қолданады:

1. Лицензиялау – белгілі бір сый ақыға, белгілі бір уақыттың ішінде лицензиялардың лицензиатқа белгілі бір құқықтарды пайдалану мүмкіндігін беретін келісім-шарт болып  табылады. Лицезияның берілуі ТҰК – дың фирма ішінде келісімдерімен қатар технологияның сыртқы каналдары арқылы жүзеге асырылады.
2. Франчайзинг (франшиза) – бұл ұзақ мерзімге таралып белгіленген лицензиялық келісім. Сонымен бірге франчайзер клиен фирмаға, белгілі бір құқықтарды береді. Бұл құқықтар: фирма атын немесе сауды маркасын қолдануды, сапаны бақылаумен, сонымен қатар белгілі бір төлем негізінде басқару, сауда жүргізу, биліктілікті жоғарылату бойынша техникалық көмек көрсету қызметтерін қамтиды.
3. Басқару және маркетинг қызметтерін көрсету.
4. Фирманың іс-әрекетінің спецификалық аспектісіне сәйкес, ТҰК атқаратын техникалық қызметтері – техникалық көмек көрсеті келісім-шарты арқылы жүзеге асырылады. Мұндай келісімдер машина мен құрал жабдықтарды жөндеу және профилактикасымен және «Ноу-Хоу» кеңесінің қолданумен байланысты.
5. Зауыттарды толық өткізу туралы келісім-шарттыр. Бұл жағдайда ТҰК – р белгілі объектіні салуға немесе жоспарлауға қажетті барлық іс-әрекет түрлерін жүзеге асыруды өз жауапкершілігіне алады.

Қазіргі уақытта ТҰК-ң халықаралық нарықтарды басып алудың жаңа формаларының, бірі бұл арнайы инвестициялық компанияларды құру болып табылады. БҰл компаниялардың басты мақсаты – аймақтық нарықтарда олардың өнімдерін ынталандыру үшін ТҰК-дың еншілес кәсіпорындарына инвестиция жасау болып отыр. Мұндай жанасуды Африкада «Пепси-кола», «Кока-кола» компанияларықолданады.

ТҰК аймақтық – салалық ин.вестициялық бағыты келесідей болады:

1. Дамыған елдердегі және ЖИЕ қайта өңдеуші өнеркәсібі, капитал қабылдаушы елдер арасында инвестицияға деген бәсекелестік қүрестің болуы.
2. Ал кедей елдер үшін бұл саясат-тауар экспорты және өндеуші өнеркәсіпте инвестициялар жасауды жүзеге асырамен байланысты. Бұл жағдайда жергілікті нарықта өз тауарларының қозғалысы үшін ТҰК арасында бәсекелік күрес өршиді. ТҰК-ң қызметтерін талдай отырып, ТҰК ол тек максималды пайда алатын шектерде интеграцияға, интернационализацияға алып келетінің байқаймыз.

ТҰК өздері шоғарланған ел экономикасына теріс әсер етеді. Мемлекет заңдарын бұзатын, бұл мемлдекеттің экономикалық саясатың жүзеге асуына қарсы әсер етеді. Бұл айланың басты мақсаты: өз кірістерін жасыру арқылы бір елден екінші бір елге көшу, сол елге салық төлеуден бас тарту. Осылайша ТҰК өздері жағдайларды бақылап, өздері монополдік бағаларды қояды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Қазақстандағы инвестициялық процестің даму бағыттары жоғары айтылғандармен шектелмейді, олар қазіргі ахуалды сипаттай отырып, Қазақстан Республикасындағы инвестициялық нарықтың келешек динамикасын айқындайды.

Негізгі және қосалқы мәселелердің бар болғанына қарамастан, Қазақстандағы инвестициялық процестің даму келешегі, бірінші кезекте, оның экономикаға савдық (экономикалық келешегі) және сапалық (геоэкономикалық келешегі) тұрғыдан тигізетін ықпалына байланысты болады.

Сонымен, Қазақстандағы қазіргі инвестициялық процестің даму бағыттары, мәселелері және келешегі адами, табиғи және өндірістік ресурстарға аса бай, әрі саяси және макроэкономикалық тұрақтылыққа ие экономикамыздың үлкен потенциалы бар екенін көрсетеді.

Инвестицияны әлеуметтік салаға тартудың жоғарыда көрсетілген бағыттарынан басқа да тетіктеріне кепілдік қоры, ипотекалық несиелендіру және де инвестицияның тұрақты, уақыт талабына сай заңдық негіздерін құру жатады.

Сонымен, инвестициялық процесті пайда тауып, жоғары әлеуметтік тиімділікке жеткізетін процесс ретінде қарастыру керек. Инвестициялық іс-әрекеті талдауды оның тиімділігіне экономикалық факторлардан кем әсер етпейтін әлеуметтік факторларды есептемей жасау мүмкін емес.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Сілтемелер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер

1. Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. – Астана, 2007.
2.   Назарбаев Н.  //Егемен Қазакстан.- №129-131.- 9 маусым.-2006.
3. Бижанова Д. Современные тенденции и перспективы          развития     инвестиционного процесса // Саясат.- №12.- 2003.
4. Казахстан в цифрах.- Алматы, 2005.
5. Инвестиционный рейтинг Казахстана // Официальный сайт ЗАО «Казинвест», 2003 г.
6. Реформирование экономики Казахстана: Прблемы и их решения.- Алматы, 1999.- С. 343.
7. Нефтегазовые ресурсы Казахстана в системе мировых региональных отношений.- Алматы, 2002.- С. 183.
8. Экономикалық теория негіздері.-Алматы, 2004.
9. Ақша. Несие. Банктер.- Алматы, 2001.
10. Кеулімжаев Қ.К. Қаржылық есеп.- Алматы, 2001.
11. Ақша. Несие. Банктер.- Алматы, 2005.
12. Черкасов В.Е. Международные инвестиции.- Москва, 2003.
13. О.Лер Инвестициялық процестерді сақтандыру // Қаржы-қаражат.- 2000.- № 3.
14. Жаназаров С. Қаржылық және техникалық көмектерді республика ішінде пайдалану жолдары // Қаржы-қаражат.- 2001.- № 2.
15. Садықова М. Шетелдік төте инвестициялар // Қаржы-қаражат.- 2003.- №4.
16. Дюкарева Л. Инвестиционный климат в Казахстане // Аль-Пари.-2005.-№4.-С. 76-78.
17. Калитвянская Т. Риски, возникающие при управлении инвестиционным портфелем в условиях Республики Казахстан // Аль-Пари.-2005.-№2.-С. 57-60.
18. Косжанов Т. Инвестиции: темпы и приоритеты // Аль-Пари.-1998.-№3.-С. 64-67.
19. Кайгородцев А. Инновационный и инвестиционный климат в Республике Казахатан // Аль-Пари.-2002.-№2-3.-С. 70-72.
20. Юльчиева Г. Услуги как способ привлечения инвестиций в экономику Казахстана // Аль-Пари.-2002.-№2-3.-С. 72-76.
21. Карина А.Т. Инвестиционная политика и правовая защита иностраных инвесторов // Аль-Пари.- 2003.-№3-4.-С. 108-112.
22. Карибжанов Е.С. Условия и эффективность привлечения иностранных инвестиции для расширения производства нефти // Аль-Пари.-2003.- №3-4.-С. 112-115.
23. Зарубина В.Р. Финансовая оценка предприятия в инвестиционном анализе // Аль-Пари.- 2003.- №3-4.-С. 119-124.
24. Балахметова Г. Отраслевой и региональный аспекты привлечения прямых иностранных инвестиций в экономику Казахстана // Аль-Пари.- 2000.-№6.-С. 23-27.
25. Агальцева С. Некоторые вопросы иннвестиционного риска // Аль-Пари.-2000.- №5.-С. 49-53.
26. Инвестиционный климат Казахстана: состояние и перспективы развития // Аль-Пари.- 1999.-№4-5.-С. 59-63. 
27. Байгісиев М. Халықаралық экономикалық хатынастар.-Алматы, 1998.- 48-52 бб.
28. Ищанов А.У., Көкебаева А.М. Халықаралық экономикалық қатынастар.- Түркістан, 2001.- 114-129 бб.
29. Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік.- Алматы, 2000.- 112-138 бб.