Лютаўская і Кастрычніцкая рэвалюцыі 1917 г

     Пасля Дзяржаўнай нарады правыя кругі адчулі сябе больш ўпэўнена. Першапачаткова А. Керанскі пагадзіўся са зместам Запіскі Карнілава і 17 жніўня нават даў даручэнне падрыхтаваць адпаведныя законапраекты. У Стаўку 23 жніўня прыбыў камісар Часовага ўрада Б. Савінкаў, які ўдзельнічаў у выпрацоўцы многіх палажэнняў гэтай Запіскі і імкнуўся спалучыць "чырвоны сцяг Керанскага" і "моцную руку Карнілава". 24 жніўня Л. Карнілаў адцаў загад 3-му коннаму корпусу генерала Крымава рухацца на Петраград. Аднак 26 жніўня А. Керанскі адмежаваўся ад Карнілава, адцаў загад аб змяшчэнні яго з пасады галоўнакамандуючага і арышце ўдзельнікаў змовы. Керанскі разумеў, што выступленне Карнілава – спроба не толькі задушыць рэвалюцыйны рух, пакончыць з бальшавізмам, але ў першую чаргу захапіць уладу і стаць на чале ўрада. Аднак Часовы ўрад і УЦВК не маглі даць эффектыўны адпор карнілаўшчыне.

     Цэнтральную ролю адыгралі бальшавікі. Правядзенне  агітацыі ў войску і блакіраванне чыгуначных шляхоў аказалася дастатковым, каб паралізаваць войска генерала Крымава. У Беларусі на аснове Выканкама Заходняга фронту быў створаны Часовы рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту, у які ўвайшлі прадстаўнікі Франтавога камітэта, выканкамаў Мінскага савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў і Савета сялянскіх дэпутатаў, гарадской думы. Старшынёй камітэта быў прызначаны эсэр А. Кажэўнікаў, намеснікам старшыні бальшавік К. Ландар. Для аператыўнага кіраўніцтва быў створаны штаб рэвалюцыйных сіл на чале з М. Фрунзе. Былі зроблены захады, каб не даць магчымасці Карнілаву выкарыстаць войскі Заходняга фронту, парушыць сувязь карнілаўскіх войскаў са Стаўкай у Магілёве. На ўсе вузлавыя станцыі Мінскай ваеннай акругі, у першую чаргу Оршу, Віцебск, былі накіраваны ўпаўнаважаныя камісара Заходняга фронту меншавіка У. Жданава з правам кантролю за перамяшчэннем войскаў. Толькі на лініі Гомель – Жлобін было затрымана 30 воінскіх эшалонаў. Рэдкія спробы агітацыі за Карнілава не мелі істотных вынікаў. Не далі вынікаў яго меры, каб зняць блакаду з Магілёва. 1 верасня ў Магілёве былі арыштаваны Л. Карнілаў і іншыя генералы Стаўкі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кастрычніцкія падзеі і прыход да ўлады бальшавікоў. 

     25 кастрычніка 1917 г. ў Петраградзе  бальшавікі ўзнялі ўзброенае  паўстанне. У той жа дзень  адкрыўся II з'езд Саветаў рабочых  і салдацкіх дэпутатаў, на якім  прысутнічалі 649 дэлегатаў, у тым ліку 390 бальшавікоў. Беларусь і салдат Заходняга фронту прадстаўляў 51 дэлегат (24 бальшавікі, а астатнія – меншавікі і эсэры). З'езд прыняў пастанову аб пераходзе ўлады ў краіне да саветаў, сфарміраваў урад на чале з У. Леніным, абраў Цэнтральны Выканаўчы Камітэт, прыняў першыя дэкрэты аб міры, аб зямлі.

     30 кастрычніка 2-і з'езд грэнадзёрскага  корпуса 2-ой арміі рашуча падтрымаў  рэвалюцыю і прапанаваў Камітэту  выратавання рэваяюцыі прызнаць  савецкую ўладу, а ў выпадку  адказу — камітэт разагнаць. 31 кастрычніка савецкую ўладу падтрымалі дывізійны камітэт пры штабе Заходняга фронту і з'езд камітэтаў 10-ай арміі. 1 лістапада такія ж рэзалюцыі былі прыняты 6-ай і 42-ай армейскімі, 5-ай грэнадзёрскай, 15-ай Сібірскай дывізіямі, 1-ым Сібірскім і 9-ым армейскім карпусамі. Паміж 23 — 24 гадзінамі 1 лістапада ў Мінск з 2-ой арміі прыбыў браніраваны поезд, які ўзяў пад ахову Мінскі Савет і горад.

     Прыбыццё  браняпоезда, бронемашын і падраздзяленняў 60-га Сібірскага палка змяніла суадносіны сіл у горадзе. У сувязі з гэтым Мінскі Савет накіраваў у Камітэт выратавання рэвалюцыі дэлегацыю, якая абвясціла там дэкларацыю аб парушэнні камітэтам пагаднення ад 27 кастрычніка (мелася на ўвазе накіраванне некалькіх воінскіх часцей у Петраград і Маскву) і заявіла аб выхадзе сваіх прадстаўнікоў з Камітэта выратавання рэвалюцыі.

     Абапіраючыся  на актыўную падтрымку перш за ўсё  рэвалюцыйных салдат, Ваенна-рэвалюцыйны  камітэт узяў усю ўладу ў свае рукі. Вечарам 2 лістапада ў гарадскім  тэатры адбыўся пашыраны сход Мінскага Савета з удзелам прадстаўнікоў прадпрыемстваў, чыгуначнікаў, вайсковых часцей — усяго каля 1000 чалавек. Сход адобрыў мерапрыемствы па ажыццяўленню дэкрэтаў II Усерасійскага з'езда Саветаў, якія былі распрацаваны ВРК. Лідэры эсэраў, меншавікоў і бундаўцаў заявілі аб сваёй нязгодзе з палітыкай ВРК і выхадзе іх фракцый са складу Савета. Але многія дэпутаты гэтай партыі не падтрымалі сваіх лідэраў і засталіся ў Савеце. Мінская арганізацыя меншавікоў палічыла дзеянні фракцыі памылковымі і 5 лістапада прыняла рашэнне аб яе вяртанні ў Савет.

     Ваенна-рэвалюцыйны  камітэт Заходняга фронту, які  не паспеў аформіцца да абвастрэння  абставін, да 4 лістапада папоўніўся прадстаўнікамі арганізацый і воінскіх часцей. Загадамі ад 4 і 5 лістапада ВРК  вызначыў сваю арганізацыйную структуру. Вышэйшым органам быў аб'яўлены пленум ВРК, а выканаўча-распараджальнымі — бюро і галіновыя аддзелы. У склад бюро ВРК увайшлі: К.I. Ландар (старшыня), А.Ф. Мяснікоў, У.С. Селязнёў, М.У. Рагазінскі, М.I. Калмановіч, М.I. Крывашэін, В.М. Фрэйман. Да фарміравання абласных органаў савецкай улады ВРК з'яўляўся адзіным поўнаўладным органам на ўсёй неакупаванай тэрыторыі Беларусі і Заходняга фронту.

     Па  сутнасці, улада ВРК была ўладай надзвычайнай, і выбіраемыя пад яго  кантролем у надзвычайных абставінах Саветы наўрад ці адлюстроўвалі ўвесь спектр палітычных сімпатый насельніцтва. Несумненна, што Саветы гэтага ўзору далёка не адпавядалі першапачатковым уяўленням аб іх як органах сапраўднага народнага самакіравання.

     Услед за Мінскам савецкая ўлада на аднапартыйнай аснове ўсталёўвалася ў іншых гарадах Беларусі і на Заходнім фронце. Пры гэтым Саветы, дзе бальшавікі ўступалі колькасна прадстаўнікам іншых партый, распускаліся. Так было ў Віцебску, дзе 28 кастрычніка Ваенрэўком горада ўзяў пад свой кантроль пошту, тэлеграф, чыгуначны вузел, распусціў існуючы Савет рабочых і салдацкіх дэлутатаў і прызначыў выбары яго новага складу. ВРК заклікаў працоўныя масы не паддавацца чуткам «аб тых жахах, якія быццам бы чыняцца ў Расіі і сталіцы», вызначаў гэтыя чуткі як паклёпніцкія, што распаўсюджваюцца ворагамі рэвалюцыі з мэтай супрацьпастаўлення народных мас савецкай уладзе.

     28 кастрычніка Савет рабочых і  салдацкіх дэпутатаў Оршы стварыў  ВРК на чале з бальшавіком  Дзмітрыевым, распусціў Камітэт  выратавання рэвалюцыі. 12 лістапада надзвычайны сход прадстаўнікоў сялянскіх таварыстваў Аршанскага раёна абраў часовае бюро па сялянскіх справах, якое з'яўлялася аддзелам ВРК. На сходзе была прынята рэзалюцыя аб прызнанні і падтрымцы Савета Народных Камісараў, а таксама аб правядзенні ў жыццё да склікання Устаноўчага сходу дэкрэта аб зямлі.

     26 кастрычніка ў Гарадку Віцебскай  губерні нарада кіраўнікоў павятовага  Савета і прадстаўнікоў часцей  гарнізона прадаставіла выканкому  Савета шырокія паўнамоцтвы ў  барацьбе з контррэвалюцыяй. Нарада абавязала выканком падтрымліваць рашэнні II Усерасійскага з'езда Саветаў. 8 лістапада павятрвы Савет прызнаў савецкую ўладу і ўтварыў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт для барацьбы з контррэвалюцыяй.

     30 кастрычніка ў Гомелі адбылося  аб'яднанае, пасяджэнне гарадскога Савета рабочых і салдацкіх Дэпутатаў і Выканкома павятовага Савета сялянскіх дэ путатаў. Абмеркаваўшы палітычнае становішча ў краіне, гарадскі і павятовы Саветы адобрылі дэкрэты II Усерасійскага з'езда Саветаў і абвясцілі ў горадзе і павеце савецкую ўладу.

     У лістападзе адбыліся перавыбары Гомельскага  Савета, якія далі бальшавікам 109 дэпутацкіх месц са 195. 17 лістапада надзвычайны  агульны сход новага ркладу Савета ўтварыў Ваеннарэвалюцыйны камітэт, большасць членаў якога стаяла на платформе II Усерасійскага з'езда Саветаў.

     Павольна  развіваўся рэвалюцыйны працэс у  Магілёве. Сілы, якія групаваліся вакол  Стаўкі, спрабавалі ператварыць Магілёў  у апорны пункт барацьбы супраць  Савецкага ўрада. Лідэры правых эсэраў і меншавікоў мелі намер сфарміраваць «новы ўрад» на чале з В. М. Чарновым. Іх планы падтрымлівалі пераважна эсэра-меншавіцкі па складу ўсеармейскі камітэт, Магілёўскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў і Выканком губернскага Савета сялянскіх дэпутатаў. Алё прыпыніць ці павярнуць ход падзей у іншае рэчышча ім не ўдалося.

     З набліжэннем рэвалюцыйных войск  да горада, калі лёс Стаўкі быў вырашаны, у 23 гадзіны. 18 лістапада Магілёўскі Савет быў вымушаны прызнаць савецкую ўладу і ўтварыць Ваенна-рэвалюцыйны  камітэт, да якога перайшла ўся ўлада  ў горадзе.

     ВРК заявіў, што ён усімі сродкамі будзе  абараняць інтарэсы свабоды і  рэвалюцыі, і папярэдз'іў: «Усе асобы, прыкмечаныя ў контррэвалюцыйнай  дзейнасці і перашкодзе вырашэнню  асноўных задач, абвешчаных дэкрэтамі II Усерасійскага з'езда Саветаў будуць праследавацца па ўсёй строгасці рэвалюцыйнага часу». Прадстаўнікі Часовага ўрада — выконваючы абавязкі галоўкаверха М. М. Духонін, старшыня ўсеармейскага камітэта В.Б. Станкевіч, памочнік начальніка штаба галоўкаверха па палітычных справах В.В. Вырубаў — былі ўзяты пад дамашні арышт, усеармейскі камітэт распушчаны.

     На  працягу 25 кастрычніка — 18 лістапада 1917 г. у Беларусі ў часцях і злучэннях  фронту ўлада таксама перайшла ў  рукі Саветаў. Такая адносна лёгкая перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі  тлумачылася тым, што ўсе чакалі: яна вырашыць нахварэўшыя пытанні часу — аб міры і зямлі. Дэкрэты II Усерасійскага з'езда Саветаў сустрэлі падтрымку рабочых, сялян і салдат. У Дэкрэце аб зямлі сяляне ўбачылі здзяйсненне сваёй запаветнай мары. Дэкрэт аб міры з захапленнем успрынялі салдаты, рабочыя і сяляне. Таму на выбарах ва Устаноўчы сход Беларусі і на Заходнім фронце перавагу атрымала партыя бальшавікоў. 356 дэпутатаў, абраных у Мінскай, Віцебскай, Магілеўскай і Заходнефрантавой акругах, было 30 бальшавікоў, 22 сацыялісты-рэвалюцыянеры і 4 іншыя.

     Савецкую  ўладу ладтрымліваў Заходні фронт. 3 1 па 10 лістапада адбыліся армейскія  з'езды. На з'ездах 2-ой. і 10-ай армій большасць  дэлегатаў складалі бальшавікі і  іх прыхільнікі з ліку беспартыйных. Гэтыя з'езды віталі савецкую ўладу, дэкрэты

     II Ўсерасійскага з'езда Саветаў  і створаны ім Савецкі ўрад. Тыя ж армейскія камітэты, якія  стаялі на іншых пазіцыях, былі  распушчаны і замест іх абраны  новыя, а таксама створаны ваенна-рэвалюцыйныя  камітэты. Дзейнасць Франтавога  камітэта кваліфікавалася як накіраваная супраць улады Саветаў, як здрада рэвалюцыі. Дзяліць уладу, пайсці на кааліцыю з іншымі рэвалюцыйнымі партыямі бальіцавікі не хацелі.

     Другі з'езд 3-яй арміі па свайму складу і  характару прынятых рашэнняў некалькі адрозніваўся. Сярод дэлегатаў з'езда бальшавікі складалі толькі 46%. У прынятай рэзалюцыі з'езд прапанаваў стварэнне аб'яднанай сацыялістычнай улады на глебе пагаднення паміж абодвума лагерамі дэмакратыі, неадкладнае папаўненне ЦВК прадстаўнікамі сацыялістычных партый, якія пайшлі з II Усерасійскага з'езда Саветаў, а таксама прадстаўнікамі Саветаў сялянскіх дэпутатаў і прадстаўнікамі фронту, якія не змаглі прыбыць на з'езд. З'езд падтрымаў, калі гэта будзе прызнана неабходным, скліканне III Усерасійскага з'езда Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў.

     У адрас Савецкага ўрада паступала  шмат рэзалюцый сходаў і мітынгаў рабочых, сялянскай беднаты і  салдат, у тым ліку з Беларусі, аб падтрымцы. У рэзалюцыі сходу  сялянскіх дэпутатаў Слуцкага павета, які адбыўся 28 кастрычніка, гаварылася аб прызнанні толькі савецкай улады.

     Такіх рэзалюцый, лістоў было шмат. Яны адлюстроўвалі  пераважаючыя настроі працоўнага люду, змардаванага вайной і безупыннымі  нястачамі. Рэвалюцыя разбурыла  старую сацыяльна-эканамічную і  палітычную сістэму, а разам з тым знесла і новыя структуры ўлады, выкліканыя да жыцця Лютаўскай рэвалюцыяй, якія, аднак, так і не паспелі набыць выразна акрэсленае аблічча і дзеяздольнасць, каб ажыццявіць неабходныя рэформы. Кастрычнік, які, на думку працоўных, павінен быў адкрыць шлях да новага свабоднага жыцця, імі быў падтрыманы. Гэта забяспечыла яму перамогу ў такі кароткі час і без сур'ёзных ускладненняў. Але тое, што ён хаваў у сабе шмат невядомага, небяспеку грамадзянскай вайны, усталявання ўлады адной партыі, таталітарнага рэжыму, усведамлялася яшчэ не многімі. Нават тыя, хто заклікаў не баяцца грамадзянскай вайны, яе магчымых маштабаў не ўяўлялі. Гэтыя тэндэнцыі праявіліся хутка. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Усталяванне савецкай улады на Беларусі. 

     Перамога  Кастрычніцкай рэвалюцыі давала магчымасці для стварэння паўсюдна органаў савецкай улады і кіравання. Ініцыятыўная і кіруючая роля тут зноў належала Ваенна-рэвалюцыйнаму камітэту, які прыняў рашэнне аб правядзенні з'ездаў Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняй вобласці і фронту.

     18 лістапада адбыўся з'езд Саветаў  рабочых і салдацкіх дэпутатаў. 3 560 дэлегатаў 460 былі бальшавікамі, што прадвызначыла яго ход,  рашэнні, склад кіруючых органаў.  Старшынёй з'езд абраў члена  Паўночна-Заходняга абласнога камітэта РСДРП(б) В. П. Краснова. З'езд вітаў рэвалюцыйных рабочых і салдат Петраграда, чыё пераможнае паўстанне характарызавалася як адзіны сродак узяцця Саветамі ўлады ў свае рукі, прызнаў савецкую ўладу, дэкрэты аб зямлі, міры і кантролі над вытворчасцю. Меры і сродкі барацьбы з праціўнікамі цярпімасцю не вызначаліся. Ва ўсёй паўнаце выявіўся кіруючы прынцып «рэвалюцыйнай мэтазгоднасці». Прагучала злавеснае слова «сабатаж» у адносінах да служачых і чыноўнікаў старых дзяржустаноў. З'езд запатрабаваў безагаворачнага іх падпарадкавання савецкай уладзе, зняцця з пасад афіцэраў, якія былі настроены контррэвалюцыйна і спрабавалі сарваць заключэнне міру. У інтарэсах умацавання савецкай улады на месцах з'езд вырашыў правесці перавыбары і ачысціць мясцовыя Саветы ад варожых элементаў. З'езд абраў Выканаўчы камітэт абласнога Савета ў складзе 35 чалавек.