Солтүстік Америкадағы ағылшын отарлары

     1784-1787 жылдары АҚШ конгресі батыс  жерлерін мемлекеттік жер деп  жариялады, сауда-өнеркәсіптің дамуына  бөгет болып келген ескі тәртіптер  жойылды. Кедергілерден құтылған  соң, капиталистік даму тездей  түсті.

     Революцияның  ең басты мәселесі – құлдық  шешілмеді. Солтүстік штаттарда  1787 жылдан бастап қысқартылды,  ал Оңтүстікте сақталды. Оны жою  тек екінші азамат соғысы кезінде  ғана жүзеге асты. Бұл революцияны  марксизм-ленинизм классиктері өте  жоғары бағалады.

     К.Маркс:  «Еуропа буржуазиясы үшін соғылған  дабыл қоңырауы»,- десе,  В.Ленин  бұл революцияны былайша бағалады: «Ең жаңа, өркениетті Американың  тарихы корольдің, помещиктердің,  капиталистердің жаулап алынған  жерлерді немесе тонап алынған  пайдаларды бөлісу үшін төбелесуінен  туған, қазіргі империалистік  соғыс сияқты, орасан көп соғыстардың  ішінде соншама аз кездесетін  нағыз ұлттық, нағыз революциялық  ұлы соғыстардың бірінен басталады.  Бұл соғыс Американы езген  және отарлық құлдықта ұстаған  ағылшын қарақшыларына қарсы  американ халқының соғысы болды».

     Тәуелсіздікке  қол жеткізгеннен кейінгі және  Федералды Конституцияның қабылдануынан  соң, Құрама Штаттардың дамуына  ешқандай кедергілер тумады. АҚШ-тың  алғашқы президенті Джордж Вашингтонның (1789-1797) тұсында елдің қаржылық  жағдайы нығайып, ұлттық банк  құрылды, ортақ ақша бірлігі  – доллар айналысқа енеді,  осылайша жаңа құрлықтағы тұңғыш  тәуелсіз мемлекет бүгінгі дәрежесін  қалау жолына қадам басады. Осылайша  дүниежүзі саяси картасында жаңа  мемлекет Америка Құрама Штаттары  пайда болды. 

      Жалпы нәтижесінде АҚШ-та халықтың  демократиялық ұмтылыстары жеңіске  жеткен жоқ. Солтүстік американ  революциясы аса күшті демократиялық  тенденцияларға қарамастан буржуазиялық  сипатта болды. Ол әсіресе,  елдің Солтүстігінде, Жаңа Англияда  байқалды. Таптық шектеулерге қарамастан  тәуелсіздік үшін солтүстік американ  соғысы капитализмнің феодализммен  күресі барысындағы аса көрнекті  оқиғалардың бірі болды және  үлкен халықаралық маңызға ие  болды.[20]

                                                  Қорытынды

Колумбтың Американы ашуы және оны Европалық теңіз державаларының игеруі жаңа жерге батыс өркениетінің таралуына жол ашты. ХҮІІғ басталған  британ отарлаушылығы солтүстік  Американың тағдырын шешеді. Солтүстік  Американың басты байлығы бұл  Атлант мұхитының жағалауында орналасқан құнарлы жері еді.

Вирджиния отарында пайда  болған Джеймстану форты ағылшындардың  алғашқы қонысына айналады. Алғашқыда  отарлаушылар өмір сүру қамын жасады. 1616 ж темекі игеріліп Англияға өткізу арқылы ғана жаңа қоныстанушылардың  көңілін өзіне аударды.

І Карл 1625 ж Вирджинияны королдің отарлы деп жариялап губернаторды тағайындады .

Вирджинияның әлеуметтік қатынастары мен қоғамдық құрлысы  өзге отарлар үшін үлгі болады.

      Осылайша отарлау администратциясының мүшелері губернаторлардың басқаруымен пайда болды, ал орта топтың мүшелері- ағылшын джентрилері, яғни акценерлер мен бақуатты қоныстанушылар болды. Олардың барлығы толық құқылы азаматтарға жатқызылды.

Жеке меншік отарлы жерлердің қатарына Оңтүстік және Солтүстік Королина, сонымен қатар бастапқыда Нидерландының иелігінде болған ,кейін 1664 ж ағылшындар мен жаулап алынған Нью-Йорк провинциясы қосылды. Жаңа Амстердам қаласы Нью-Йорк деп өзгертілді. 1685 ж оның иегері герцог Йоркский король Яков 2 айналған соң, отар король иелігі деп жарияланды.

     Француз иелігіне таяу аймақтардың солтүстік шығыс бөлігіне қоныстану процессі корпаративтік типтегі отарлаудың пайда болуына әкелді. Оның иегерлері Америкаға қоныс аударған діни қауымның мүшелері еді.

    1620 ж діни қуғындауға ұшыраған пуритан-сепаратистердің тобы Плимуттық компаниямен келісімге тұрып, қәзіргі Масачусетс штатына келіп қоныстанады. Мұнда олар жаңа Плимут қонысын қалайды. Отарлаушылар «азаматтық қоғамды» орнатады.

 Отарларда қатаң тәртіп орнатылды. Король билігін мойындап  отар басшылығы «Иерусалим» мен «Ханаанға» ұқсас қоғам құрып дінсіздерді қуғындады. Пуритандық священниктердің ықпалы зор болды. Діни фанатизм орта ғасырлық сипатқа ие болды. ХҮІІІ ғ басына таман діни езгіге тиым салынды.

Солтүстік Америкада феодалдық қатынастарды орнату нәтижесіз болды. Плантациялық шаруашылықтың болашағы зор болды.

Американдық қоғамның негізгі ерекшелігі, онда әр адам Европаға қарағанда үлкен табысқа жетуіне мүмкіндігі зор болды. Америкада құл саудасына, алаяқтыққа қарамастан, американдықтардың негізгі бөлігі өз еңбегімен жеке меншікке ие болып, орта тапты құрды. Еркін отарлаушыларды билікке бағындыру өте қиынға соқты. Олар құқығы мен бостандыққа жасалған кез-келген қысымға қарсы шықты. Американдықтар экономикалық,саяси, діни бостандыққа ұмтылды.

Англия отарлы аймақтың иегері болғанына қарамастан, Солтүстік Америкаға Европаның барлық елдерінен қоныс аударылды. Англияның отарлы аймақтағы кәсіпкерлердің еркіндігін шектеп, өзіне бағындыру әрекеті тәуелсіздік жолындағы соғыстың алғышарттарының бірі болды.

1774 ж Филадельфияда бірінші континенталды конгресс жиналады. Қабылданған «құқық деклариясында» отаршылардың өзін өзі басқару, өмір, еркіндік, жеке меншік құқығы ескеріледі.

Екінші контименталды конгресс енді американдық үкіметтің конгрессі болды. Конгресс партизан отряттарын өз армиясы деп таныды және оған бас қолбасшы етіп Виргиния плантаторы, полковник Джордж Вашингтонды тағайындады.

1776 ж 4 шілде күні конгресс П.Джефферсонмен құрастырылған Декларацияны қабылдады. Бұл тек американдық емес, бүкіл әлемдік тарихтың төрінде алатын маңызы өте зор құжаттың бірі болды. Адам құқығы туралы Декларация ХҮІІІғ француз ағартушыларының, ХҮІІғ ағылшын философтары, соның ішінде Д.Локктың теориясына сүйенді.

Тарихта алғаш рет мемлекеттік құжат мемлекеттік құрлыстыың негізі ретінде халық суверенитетінің принціпін жариялады. Декларация бойынша отарлар «кез келген мемлекет секілді - сауда жүргізуге, соғыс жариялауға, бейбіт келісімге тұруға, одақ жасасуға құқығы бар», «тәуелсіз және еркін штаттар» болып есептеледі.

Қазіргі таңда  АҚШ үкіметінің басты мақсаты  жаһандағы көшбасшылык жағдайын ұстап қалудың жолдарын іздестіріп, «үшінші дәрежелі» елдерге жаңа отаршылдық позициялары мен американ монополияларының мүдделері құтқарудың мәселелерін қарастыруда. АҚШ-тың үстемдік етуші топтары шектеус із жанталаса қарулануды монополиялардың үстеме пайдасының көзі және қалған мемлекеттерге ықпал етудің «көзір картасы» деп санайды. Олар жанталаса қарулануға, бір жағынан, американ экономикасының, ғылыми мен техникасының " дем берушісі", екінші жағынан, өз қарсыластарын «қалжыратудың» құралы ретінде үміт артады.

Американ қоғамы мен саясатында агрессиялық-реакциялық сипат теңденция қаншалықты күшті болса да, елге қандай соғыс құмар авантиюристік топтар басшылық етіп отырса да олар қандай әскери күшті құрып, пайдалануға тырысса да, олардың қоғам дамуының объективті заңдылықтарына кедергі жасай алмағанын және жасай алмайтыйын, адамзаттың баянды бейбітшілікке, прогресс пен әлеуметтік әділдік шыңдарына ұмтылған қозғалысын тоқтата алмайтынын тарихи тәжірибе мен қазіргі заман дәлелдеп отыр.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Новая история стран Европы и Америки» Первый период Под ред. Юровской Е.Е., Кривогуза И.М. – М.,1998. – 415с.
2. Ізтлеуов Қ. «Жаңа заман тарихы» – Алматы, 2000. –132б.
3. «Новая история» Первый период Под ред. Юровской Е.Е., Полтавского М.А., Застенкера Н.Е.– М.,1972. – 776с.
4. Лубченков Ю.Н. «Новая история» – М., 2001г. – 384с.
5. «Всемирная история.» Том V Под ред. Зутиса  Я.Я.– М.,1958. – 781с.
6. «История международных отношений в новое время (1640-1918)» I часть Под ред. Байзаковой К.Н.- Алматы, 2006 г.- 314с.
7. «Новая история»Первый период. Под ред. Юровской Е.Е., Кривогуза И.М., Полтавского М.А. – М.,1983. – 399с.
8. Пономарев М.В. «Новая и новейшая история стран Европы и Америки» – М.,2004г. – 383с.
9. «США» Под ред. Арзуманяна А.А., Мостовец Н.В., Харламова М.А.– М.,1960. – 598с.
10. «Новая история (1640-1870)» Под ред. Нарочницкого А.Л.– М.,1986. –   704с.
11. Ефимов А.В. «Новая история» Часть I. – М.,1965. – 304с.
12. Афанасьев В.Л. «Хрестоматия по истории международных отношений»    Выпуск I. – М.,1963. – 408с.
13. «Новая история стран Европы и Америки» Первый период Под ред. Адо А.В. – М.,1975. – 623с.
14. www. diphis. ru
15. www. istorya. ru
16. «Новая и новейшая история стран Европы и Америки.» Под ред. Смирновой С.Ю., Пономарева М.В.– М.,2000г. – 288с.
17. Юровская Е.Е. «Сборник документов по истории нового времени стран Европы и Америки» – М., 1990. – 255с.
18. Хасен М., Батурина Л. «Жаңа тарих» – Алматы, 2002. – 296б.
19. Сироткина В.Г. «Сборник документов по истории нового времени» – М., 1990г. – 301с.
20. Исова Л. «Жаңа заман тарихы.» – Алматы, 2001. – 315б.