Жер салығы

Жер салығы.

ҚР-ның Жер кодексінің 9 бабына сәйкес Қазақстанда жерді иелену және жерді пайдалануға ақы төленеді; жер үшін ақы жер учаскесінің сапасына, орналасуына және сумен қамтамасыз етуіне байланысты анықталатын жер салығы нысанында алынады.

 Жер салығы – меншікке салынатын салықтардың ішіндегі ең негізгі, ауқымды, маңызы жағынан ерекшесі. Жер салығы жер иеленушілер мен жер пайдаланушылар төлейтін тікелей, оның ішінде нақты салықтардың қатарына жатады. Ол жергілікті бюджеттің бекітілген салықтарының бірі. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде жер салығы көбінесе дербес салық ретінде қарастырылмайды, тек жер құны (баланстық құны) мүлікке салынатын салықтың жалпы сомасына енеді.

 Жер салығы  Қазақстанда 1992 жылы 1 қаңтарда енгізілді.

 Оның мақсаты – экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалануды қамтамсыз ету және жерді сақтау, құнарлылығын арттыру, аумақтардың әлеуметтік-мәдени дамуы үшін қажетті шараларды жүзеге асыру үшін бюджетке түсетін табыстарды құрау.

 Жер салығы жер учаскесінің  орналасқан жері бойынша төленеді, салық сомасы жергілікті өкімет  органдарының құзырында қалады, яғни жер салығының сомасы  толығымен жергілікті бюджетке  түсіп, жергілікті өкімет органдарының салықты жинауға мүдделілігі арттырылады. Жер салығының негізгі базалық ставкаларын республика үкіметі, ал нақты төлем мөлшерін жергілікті мәслихат өз билігі шеңберінде белгілейді.

 Салық салу мақсатында Қазақстанның барлық жерлері, олардың арналған нысанасы мен тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:

1) ауыл шаруашылық мақсатындағы  жерлерге;

2) елді мекен жерлеріне;

3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге;

4) ерекше қорғалатын табиғи  аумақтар жерлеріне сауықтыру,  қалпына келтіру, тарихи-мәдени  мақсаттағы жерлерге;

5) орман қорының жерлеріне;

6) су қорының жерлеріне;

7) запастағы жерлерге бөлінеді;

 Жердің мынадай сипаттары:

1. Ерекше қорғалатын табиғи  аумақтардың жерлері;

2. Орман қорының жерлері;

3. Су қорының жерлері;

4. Запастағы жерлер салық салуға жатпайды.

 Жерге салық салу жердің  бонитет балына байланысты.

 Бонитет балы — топырақтың  табиғи құнарлылығы мен сапасын  бағалау, ол жер учаскесінің  орналасқан жеріне, сумен қамтамасыз  етілуіне, кірме жолдарға қолайлығына байланысты.

 Жер салығын есептеуге негіз болып:

1) меншік құқығын, тұрақты жер  пайдалану құқығын, өтеусіз уақытына жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;

2) жер ресурстарын басқару жөніндегі  уәкілетті орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері;

3) жер учаскесін иелену және  пайдалану бойынша құқықты іс жүзінде жүзеге асырылуы табылады;

 Жеке меншік және тұрақты  пайдалануында немесе бастапқы  өтеусіз уақытша жер пайдалану  құқығындағы салық салу обьектілері  бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып табылады.

 Жер салығын төлеушілер  қатарына жатпайтындар:

- бірыңғай жер салығын төлеушілер;

- мемлекеттік бюдет есебінен  ғана қамтылатын ұйымдар;

- уәкілетті органның қылмыстық  жазаларды атқару саласындағы  түзеу мекемелерінің мемлекеттік  кәсіпорындары;

- тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері, үй маңындағы жер учаскелері, сол сияқты жеке үй (қосалқы) шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысы, о.і. құрылысқа арналған жерлерді қоса, гараж алып жатқан жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестірілген адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен мүгедектің ата-анасының біреуі;

- тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері, сол сияқты үй жанындағы жер учаскелері бойынша – “Ардақты ана” атағына ие болған, “Алтын алқа” алқасымен наградталған көп балалы аналар;

- діни бірлестіктер;

 Жоғарыдағы аталған салық  төлеушілер пайдалануға немесе жалға берілген жер учаскелері бойынша салық төлеуден босатылмайды.

 Жер салығының мөлшері жер  иеленушілер мен жер пайдаланушылардың  шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.

 Жер учаскесі салық салу  обьектісі болып табылады.

 Жер салығы бойынша салық  салу обьектісіне мыналар енбейді:

- Елді мекендердің ортақ пайдалануындағы  жер учаскелері;

- Ортақ пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдары желісі алып жатқан жер учаскелері;

- ҚР Үкіметінің шешімі бойынша консервацияланған обьектілер орналасқан жер учаскелері.

 Жер салығын анықтау үшін  жер учаскесінің алаңы салық  базасы болып табылады.

 Қазақстанда әр түрлі жер санаттары бойынша жер салығын есептеу ерекшеліктері

 Ауыл шаруашылық мақсатындағы  жерлерге салынатын салық

 Ауыл шаруашылығы мұқтаждары  үшін не осы мақсатқа арналған жер ауыл шаруашылық мақсатындағы жерге жатады.

 Ауыл шаруашылық мақсатындағы  жерлерге салынатын жер салығының  базалық ставкалары 1 гектарға есептеліп белгіленеді және топырақтың сапасы бойынша сараланады. Жер салығының базалық ставкасы бойынша сараланады. Жер салығының базалық ставкасы республикасының жерге орналастыру органдары анықтайтын бонитет балы өлшемімен топырақтың табиғи құнарлығына негізделеді және ҚР екі аймағы бойынша сараланады:

1.Жазық аумақтардағы далалық  және қуаң далалық аймақтардың  кәдімгі және оңтүстік қара топырақты, күңгірт қызыл, қоңыр және қызыл қоңыр топырақты, сондай-ақ тау бөктеріндегі күңгірт, қызыл қоңыр, сұр топырақты және тау бөктеріндегі қара топырақты жерлеріне бонитет балына бара-бар жер салығының базалық ставкалары белгіленеді.

 Жазық аумақтардағы далалық  және қуаң далалық аймақтар жерлеріне салық ставкасы

 Бонитет балы Базалық ставкалары (теңге)

2. Жартылай шөлейт, шөлейт және  тау бөктеріндегі шөлейт аумақтардағы  бозғылт қызыл қоңыр, қоңыр,  сұр қоңыр, бозғылт және кәдімгі сұр топырақты, сондай-ақ таулы-далалық, таулы-шалғындық-далалық таулы альпілік және субальпіліктопырақты таулы аймақтардағы жерлерге бонитет балына бара-бар жер салығының базалық ставкалары белгіленеді.

 Жартылай шөлейт, шөлейт және  тау бөктеріндегі шөлейт аумақтардағы  жерлерге салынатын салық ставкасы

 Мысалы, жалпы көлемі 300 га ауыл  шаруашылығы мақсатындағы жер  «Кеңгір-Агро» ӨК тиесілі. Топырақтың  орташа бонитет балы – 10 бал.  ӨК жері Талап ауылында орналасқан. Бұл жағдайда жер салығының сомасы 288 теңгені (300 га х 0,96 теңгега) құрайды.

 Мұндағы, 300 – жер учаскесінің  алаңы, га;

0,96 – 10 бонитет балы кезінде  аш мақсатындағы жерге жер  салығының базалық ставкасы.

 Елді мекен жерлеріне салынатын  салық

 Қалалық жергілікті өкімет органдарының қарауындағы қала мен поселке шегі шеңберінде орналасқан бүкіл жер қалалар мен поселкелердің жеріне жатады.

 Селолық (ауылдық) елді мекендердің  жеріне осы мекендерге арналып  жерге орналастыру тәртібі бойынша  белгіленген шегі шеңберіндегі  барлық жерлер жатады.

 Елді мекеннің жерлері салық  салу мақсаты үшін екі топқа бөлінген:

1. Тұрғын үй қоры, о.і. олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда, елді мекен жерлері;

2. Тұрғын үй қоры, о.і. олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлер;

 Елді мекендердің (үй іргесіндегі  жер учаскелерін қоспағанда) жерлеріне  салынатын салықтың базалық ставкалары  бір шаршы метр алаңға есептеліп мынадай мөлшерде белгіленеді:

 Елді мекен жерлеріне салынатын  салық ставкалары

 Елді мекен түрі Тұрғын үй қоры, о.і. оның іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерді қоспағанда, елді мекен жерлеріне салынатын салықтың базалық ставкалары (теңге) Тұрғын үй қоры, о.і. оның іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерге салынатын салықтың базалық ставкалары (теңге)

 Мәселен, Қызылорда қаласында  елді мекен жерлері үшін, тұрғын үй қоры, олардың іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерді қоспағанда, жер салығының ставкасы 1 шаршы метрге 8,68 теңгені құрайды, басқа да аудандық маңызы бар қалалар – Арал және Қазалыға – облыс орталығы үшін белгіленген ставканың 75 пайызына 6,51 теңгеге (8,68 теңге х 0,75) тең.

 Мысалы, «Қазақзергер» АҚ Қызылордадағы  бөлімшесінің меншік құқығында  Қызылорда қаласында алаңы 47 м2 дүкен тиесілі. Бұл жағдайда жер салығының сомасы 408 теңгені (47 м2 x 8,68) құрайды, мұндағы, 47 – жер учаскесінің көлемі, м2;

8,68 – елді мекен жерлері үшін, тұрғын үй қоры, олардың іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерді қоспағанда, жер салығының базалық ставкасы, теңгем2.

 Аудандық маңызы бар қалада, мысалы, Арал қаласында заңды  тұлғалардың 5500 м2 жерге офисі орналасқан. Жоғарыда салық ставкасында облыс орталығы үшін белгіленген ставканың 75 % деп берілген, яғни 8,68 х 75 %= 6,51 теңге, сонда салық сомасы.

5500 м2 х 6,51 теңге=35805 теңге мөлшерінде  төленеді. Заңды тұлға бұл соманы  тең үлеспен 4 рет бөліп төлейді, сонда тоқсанына 8951,3 теңгеден төлеп отырады.

 Қызылорда қаласында тұрғын үй қоры, олардың іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерге жер салығының ставкасы 1 шаршы метрге 0,96 теңгені құрайды, басқа да аудандық маңызы бар қалалар – Арал және Қазалыға – салық ставкасы -0,19 теңге.

 Мысалы, Қызылорда қаласы тұрғынының 500 шаршы метр жерін тұрғын үй қоры, оның іргесіндегі ғимараттар алып жатыр. Осы жерге салық төмендегіше есептеледі:

500 шаршы метр * 0,58 тң=290 теңге салық  төленеді.

 Ал егер тұрғын үй ауылда орнала  шаршы метр жерін тұрғын үй қоры мен іргесіндегі ғимараттар алып жатқан жерлерге салық:

1000 шаршы метр * 0,09=90 теңге мөлшерінде  салық салынады.

 Өнеркәсіп жерлеріне салынатын салық

 Базалық салық ставкалары  елді мекендерден тыс орналасқан өнеркәсіп жерлеріне 1 гектарға есептеліп, бонитет балына бара-бар мынадай мөлшерде белгіленеді:

 Өнеркәсіп жерлеріне салынатын салық ставкалары

 Бонитет балы Базалық ставкалары (теңге)

 Мысалы, «Қазақмыс» корпорациясының  материалдық-техникалық қамсыздандыру басқармасының қоймалары Жезқазған қаласы шегінен тыс өнеркәсіп жерлерінде орналасқан. Қоймалардың жалпы көлемі 8,1 га құрайды. Топырақтың орташа бонитет балы 10 балға тең.

 Бюджетке төленуі тиіс салық сомасы (8,1 га * 482,5 теңгега), мұндағы 8,1 – жер учаскесінің көлемі, га.

482,5 – 10 бонитет балына тең  елді мекен жерінен тыс орналасқан өнекәсіп жерлеріне жер салығының базалық ставкасы, теңгега.

 Егер осы қоймалар елді  мекен жерлері шегінде орналасқан  болса, онда салық төмендегіше  есептеледі:

((8,1 га * 10000) * 8,2 теңгем2), мұндағы, 10000 – га-дан м2-ге көшу үшін ауыстыру коэффициенті;

8,2 – Жезқазған қаласына елді  мекен жерлері үшін, тұрғын үй қоры, олардың іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерді қоспағанда, жер салығының базалық ставкасы, теңгем2.

 Автотұрақтар, автомобильге май  құю станциялары және базарлар  орналасқан жер учаскелеріне  салынатын салық

 Елді мекендердің автотұрақтар  мен автомобильге май құю станциялары  орналасқан жерлеріне белгіленген  базалық ставкалар бойынша 10 есе  ұлғайтылған салық салынуы тиіс.

 Елді мекендердің автотұрақтар  мен автомобильге май құю станциялары  орналасқан жерлеріне базалық  ставкалар салықты есептеу кезінде  қолданылатын елді мекенді жергілікті  өкілді орган белгілейді.

 Жергілікті өкілді органның  шешімі бойынша салық ставкасы  кемітілуі мүмкін, бірақ ол елді  мекен жерлеріне белгіленген  ставкалардан кем болмауға тиіс.

 Жергілікті атқарушы орган  белгіленген сауда орындары тікелей  орналасқан елді мекеннің базарлар  аумағында бөлінген жерлеріне  елді мекен жерлеріне белгіленген  базалық ставкалар бойынша 10 есе  ұлғайтылған салық салынуы тиіс.

 Базарларға қызмет көрсету  өңірлері алып жатқан өзге  де базар аумағына жоғарыдағы  тәртіп бойынша салық салынады.

 Мысалы, «Тұлпар» ӨК-нің иелігінде  жалпы көлемі 160 м2 автотұрақ бар. Автотұрақ Қызылорда қаласында орналасқан.

 Бюджетке төленуі тиіс салық  сомасы 13888 теңгені ((160 м2 x 8,68) х10) құрайды, мұндағы, 160 — жер учаскесінің көлемі, м2.

8,68 – елді мекен жерлері үшін, тұрғын үй қоры, олардың іргесіндегі құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жерлерді қоспағанда, жер салығының базалық ставкасы, теңгем2;

10 – Салық кодексінің 337 бабының  2 тармағының 1 тармақшасына сәйкес  жер салығының ставкасын өсіру  саны.

 Мал сату жөніндегі базарларға жер салығы елді мекен жерлеріне белгіленген ставкалар бойынша салық салынады.

 Жеке тұлғалардың жер учаскелеріне  салық салу ерекшеліктері

 Жеке тұлғаларға өзіндік  (қосалқы) үй шарушылығын, бағбандық  және саяжай құрылысын жүргізу  үшін қора-қопсы салынған жерді қоса алғанда, берілген ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге, базалық салық ставкалары мынадай мөлшерде белгіленеді:

- көлемі 0,50 гектарға дейін қоса алғанда – 0,01 гектар үшін 20 теңге;

- көлемі 0,50 гектардан асатын алаңға – 0,01 гектар үшін 100теңге.

 Мысалы, жеке тұлғаға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерден саяжай құрылысын жүргізу үшін 1 гектардан жер беріледі. Жеке тұлғалардың жерлері көбінесе сотықпен есептелгендіктен 1 гектарды сотыққа, яғни 100 сотық деп аламыз. Сонда жеке тұлғаның 50 сотыққа дейінгі жерінің әр бір сотығына 20 теңгеден, 50 сотықтан асқанына — әр 1 сотығына 100 теңгеден есептеу қажет. Сонда 1 га не 100 сотық жерге жер салығы төмендегіше есептелінеді:

50 сотық * 20 теңге=1000 теңге

50 сотық * 100 теңге=6000 теңге

 сонымен жеке тұлға 100 сотық  жеріне 6000 теңге жер салығын төлеуге  тиіс.