Асноўныя вехі з біяграфіі Алаізы Пашкевіч

          Да гэтага часу нашы літаратуразнаўцы  падкрэслівалі, што, адмовіўшыся ў  перыяд рэакцыі ад ідэй рэвалюцыі, Цётка занялася асветніцкай дзейнасцю. Такі вывад крытыкі рабілі, спасылаючыся на работу Цёткі ў “Лучынцы” (у 1914 годзе яна ўзялася за выданне часопіса для беларускай моладзі), якая сапрахды насіла пераважна асветніцкі характар.

          Але сама пісьменніца ніколі не адрывала рэвалюцыйнай дзейнасці ад асветы народа. Верачы ў тое, што нарол – творца гісторыі і што будучае ў яго руках, Цётка імкнулася далучыць беларускі народ да культуры, якой дасягнула чалавецтва.

Яшчэ ў 1906 годзе паэтэса гаварыла аб неабходнасці адкрыцця народных школ. Прытым яна патрабавала такіх школ, у якіх бы дзяцей беларусаў вучылі на іх роднай мове. Вучыцца на роднай мове Цётка заклікала для таго, каб беларус пасля хутчэй змог асвоіць культуру іншых народаў. У артыкуле “Як нам вучыцца” Цётка пісала наступнае : “Калі пачнуць уводзіць новыя начальныя народныя школы, трэба каб дзяцей навучалі ў іх па – беларуску, каб тлумачылі ім усе па – тутэйшаму, па – свойму, як дзеці гавораць у хаце з бацькамі. У такім выпадку дзеці хутчэй навучацца чытаць і ім будзе лягчэй пазнаць іншыя мовы – расейскую і польскую” [№3, - с.174]. Напрыканцы гучыць заклік да тых, хто хоча даць народу праўдзівую навуку, павінны дамагацца для беларусаў беларускай начальнай школы.

           У гэтым артыкуле Цётка выступала ў абарону беларускай мовы. Працягваючы традыцыі Францішка Багушэвіча, паэтэса вучыла народ любіць і паважаць сваю родную мову.

Выступаючы за неабходнасць адукацыі на роднай мове, Цётка яшчэ ў 1906 годзе працавала над складаннем кніжак для дзяцей. Гэтую работу яна праводзіла паралельна з работай над зборнікамі сваіх рэвалюцыйных вершаў “Хрэст на свабоду”, “Скрыпка беларуская”, бо і зборнікі вершаў і кніжкі для дзяцей выйшлі ў 1906 годзе.

           Трэба адзначыць, што да Цёткі  ніхто з беларускіх пісьменнікаў не займаўся выданнем кніжак для дзяцей. У тым жа 1906 годзе ў Пецярбурзе беларуская выдавецкая суполка “Загляне сонца і ў наша аконца” выдала “Першае чытанне для дзетак беларусаў”, складзенае Цёткай.

          У кніжку былі ўключаны вершы, апавяданні, нарысы, народныя казкі, прыпеўкі, загадкі, пагаворкі.

           Як было сказана вышэй, у 1914 годзе  Цётка ўзялася за выданне часопіса  для беларускай моладзі – “Лучынка”. Рэдакцыя гэтага часопіса доўгі  час не мела ніякага абсталявання. Да таго ж жорсткая цэнзура не дазваляла друкаваць у часопісе матэрыялаў, якія б адкрыта заклікалі моладзь да рэвалюцыйных дзеянняў. Таму часта “Лучынка” выходзіла ў свет не такою, якою б хацела яе бачыць Цётка

            У артыкуле “Аб душы маладзёжы” Цётка заклікала моладзь любіць і шанаваць чалавека прыроды, развіваць любоў да народа, каб гэта любоў штурхала маладое пакаленне на барацьбу за справядлівасць. У гэтым артыкуле яна гаварыла наступнае: “Развівайце ў сабе любоў да чалавека, - і для вас заўсёды будзе дораг родны край і народ, цёмны, бедны, забыты Богам і людзьмі. Развівайце любоў да народа, - і сэрца ваша потым будзе адклікацца гарачым пратэстам на кожную крыўду” [№3, - с.186].

            У навукова – папулярных артыкулах, дзе Цётка расказвае аб прыродных багаццях Расіі, пісьменніца выкрывае драпежніцкі характар эксплуатацыі іх капіталістамі. Бо тыя багацці зямлі, не ідуць на справу павышэння дабрабыту працоўных, а служаць справе нажывы асобных капіталістаў.

            Такою думкаю прасякнуты навукова – папулярны артыкул “Газа”. Расказваючы ў гэтым артыкуле аб тым, дзе, калі і ў якіх мэтах пачалі ўпершыню здабываць і ўжываць газу, Цётка паказвае, як здабыча газы ператвараецца ў справу пагоні за нажываю; расказвае пра тое, як газа дабываецца: “Неачышчаная газа дабываецца з зямлі. Пад зямлёй яна ў адным месцы глыбей, у другім – плыцей стаіць цэлымі сажалкамі, а нават часам возерамі…” [№3, - с.181].

            Выхоўваючы любоў да свайго  краю і да свайго народа, Цётка  прывівала моладзі любоў да  роднай мовы, да роднай культуры.

            Да рэвалюцыі 1905 – 1907 гадоў на  Беларусі не было школ на  роднай мове, не выхлдзілі беларускія  кнігі, газеты часопісы.

            Жорсткі нацыянальны прыгнёт  пакінуў свой след у свядомасці  інтэлігенцыі. Некаторыя з яе  прадстаўнікоў пачалі цурацца роднай мовы, лічыць яе “хамскай”, непрыгожай.

            Цётка яшчэ і яшчэ раз выступае ў абарону роднага слова. Мову Цётка лічыць “апраткаю чалавека”. Народ, які адрокся ад сваёй мовы, кажа Цётка, перастае існаваць як народ. Народ можа жыць толькі тады, калі жыве яго нацыянальная культура.

            Цётка заклікае берагчы, шанаваць  сваю мову, бо свабоду ад нацыянальнага  ўціску здабудуць толькі тыя  народы, якія ўмацоўваюць сваю  нацыю, якія маюць і высока  цэняць сваю нацыянальную культуру.

            У сваім артыкуле “Шануйце  роднае слова” Цётка параўноўвае  родную мову з цэментам, які  звязвае людзей. Яна гаворыць  аб тым, родная мова – найлепшы спосаб разумець адзін аднаго, адной думкай жыць, адной долі шукаць. А хто адрачэцца ад яе, “апранаецца” у чужую вопратку.

             Цётка гаворыць аб тым, што  на моладзі ляжыць вялікая  павіннасць развіваць далей родную  мову, узбагачаць свой народ знаннем  і культурай.

             У 1914 годзе здароўе Цёткі пагоршылася і паэтэса павінна была паехаць у Фінляндыю. А калі вярнулася на радзіму, то зноў пачалася яе актыўная работа ў “Лучынцы”. У гэты час яна піша і друкуе свій вялікі артыкул аб беларускай народнай творчасці пад назваю “Наша народная беларуская песня”.

             У гэтым артыкуле фальклор, народную творчасць, Цётка разглядае як люстра жыцця беларускага народа, у якім адбілася і яго гора, і радасці, і вялікі смутак па лепшай долі, і вера ў светлае будучае. Яна паказвае, што ў народнай творчасці адбіўся характар беларускага народа. Пісьменніца прыводзіць фальклорныя творы, у якіх выказваецца любоў народа да працы, яго высокая маральная чысціня.

             Ва ўступным раздзеле артыкула  Цётка гаворыць аб узнікненні  народнай творчасці, аб мэтах і матывах, якія распрацоўваліся ў ёй, аб тых вялікіх народных традыцыях, якія знайшлі сваё адлюстраванне ў народнай творчасці і праз яе ж перадаюцца будучым пакаленням.

             Свае ўражанні ад паездкі ў  Фінляндыю Цётка выказала ў  нарысе “Успаміны з паездкі ў Фінляндыю”. У гэтым нарасе, якія складаецца з сямі раздзелаўЮ паэтэса расказвае аб простых фінскіх сялянах, аб іх звычае і быце, аб асаблівасцях іх характару і псіхікі.

             У нарысе Цёткі “З дарогі”  можна знайсці шмат аўтабіяграфічнага. Ён гаворыць аб тым, што ў  творах пісьменніцы пачынаюць знікаць тыя ноткі смутку і журбы, якія былі ў апавяданнях “Лішняя”, “Асеннія лісты”, “Зялёнка”. У нарысе Цётка закранае пытанне мастацтва. Пісьменніца падкрэслівае зняважлівыя адносіны багатых людзей да работ мастакоў, іх няўменне цаніць мастацкія каштоўнасці. Нарыс напісаны ў эпісталярнай форме. Ён складаецца з лістоў дзяўчыны да сваёй маці, дзе апісвае падарожжа па паўднёвых краінах і ўражанні ад яго.

              Увогуле у перыяд сваёй работы  ў “Лучынцы” Цётка часта звярталася  да жанра нарыса. Нарысы пісьменніцы – не проста пералік вядомых фактаў. Цётка імкнецца надаць ім мастацкую форму. Асабліва гэта відаць у нарысе “З дарогі”, які па сваіх мастацкіх якасцях стаіць вельмі блізка да апавядання. Вобраз Анелькі, праз пісьмы якой Цётка знаёміць нас не толькі з яе ўражаннямі, але і з яе характарам, узвышаецца да вобраза мастацкага абагульнення.

               Вялікая любоў Цёткі да свайго  краю і да чалавека працы  дапамаглі ёй стварыць праўдзівыя  вобразы з жыцця беларускага  народа. Вобразы і карціны, якія можна знайсці не толькі ў апавяданнях, але і ў нарысах пісьменніцы, уяўляюць мастацкую каштоўнасць і гавораць аб тым, што сваё слова яна заўсёды адрасавала да працоўнага народа, слугою якога яна заставалася ўсё сваё жыццё.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                    

 

                             ЗАКЛЮЧЭННЕ

 

           Смерць рана абарвала поўнае кіпучай дзейнасці жыццё Цёткі, але праца яе не прапала дарам. Яе імя ўпісана ў старонку гісторыі беларускай культуры. Яна была не проста паэтэсай, а сапраўднай рэвалюцыянеркай, бунтаркай, што яскрава прагледжваецца ў яе творах.

          Прааналізаваўшы крытычную літаратуру па творчасці Цёткі можна заўважыць, што з самага пачатку сваёй літаратурнай дзейнасці яна была паэтам – рэалістам. Аб’ектам яе паэзіі былі жыццё і праца беларускага селяніна. Яшчэ ў першых сваіх творах, напісаных у 1902-1904 гадах, паэтэса стварала малюнкі, у якіх адлюстроўвала цяжкую паднявольную працу селяніна на памешчыка, карціны з жыцця і побыту беларускай вёскі. Як пісьменніца – рэалістка Цётка не ідэалізавала селяніна, а малявала яго рэалістычнымі фарбамі. Да таго ж, сурова крытыкуючы рэчаіснаць, пісьменніца працягвае традыцыі заснавальніка крытычнага рэалізма на Беларусі – Францішка Багушэвіча. Але справа яшчэ ў тым, што крытыкуючы сучасную рэчаіснасць, яна не ставіла пытання аб рэвалюцыйнай перабудове старога свету.

Своеасаблівасць творчай спадчыны ў тым, што ўсё сваё свядомае жыццё Цётка прысвяціла справе вызвалення  працоўнага чалавека з ярма эксплуатацыі. Цётка з’явілася сведкай і ўдзельнікам рэвалюцыйных падзей. Рэчаіснасць, поўная пафасу вызваленчай барацьбы, стала крыніцай яе паэтычнага натхнення. Акрамя народнай творчасці, якая была яшчэ адной з крыніц, адкуль паэтэса чэрпала сваё паэтычнае натхненне, Цётка прыйшла ў літаратуру, абапіраючыся на здабыткі прагрэсіўнай беларускай літаратуры.

У сваёй творчасці Цётка ўздымала пытанні, звязаныя з мовай, літаратурай, народам, адраджэннем. Да таго ж яна ўздымала аграрнае і жаночае пытанне, тэму мастацва.

Вялікая любоў Цёткі да свайго краю і да чалавека працы дапамаглі ёй стварыць праўдзівыя вобразы і карціны з жыцця беларускага народа, якія ўяўляюць мастацкую каштоўнасць і гавораць аб тым, што сваё слова яна заўсёды адрасавала да чалавека працы, слугою якога заставалася ўсё сваё жыццё.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                           СПІС ЛІТАРАТУРЫ

 

1. Арабей, Л. Цётка : крытыка-біяграфічны нарыс / Л. Арабей. – Мінск : дзяржаўнае выдавецтва БССР, 1956. – 53 с.
2. Арабей, Л.Стану песняй : выданне 2-ое, дапоўненае, дапрацаванае / Л.Арабей.- Мінск : Маст. літ., 1990. – 39 с.

 

3. Адамовіч, А.М. Літаратура, мы і час : Артыкулы і выступленні / А.М. Адамовіч. – Мінск : Маст. літ., 1979. – 383 с.
4. Арочка, А.М. Галоўная служба паэзіі : Літ. крытыка / А.М. Арочка. – Мінск : Маст. літ., 1974. – 205 с.
5. Аўрамчык, М. Шчодрасць паэзіі / М. Аўрамчык // Полымя. – 1997. – № 9. – С. 193-212.
6. Гніламёдаў, У.В. Сучасная беларуская паэзія : Творчая індывідуальнасць і літ. працэс / У.В. Гніламёдаў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1983. – 281 с.
7. Жураўлёў, В.П. Пытанні паэтыкі / В.П. Жураўлёў, І.С. Шпакоўскі, А.С. Яскевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1974. – 224 с.
8. Маслова, В.А. Лингвистический анализ экспрессивности художественного текста : Учеб. пособие / В.А. Маслова. – Минск : Высш. шк., 1990. – 344 с.
9. Потебня, А.А. Теоретическая поэтика / А.А. Потебня. – Минск : Высш. шк., 1990. – 344 с.
10. Сініла, Г. Спецыфіка мастацкага вобраза / Г. Сініла // Роднае слова. – 1994. – № 8. – С. 38-42.
11. Цётка. Вершы і апавяданні / Цётка. – Мінск : Юнацтва, 1990. – 76 с.
12. Цётка. Вершы. Укладанне В.Хлебавец / Цётка. – Мінск : Маст. літ., 1996. – 77 с.
13. Цётка. Вершы. Укладанне, прадмет і каментарыі С.Александровіча / Цётка. – Мінск : Маст. літ., 1976. – 91 с.
14. Цётка. Выбраныя творы /  Цётка. – Мінск : Маст. літ., 2001. – 53-86 с.
15. Цётка. Выбраныя творы / Цётка. – Мінск : Беларусь, 1952. – 65 с.
16. Цётка. Выбраныя творы / Цётка. – Мінск : Беларусь, 1967. – 21 с.