Педагогикалық инновация

Бұның барлығы  педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару  қызметінің маңыздылығына көз жеткізе  түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық  технологияның , теория мен концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процесті басқару мұғалімнің өз қызметінде әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымындағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын қаматамасыз етеді. Ал педагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманға білім беру, қоғамдық және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады. Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік – экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда. Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында «жоғары білімді дамытудың негізіг үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми – зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, жоғары оқу орындары зерттеулерінің әлеуметтік сала мен экономиканың қажеттіліктерімен тығыз байланысы, білім беру және ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады» деп көрсетілген. Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе әлеуметтік – педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнын оңтайлы анықтаудың тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау да.

Елбасы «Жаңа  онжылдық – жаңа эконоимкалық өрлеу  – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» деп аталатын биылғы Жолдауында білім  беру саласы бойынша да нақты міндеттер  белгіліп отыр.Жоғары білім сапасының  халықаралық талаптарға жауап беруге тиіс екенін, бұл үшін жоғары оқу орындары әлемнің жетекші университеттерінің рейтингісіне енуге ұмтылуы міндетті екені атап көрсетілген. Болашақта қазақстандық адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін белсенді инновациялық тарту жоспарының маңызы да ерекше. Адам ресурстарының білімсіз болуы келешектің тиімсіз болатынын айқын көрсетіп отыр. Жолдауда: «Экономиканы әртараптандыру арқылы табысқа жетудің кілтінің бірі – Астанадан құрылатын үлкен оқу орны инновациялық университетте жатыр. Сол университетте біліммен бірге ғылымға да көңіл бөліп, жұмыс істейік деген ойлар айтылды.Сонымен қатар Жолдауда «2015 жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға қарай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде өз нәтижелерін беруге тиіс» деген тапсырма берілді. Осы онжылдықта білім берудің әлемдік инновациялық тенхологияларын игеру, дүниежүзінің алдыңғы қатарлы университеттерінің рейтінгіне ену үшін барлық мүмкіндікті толық пайдалану, оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігіне қол жеткізу. Қазақстандық жоғары оқу орындары қазіргі кезде аса жауапты кезеңді бастарынан кешуде. Білім беру жүйесін реформалау мемлекеттік саясаттың бір бөлігіне айналып отыр.

ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың әл – Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде өткізген «Қазақстан дағдарыстан кейінгі әлемде: болашаққа интеллектуалды құралы ретінде экономикалық және қоғамдық модернизацияның сұраныстарына сәйкес келетін «Зиялы ұлт – 2020» атты жобаны іске асыру отандық білім дамуының басым бағыты болып табылады деп атап көрсетілген еді. Еліміздің өміріндегі білім берудің және интеллектуалды ресурстардың рөлі Елбасы сөзінде нақты көрсетілген: «Әр азаматтың денсаулық, интеллект және білім деңгейі қаншалықты сапалы болса, соншалықты мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі әлемдік қауымдастығында жоғары болады». Жаһандану заманында Қазақстандағы білім саласының дамуындағы жаңа технологиялар; электронды оқытудың пилоттық жобасы, білім беру порталын құру.Білім беру порталы оқу үрдісінің мекен – жайлық (Үйде оқыту) оқу - әдістемелерімен қамтамасыз ету, әрбір студент үшін оқу әдебиетінің, оқу - әдістемелік кешендердің, жеке тапсырмалардың электронды нұсқаларының қолжетімдігі, оқудан тыс уақыттағы профессор – оқытушылардың және тәртіп жетекшілерімен интерактивті байланыс және білім қызметі нәтижелерін үнемі мониторингтілеу мүмкіндігін қамтамасыз ету, Интернет желісіне жаппай енуді жүзеге асыру, әлемдік білім беру кеңістігіне ену, шетелдік жоғары оқу орындарымен екі жақты тәжірибе алмасу, білім берудің халықаралық стандарттарына қол жеткізу, оқытушылар мен студенттердің академиялық мобильдігі, екідипломдық білім беру, «Тілдердің үш тұғырлы» жобасын іске асыру, кредиттік оқыту жүйесін жүзеге асыру, Қазақстандық зиялы, Интеллектуалды ұлтты қалыптастыру білім беру саласының басымдықтары болып отыр. Жаңа дәуір ұлттық бәсекеге, мәліметтік сайыс,психологиялық өзгерістер сияқты көріністермен белең алады. Сондықтан, сол кезеңге сай нтеллектуалды, ой - өрісі жоғары дамыған азаматты қалыптастыру – мемлекеттің бүгінгі күнгі ең өзекті мәселесі.

 

2.1. Инновация туралы ұғым, маңызы, топтастырылуы, шығармашылық іс-әрекет

«Инновация» термині  ағылшын тілінің «innovation» деген  сөзінен шыққан, аудармасы «жаңашылдықты  енгізу».

 Қазіргі  заман инновацияларының көпшілігі тарихи тәжірибемен сабақтас және өткенмен ұқсастықта. Инновациялық процесс - бұл дамуы жағынан мақсатты бағытталған және құрылуы жағынан саналы процесс қазіргі заманның идеяларын, теорияларын, әдістемелерін, технологияларын тарату және меңгеру, қолдану, белгілі критерийлерге сәйкес келетін және белгілі бір жағдайда өзекті және бейімделген процесс болып табылады. Ол жүйенің саналы жақсаруына бағытталған, жаңа тәртіптің енуін және жаңашылдық тұрғысынан оның көзқарасының өзгеруін және оның қатысушыларын ынталандыруды көздейді.

 Инновациялық  процесс - білім беру процесіне  тұрақты жаңа элементтер кіргізетін, жүйенің бір жағдайдан екінші  жағдайға көшуіне апаратын жаңалық,  жаңадан ендірілетін әрекет. Білім  беру ұйымдарының жаңалықтарды  жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты қызметі. Инновациялық білім процесінің негізінде педагогиканың екі маңызды проблемасы жатыр:

1. Педагогикалық  тәжірибені оқыту проблемасы.

2. Психологиялық  - педагогикалық ғылым жетістіктерінің  практикасына дейін жеткізудің проблемасы.

 Білімдегі  инновациялық процестің нәтижесі - теориялық, практикалық жаңалықтарды  пайдалану болып табылады.

 Сонымен,  білім жүйесіндегі инновация  - білім мақсатына жаңашылдықты  енгізуді көздейді, оқыту мен  тәрбиенің жаңа әдісі мен түрлерін, жаңа мазмұнын әзірлеуге, қолданылып отырған педагогикалық жүйені тарату мен енгізу, мектепті басқарудың жаңа технологияларын әзірлеу, мектеп тәжірибелік орын ретінде мектептің принципті жаңа білімділік бағдары болған жағдайда, білім беру жүйесінің мақсатын, мазмұнын, әдісін, түрлері мен басқа компоненттерін көздейтін жүйелі сипаттағы білім мен тәрбие беруді көздейді.

 Инновациялық  процестің дамуына екі фактор  ықпал етеді:

 Объективті  фактор - инновациялық қызметтің  дамуына ықпал ететін және  оның нәтижесінің ұғымын қамтамасыз ететін жағдай жасау;

Инновация –  педагогикалық процеске оқыту мен  тәрбиенің жаңа тұжырымдамаларын, оқу  жоспарларын және бағдарламаларын, түрлерін, әдістерін, құралдарын енгізіп, мақсатыңа жету.

Инновациялық  процессіз мектептің дамуы мүмкін емес. Мектептің тарихында оқыту мен тәрбиенің ескі түрлері, құралдарының орнына жаңа, озық үлгілер келген кездер көп болды. Мысалы: 20 жылдары мектеп тәжірибесіне жобалау әдісі бойынша топқа үй тапсырмалары берілді. Осы тәсілді жаңашыл мұғалім Н.П.Гузик өзгертіп қолданды.

70-80 жылдары  Ш.А.Амонашвили, И.П.Волков, С.Н.Лысенкова,  В.Ф.Шаталовтардың жаңашылдық іс-тәжірибесі  сол кездегі ұстаздар қауымының  тарапынан үлкен қолдауға ие  болды.

Инновациялық  мектептердің мақсаты - жеке тұлғаны  жан-жақты дамыту.

Н.Нұрахметов инновацияны мынадай топтарға бөледі:

•    білім  мазмұнындағы инновация;

•    оқу-тәрбие процесінің әдістемесі, технологиясы, түрі, әдістері және құралдарындағы инновация;

•    оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудағы инновация;

•    мектептегі басқару жүйесіндегі инновация.

Жаңалықтан  кейін болған өзгерістердің сипатына қарай топталған инновацияның түрлері:

-    жеке, бір-бірімен байланысы жоқ;

-    модульдық  (бір-бірімен байланысты): бір-біріне  жақын пәндерге және жас деңгейлері  бірдей оқушылармен жүргізілетін оқу-тәрбие жұмыстарына енгізілген жаңалықтар;

-    жүйелі: барлық мектептерде болатын өзгерістер.

Иновацияның түрлері: модификациялық, комбинаторлық, түбірлі.

Модификациялық  инновация - педагогикадағы әдіс-тәсілдерді жетілдіру. Мысалы: А.С.Макаренконың қиын балаларды тәрбиелеу әдістерін А.Ысқақов осы заманға лайықтап қолданды

Комбинаторлық инновация - белгілі әдістердің элементтердің  бір-біріне қосу. Инновацияның бұл түрін  қазіргі кезде тілдерді оқыту  әдістемесімен айналысатын ғалымдар қолдануда. Түбірлі: мектепке білімнің мемлекттік стандарттарының енгізілуі.

Иннавациялық  іс-әрекет – қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайына сай мектеп жұмысын  дамытатын, мектеп өміріне оң өзгерістер әкелетін іс-әрекет. Әрбір мұғалім  өзінің оқу-жұмысын дамыту үшін түрлі құралдар арқылы өзінің іс әрекетін саналы түрде өзгертеді.

Инновациялық  процестің кезеңдері:

•    иновацияның  себептері;

•    жаңалықты  жобалау;

•    жаңалықты  жүзеге асыру.

Инновациялық  іс-әрекетке орта да әсер етеді. Мектеп жаңалықтың себебін, жобасының дұрыстығын дәлелдеп, жаңалыққа мұғалімдерді, оқушыларды, ата-аналарды қызықтыра білгені жөн. Инновациялық процесті күшейтетін бес фактор:

•    мектеп басшыларының шығармашылығы, оқытудың жаңа технологияларын жасауға қабілеттілік, педагогикалық процеске қатысушылардың бір-бірімен өзара әрекеті және қарым қатынасы;

•    инновациялық процестің жоспары, бағдарламасы;

•    бағдарлама, жоспар бойынша мектепке ғалымдардың  кеңес беруі, керек жағдайда инновациялық процеске түзетулер енгізуі. Жоспарда нәтижелерге жетуге ықпал ететін жағдайларды көрсетіп, сәтсіздік болғанда оны жоятын шараларды да белгілеу;

•    әлеуметтік-экономикалық жағдай;

•    инновациялық процеске қатысушылар: бастама көтерушілер, көмектесушілер, қарсы тұрушылар.

 

2.2. Білім берудегі инновациялық процестер

Білім берудегі инновациялық процестер. Мұғалімдердің  біліктілігін арттыру Педагогикалық  қызметтің инновациялық бағыттылығы.Мұғалімдердің  біліктілігін арттыру және оларды аттестациялау.

Педагогикалық қызметтің инновациялық багыттылыгы. Білім берудегі инновациялар.

Жаңа енгізілген немесе инновация адамның кәсіптік қызметінің бәрінс де тән болғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, талдаудың  және тәжірибеге енгізудің нысанасына айналды. Ииновация өздігінен пайда  болмайды. Ол ғылыми әдістердің, жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагогикалық тәжірбиесі. Бұл процесс стихиялы дамымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді.

Хүтвс педагогикалық  процестің инновациялық стратегиясында жаңашылдық процестерді тікелей  алға апарушылар ретінде мектеп директоры, мұғалімдер мен тәрбиешілердің рөлі арта түсуде. Оқыту процесінің көптүрлілігіне қарамастан - дидактикалық, компьютерлік, проблемалық, модульдық және басқа — жетекші педагогикалық қызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде қалып отыр. Оқу-тәрбие процесіне қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім мен тәрбиеші кеңесшінің, ақылшының және тәрбиешінің қызметін одан әрі игеруде. Мұғалімнің кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен ғана шектелмей, педагогика мен психологияның, оқыту мен тәрбие технологиясы сала-ларының қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болған-дықтан мүғалімнен арнайы психологиялық - педагогика-лық дайыңцық талап етіледі. Осы негізде педагогикалық инновацияны қабылдау, бағалау және іске асыруға дайындық қалыптасады.

Инновация —  жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген  ұғымды білдіреді. Инновация құрал  және процесс ретінде әлдебір  жаңалықты ендіру деген сөз. Педагогикалық  процесте инновация оқыту мен  тәрбиенің тәсілдері, түрлері мақсаты  мен мазмұнын, мұғалім мен оқушының бірлескен қызметін ұйымдастыруға жаңалық енгізуді білдіреді.

Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың  маңызды екі проблемасы құрайды. Олар — озық педагогикалық тәжірбиені зерттеу, жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы. Соған сәйкес инноватика пәні, инновациялық процесстердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі процестің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық процестердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі процестің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық процестің нәтижесі теория мен практиканың тоғысуында пайда болатын теориялық және практикалық жаңалықтарды қолдану болуға тиіс.

Бұның барлығы  педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануда басқару  қызметінің маңыздылығына көз жеткізе  түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық  технологияның, теория мен концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және насихатшысы қызметін атқарады. Осы процесті басқару мүғалімнің өз қызметінде әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымындағы жаңа идеялар, әдістемелерді дұрыс тандап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамдық және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.

Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.

Екіншіден, білім  беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі мен құрамының  үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр.

Оқушыларға  сапалы білім берудегі озық педагогикалық технологиялардың тиімділігі.

Білім беру жүйесіндегі  инновациялық технологиялар: