Роль перамогі СССР у Вялікай Айчыннай вайне

Ёсць у гісторыі АК і "белыя  плямы". У апошні час у прэсе  з'явілася мноства публікацый аб гэтым.

" У траўні 1943 гады ў вёсцы Луголічы  Іўеўскага раёна прайшоў з'езд мясцовай падпольнай арганізацыі "Грэнадзёры", якая з'яўлялася складовай часткай АК. Адзін з пунктаў яго рашэння меў такое ўтрыманне : " Праз сваіх людзей прасіць паліцыю і немцаў паліць беларускія вёскі на тых падставах , што яны дапамагалі партызанам". [5,6]

Польскае нацыяналістычнае падполле заставалася на тэрыторыі  Беларусі да сярэдзіны 50-х гадоў (наяўнасць у наваколлях бандыцкіх фармаванняў яшчэ ў канцы 50-х пацвердзілі жыхары Маларыцкага раёна, якія пражывалі ў то час на яго тэрыторыі).

У некаторых месцах Заходняй Беларусі Армія Краева мела значныя сілы. Увесну 1944 г. толькі на тэрыторыі Наваградскай акругі дзейнічалі 5 яе злучэнняў : "Наднеманскае”, "Поўнач", "Усход", "Захад", "Слупкі", у якіх налічавалася каля 7 тысяч чалавек.

Яшчэ ў нядаўнім часе было мала вядома аб ролі польскіх фармаванняў  у Беларусі. Гэтая старонка гісторыі незаслужана доўга заставалася  ў забыцці. У апошні час адчыняюцца ўсе новыя звесткі аб дзейнасці Арміі Краёвай, у музеях прадстаўленыя новыя экспазіцыі, прысвечаныя гераічным подзвігам палякаў, якія ваявалі побач з савецкімі ваярамі. З'яўляецца і мноства негатыўнай інфармацыі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    3. Завяршальны этап вызвалення Беларусі. Аперацыя "Баграціён"

                             

                                 а) Падрыхтоўка да аперацыі

 

   Скончыўся 1943 год. Узброеныя сілы СССР уступілі ў завяршальны перыяд Вялікай Айчыннай вайны. Перад імі былі пастаўлены задачы велізарнага ваенна-палітычнага значэння :  цалкам выгнаць акупантаў па-за межы  краіны, аказаць дапамогу народам Еўропы ў вызваленні ад фашысцкай няволі, знішчыць гітлераўскую Германию і прымусіць яе да безумоўнай капітуляцыі.

Выконваючы гэтыя задачы, Чырвоная Армія нанесла ўзімку і ўвесну 1944 г. магутныя ўдары па ворагу. Да лета становішча ваюючых бакоў істотна змянілася. Савецкі Саюз няўхільна нарошчваў свае сілы, народная гаспадарка краіны, пераадольваючы цяжкасці ваеннага часу, нарошчвала  тэмпы  выпуску  прадукцыі. Войска і флот ва ўсёўзрастаючай колькасці атрымлівалі першакласную баявую тэхніку і зброю, боепрыпасы, падрыхтоўку. Умацавалася міжнароднае становішча СССР. Працягвалі ўмацоўвацца Савецкія Ўзброеныя сілы.

У той жа час становішча фашысцкай Германіі ўсё больш пагаршалася. Хоць ваенная прамысловасць працягвала павялічваць выпуск прадукцыі, цалкам пакрыць страты, панесеныя на Ўсходнім фронце, ужо не атрымоўвалася.

Ваенныя  паражэнні абвастрылі нутрапалітычнае становішча ў краіне, што, у прыватнасці, знайшло свой выраз тайна падрыхтаванай змове супраць Гітлера. Цяжкім было і міжнароднае становішча  Германіі. Справа ішла да  распаду блока фашысцкіх дзяржаў. Узмацніўся рух Супраціўлення ў акупіраваных краінах. З чэрвеня 1944г. Германія была вымушана весці вайну на два фронты.

"Нягледзячы на пагаршэнне свайго становішча, гітлераўская Нямеччына ўяўляла сабой вельмі моцнага праціўніка. Яна размяшчалася  на шырокай тэрыторыі, валодала  буйнымі эканамічнымі рэсурсамі, шматмільённымі ўзброенымі сіламі. Працягваючы вайну, нямецка-фашысцкае камандаванне спадзявалася  на супярэчнасці ў  інтарэсах антыгітлераўскай кааліцыі, на яе раскол. Таму асноўная стаўка рабілася на выйгрыш часу, і на тое, каб адседзецца на загадзя падрыхтаваных абарончых межах Усходняга фронту. Асноўны ўдар па ворагу ўлетку 1944г. Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання вырашыла зрабіць у Беларусі"[2,112]

Калі зірнуць на ваенную карту таго часу, то нельга не заўважыць, што лінія савецка-германскага фронту ў Беларусі ўяўляла сабой велізарны выступ, звернуты сваёй вяршыняй на ўсход. Гэты выступ або "беларускі балкон", як яго звалі немцы, меў вялікае аператыўна-стратэгічнае значэнне для абедзвюх бакоў. Нямецка-фашысцкае камандаванне, утрымліваючы Беларусь, забяспечвала ўстойлівае становішча для сваіх войскаў у Прыбалтыцы і на Ўкраіне, затуляла подступы да Польшчы і Ўсходняй Прусіі. Адгэтуль вораг мог паспрабаваць зрабіць контрудары ў фланг нашым надыходзячым войскам. Што датычыцца савецкіх войскаў, то з вызваленнем Беларусі для іх адчыняўся найкарацейшы  шлях у Польшчу і Германію; адначасова з гэтым ставіліся пад пагрозу флангавых удараў варожыя групоўкі ў Прыбалтыцы і ў заходніх абласцях Украіны.

Хоць фашысцкае камандаванне і лічыла, што галоўныя ваенныя падзеі ўлетку 1944г. разгорнуцца на паўднёва-заходнім кірунку, яно тым не менш пільную ўвагу надавала "беларускаму балкону". Умацаваныя раёны Беларусі Гітлер патрабаваў абараняць любым коштам. Лінія фронту на гэтым участку працягнулася ў сярэднім на 1100 км. і праходзіла ў 15 - 60 км. усходней Полацка, Віцебска, Оршы, Магілёва, Бабруйска і далей па рацэ Прыпяць да Ковеля. На ўсім яе працягу супернік стварыў моцную абарону глыбінёй да 250-270 км. Шматлікія гарады былі пераўтвораныя ў крэпасці, у лясах і балотах будаваліся апорныя пункты і вузлы супраціўленя.

Імкнучыся ўтрымаць Беларусь, германскае камандаванне выкарыстала для гэтага групу войскаў "Цэнтр" і флангавыя злучэнні груп войскаў "Поўнач" і "Паўночная Ўкраіна". Тут было засяроджана 1200 тысяч чалавек, 9500 арудый і мінамётаў, 900 танкаў і штурмавых  арудый, каля 1350 самалётаў.

Для разгрому гэтай групы Стаўка прыцягвала 4 фронты:  1-й Прыбалтыйскі, 3-й, 2-й і 1-й Беларускія, у якіх налічалася больш 1430 тысяч чалавек, звыш 31000 арудый і мінамётаў, 5200 танкаў і самаходных арудый, каля 5000 баявых самалётаў. Акрамя таго ў вызваленні рэспублікі прымалі ўдзелы войска Польскага і партызанскіх злучэнняў Беларусі.

Штабы франтоў прадставілі  ў Стаўку свае меркаванні аб будучых  ваенных дзеяннях. На іх аснове быў распрацаваны план наступлення. Аперацыя атрымала ўмоўную назву "Баграціён". 22-23 красавіка план быў разгледжаны і ўдакладнены на нарадзе ў Стаўцы, а 31 красавіка камануючым  былі ўручаны дырэктывы, у якіх вызначаліся пэўныя задачы франтам.

"Задума аперацыі адрозніваўся  прастатой і арыгінальнасцю. Першапачаткова  войскі сумежных крылаў 1-го Прыбалтыйскага фронту (камандуючы генерал І.Х.Баграмян ) і 3-го Беларускага фронту (камандуючы генерал І.Д.Чарняхоўскі ) павінны былі зрабіць зыходзячыя ўдары па віцебскай групоўцы ворага, акружыць і знішчыць яе. Адначасова левае крыло 3-го Беларускага фронту наносіла ўдар на Оршу. Сухапутныя сілы 1-го Прыбалтыйскага фронту падтрымлівала 3-я паветранае войска (камандуючы генерал Н.Ф.Папівін ), 3-го Беларускага - 1-я паветранае войска (камандуючы генерал Т.Т.Хрукін).

Двум ударным групоўкам  правага крыла 1-го Беларускага фронту

( камандуючы генерал К.К.Ракасоўскі ) патрэбна было акружыць і знішчыць фашысцкія войскі ў раёне Бабруйска, правёўшы ўдары з усходу і поўдня. Наземныя войскі фронту падтрымлівала 16-я паветранае войска (камандуючы генерал З.І.Рудэнка).

У цэнтры войскам 2-го Беларускага фронту ( камандуючы генерал Г.Ф.Захараў ) ставілася задача разграміць магілёўскую групоўку ворага. У складзе гэтага фронту дзейнічала 4-я паветранае войска ( камандуючы генерал К.А.Вяршынін )".[1, 347]

Такім чынам вызначалася прарваць  абарону праціўніка адначасова на шасці далёка  стаячых  адзін  ад  аднаго ўчастках, раздзяліць варожыя сілы, аслабіць іх супраціўленне. У наступным войскам 3-га і 1-га Беларускіх франтоў  патрабавалася  правесці зыходзячыя  ўдары ў агульным  накірунку на Мінск і акружыць усходней беларускай сталіцы галоўныя сілы 4-й арміі немцаў. Гэта дазваляла стварыць у абароне ворага стратэгічны пралом у некалькі сотняў кіламетраў, увесці ў бой часткі рухомых войскаў і працягваць наступленне у заходняй частцы Беларусі, Літве, Латвіі.

Для каардынацыі дзеянняў франтоў Стаўка вылучыла сваіх прадстаўнікоў - маршала Г.К.Жукава і А.М.Васілеўскага.

Па задуме Беларускай аперацыі магутныя ўдары 4-х франтоў зліваліся  з  актыўнымі дзеяннямі партызан. Стаўка паставіла перад імі задачу : дэзарганізаваць аператыўны тыл ворага, сарваць падвоз яго рэзерваў, інфармаваць аб руху гітлераўскіх войскаў.

Пры падрыхтоўцы аперацыі савецкім камандаваннем адмысловая ўвага надавалася перагрупоўцы войскаў, тайнаму засяроджванню і забеспячэнню перавагі сіл на ўчастках прарыву.

Дзякуючы напружанай працы  вайсковага тылу была паспяхова вырашана важная задача забеспячэння войскаў усім неабходным для бою - боепрыпасамі, харчаваннем і іншым. Досыць сказаць, што для перавозкі толькі аднаго боекамплекта снарадаў і мін для сухапутных частак спатрэбілася 5500 вагонаў.  Да пачатку баёў патрабаваўся  не адзін, а 4-5 боекамплектаў.

Амаль два месяца на франтах  напружана працавалі ўсё - ад радавога да камандуючага, рыхтуючы грандыёзны наступ. Ва ўсіх савецкіх войнаў было адно імкненне - хутчэй у бой, на разгром ворага. У гэтым была велізарная заслуга камандзіраў, паліторганаў, партыйных і камсамольскіх арганізацый , разгарнуўшых сярод асабістага складу шырокую палітычную работу. Яны растлумачвалі байцам высокія і высакародныя мэты нашага войска, выхоўвалі наступальны парыў, гатоўнасць пераадолець усе цяжкасці на шляхах да перамогі.

У складзе 4-х франтоў налічалася больш 630 тысяч камуністаў. Яны былі дакладнай апорай камандзіраў і  палітпрацаўнікоў у мабілізацыі войнаў на паспяховае выкананне баявых задач.

У ноч на 22 чэрвеня быў  перададзены па радыё, а раніцай апублікаваны ў газетах  дакумент Саўінфармбюро "У гады Айчыннай вайны Савецкага Саюза". Гэтае паведамленне адыграла значную ролю ў выхаваўчай працы сярод салдат і афіцэраў.

У другой палове чэрвеня  падрыхтоўка да аперацыі ў асноўным была завершана. Войскі чакалі загада аб пачатку наступлення.

 

                                              б) Пачатак аперацыі 

 

"Беларуская аперацыя  пачалася раніцай 23 чэрвеня 1944 г. Войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту, 3-га Беларускага і 2-га Беларускага перайшлі ў рашучы наступ на Віцебскім, Аршанскім і Магілёўскім кірунках. 24 чэрвеня войска 1-га Беларускага фронту нанеслі ўдар на Бабруйскам накірунку. Дзеянні франтоў каардынавалі прадстаўнікі Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандавання Маршалы Савецкага Саюза А.М.Васілеўскі і Г.К.Жукаў. Баявыя дзеянні Ваенна-паветраных Сіл - маршалы авіяцыі Ф.Я.Фалалееў і А.А.Новікаў".[9,424]

Да 25 чэрвеня войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту ва ўзаемадзеянні з войскамі 3-га Беларускага фронту завяршылі акружэнне віцебскай групоўкі ворага ў складзе 5-ці дывізій. Праз некалькі дзён яна была цалкам ліквідаваная. Праціўнік страціў 20 тысяч чалавек забітымі і больш 10 тысяч параненымі і палоннымі. 26 чэрвеня Віцебск быў вызвалены ад ворага.

Войскі 3-га Беларускага фронту 27 чэрвеня вызвалілі Оршу, ліквідавалі магутную групоўку, якая перакрывала мінскі накірунак.

Злучэнні фронту за 6 дзён прасунуліся на 140 кіламетраў і дайшлі да ракі Бярэзіны паўночней Барысава. Войскі 1-га Беларускага фронту акружылі і да 29 чэрвеня разграмілі бабруйскую групоўку ворага, якая налічвала больш 6 дывізій. Гітлераўцы страцілі тут 50 тысяч чалавек забітымі і каля 24 тысяч салдатаў і афіцэраў здаліся ў палон.

Войскі 2-го Беларускага фронту, пераадолеўшы магутныя абарончыя межы на цэнтральным участку Беларускага выступу, фарсіравалі Днепр і 28

чэрвеня авалодалі Магілёвам.

29 чэрвеня савецкія войскі  вышлі ў міжрэчча Друці і Дняпра.

Войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту, пераадольваючы ўпарты супраціў гітлераўцаў, абыйшлі з поўначы і поўдня Полацак і 30 чэрвеня завязалі бой на подступах да горада.

За 6 дзён наступу войска 4-х франтоў узламалі абарону ворага на ўсёй прасторы паміж Заходняй Дзвіной і Прыпяццю, вызвалілі сотні населеных пунктаў, сарвалі спробы праціўніка замацавацца на Бярэзіне. З паветра наступ Чырвонай Арміі надзейна прыкрывалі 1-я, 3-я, 6-я і 16-я паветраныя арміі. Па меры набліжэння да Мінска ў савецкіх войсках звужваўся фронт наступу, становішча ворага станавілася катастрафічным. Упарта рухаючыся наперад, войскі левага крыла 3-га Беларускага фронту фарсіравалі Бярэзіну. 1-га ліпеня вызвалілі Барысаў і вышлі на паўночна-усходнія подступы да Мінска. 2-го ліпеня яны авалодалі горадам Вілейка, перарэзалі чыгунку Мінск-Вільнюс, а войскі 1-га Беларускага фронту - дарогу Мінск-Баранавічы.

 

                                             в)  Вызваленне Мінска

 

   Злучэнні 5-й гвардзейскай танкавай арміі ( камандуючы маршал танкавых войскаў П.А.Ротмістраў ) 2-го ліпеня вышлі ў раён Астрошыцскага гарадка і завязалі бой на паўночнай і паўночна-усходняй ускраіне Мінска. З усходу ў горад уварваўся 2-й гвардзейскі танкавы корпус генерал-маёра А.З.Бурдейнага, у авангардзе якога надыходзілі часці 4-й танкавай брыгады пад камандаваннем палкоўніка А.А.Лосіка і 25-й танкавай брыгады , якой камандаваў палкоўнік З.М.Булынін. Паспяховыя баявыя дзеянні выканалі і іншыя злучэнні танкістаў. Разам з імі ў горад увайшлі падраздзяленні 11-й гвардзейскай, 31-й і 3-й армій.

"Досвіткам 3 ліпеня 2-й  гвардзейскі танкавы корпус генерала  А.З.Свідар-дейнага ўварваўся ў Мінск з усходу. Адначасова ў паўночныя  раёны  горада вышлі злучэнні 5-га гвардзейскага танкавага корпуса, у авангардзе якога рухаліся войны 4-й гвардзейскай танкавай брыгады.

Адным з першых уварваўся  ў горад танк гвардыі малодшага лейтэнанта Д.Г.Фролікава, узнагароджанага  звання Герой Савецкага Саюза.