Ақпараттық қауіпсіздік және компьютерлік жүйелерде ақпаратты қорғау

Мәліметтер қорының байанысы ADO технологиясының нақты бауымен іске асырылады: мәліметтер жиынтығы          мәліметтер негізі (Data Source  компененті)           басқару және мәліметтерді тартып алу компененттері (DBGrid, DBedit, және басқа).

Тек ғана алғашқы бөлімде мұндай баулар компененттерде пайдаланылып, ADO беттерінде орналасады.

Көпшілік компененттер, ADO – да жұмыстау үшін арналған, анологты бізге мәлім компененттер BDE – де жұмысжасайды:

Компенент ADO	Компенент BDE
ADOTable	Table
ADOQuery	Query
ADOStoredProc	StoredProc
ADOConnection	Database
ADODataset	Table, Table, StoredProc
ADOCommand	-
RDSConnection	-

 

Негізгі ADO компененттерінің қысқаша мінездемесінің көрсетілімі

ADOConnection	ADO мәліметтер жиынтығының байланысы  үшін пайдаланылады. Мәліметтер жиынтығының бірнеше компоненттерімен жұмыстаған кезде командаларды диспечер қалай орындағаны көрінеді.
ADODataset	Мәліметтер жиынтығының әмбебап компоненттер байланысы, егерде басқа режимде жұмыстап тұрса,  BDE компоненттері Table, Query, StoredProc байланыстарын өзгертеді. Бір немесе көптеген кестелермен байланысуы мүмкін. Байланыс ADOConnection арқылы тура жүзеге асады.
ADOTable	Жұмыс кезінде бір ғана кесте пайдаланылады. Бұған ADOConnection арқылы тура байланысуы мүмкін.
ADOQuery
ADOStoredProcCommand
ADO

 

2.3 BDE технологиясының көмегімен мәліметтер қорының байланысы үшін қолданылатын компоненттер

 

Delphi версиясынан үздік болып  табылатын Delphi 7 және 6 VCL беттік кітапханасы, мәліметтер қорының жұмысы үшін компонентті орналастырады. Бұл версияда BDE арқылы Delphi 6 компоненттері мәліметтер қорымен қатынауды қамтамассыз етіп, Data Access бетінде орналасады. Delphi 7 және 6 Data Source компонентімен бұл бетте қалады да, ал BDE бетіне қалғандарын тасымалдайды.              Мәліметтерінің                  компоненттерімен барлық версиялар үшін Data Control бетіне орналасады. Кез-келген қолданба, мәліметтер қорын пайдаланушы, шеткі өлшем үшін, келесі үш тип тек ғана бір компонентпен болады.

• Компоненттер – Мәліметер жиыны (Data set). Бұл мәліметтер қорымен байланыспайды. BDE үшін мұндай Table, Query, StoredProc компоненттері қалай болады. Бөлім.10 көрсетілім бойынша басқа технологиялар үшін аналогиялық мәліметтер жиынтығы болып келеді.
• Компонент – Мәліметтер көзі (data source). Бұл барлық компоненттердің бірінші типін ақаратқа айырбастауын іске асыратын және компоненттерімен визуалданатын және мәліметтерді меңгереді.
• DBGrid, DBText, DBEdit және басқа мәліметтерді басқаратын және визуалданатын компоненттері.

Мәліметтер қорының бұл компонентерінің бір-бірімен байланысын 4 суреттегі сызба арқылы көрінеді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 2.3 Мәліметтер қорының Delphi визуалдық компонентерінің сыбасы

 

Компоненттер нұсқасы қолданбада Database компонентімен орналасуы мүмкін. Бұл компонент жұмыстаушы клиент/сервер платформасында қолданба ретіде пайдаланылады. Ол жойғыш серверінің қатынасын ұйымдастырып, шынайы түрлендіріп, паролдармен жұмыстайды. Database компоненті жалғыз сирек жағдайда салыстырмалы түрде енгізуге орынды. Егер ол айқын кірмесе, Delphi оны  мәліметтер қорының қолданбасы ретінде үнемі пайдаланып автоматты түрде құрады. Session компоненті – Ол тағы Delphi-де автоматты түрде құрады. Бұл мәліметтер қорының жұмыстаушысына ең негізгі қолданба болып табылады. Бұл айқын көріністе бұл компоненттер тек ғана көп деңгейлі қолданба ретінде мағына беріліп, бірнеше ақпараттар ағымыда параллель өңделеді. 

 Жаңа қолданбаны ашып, BDE кітапхана беттеріне Table компоненттік фирмасымен тасымалдаңыз. Data Access бетінің Datasoure компонентік фирмасына тағы тасып, кейін мәліметтер көзінде көрінетін болады. Бұл визуалды компоненттер емес, олар қолданушыларға көрінбейтін болады. Сондықтан оларды фирманың кез-келген орынына орналастыру керек. Бұл визуалдық мәліметердің компоненттерін Data Control бетімен DBGrid компоненттінен ұстайсыз. Бұл визуалды компонент кейін мәліметтер формасынан көрінеді. Сондықтан оны енімен созып, немесе оның Align қасиетін AlClient-ке орнатуға болады.

DBGrid-тің негізгі қасиеті, басқа  компоненттермен визуалданып,  data source мәліметтерін басқарады. DBGrid1 компонент  формасымен ерекшелеп, Инспектр  обьектіден data source қасиетін шертіңіз. Түзу тізімін қарасаңыз кейін  мәліметтер көзі формасында барлығы аталып өтеді. Біздің бұл жағдайымызда тек ғана data source – мәліметтер көзі болады. Оны data source мәнді қасиетін сапаға орнатыңыз. Кейін барлық мәліметтер көзін және мәліметтер жиынына байланыс орнату керек. data source компонентін ерекшелеп және инспектр обьектісінен оның data set негізгі қасиетін іздеңіз. Бұл қасиеттің түсу тізімінен Table-ді таңдап алып шертіңіз. Енді мәліметтер қорының кестесінен тексерілмей, Table компоненттімен байланысып қалады. Бұл жағдайда Table-дің екі қасиеті бар. DatabaseName және TableName. Алдымен барлығы DatabaseName қасиетін орнату керек. Инспектор обьект-ден бұл қасиетті түзу тізімінен BDE қатыныасының мәліметтер қорының бүркеніш атынан көруіңіз мүмкін. Бұл тізімнен dbp бүркеніш атын таңдаңыз. Бұдан кейін TableName қасиетінің мәнін орнатыңыз. Бұл кестенің қасиетін түсу тізімінен атап өтіп, мәліметтер қорының мәліметтеріне қатынас құрамыз. Pers кестесін таңдаңыз. Ал енді басталуға ең жауап беретін кез. Бұл үрдісте мәліметтер қорымен қосылуының жобалауы тура болуы мүмкін. Қосылу Active қасиетімен жүзеге асады. Үнсіздікте ол false – ге тең. Оны Trut – мен құрыңыз. Егер барлық іс дұрыс болса, мәліметтер қорының кестесінен DBGrild1 компоненттінің өрісін көруге болады.

Тағы бір компоненттің қасиеті Table – Exclusive екенін атап өтейік. Бұл қасиет қолданылатын кестеде бірнеше қолданбаны біруақыттық үндеуде, қатынас құруды анықтайды (Мысалы, жұмыс уақытында желі немесе көп тапсырмалы ережеде). Егер True қасиетінде бұл мәнді орындайтын болса, келесі қолданба үшін кесте жабық болады. Қасиетті тек ғана Active = False деп өзгертуге болады. Жобалау кезінде қарапайым қолданбаны жасайтын тағы бір компонент – навигатор DBNavigator кестенің жұмысын басқарады және компоненттер кітапханасынан Data Control бетіне орналасқан.

Session компонентті мәліметтер қорының қолданбаларын байланыстыратын және жалпы басқаруын іске асырады. Session компоненті әдетте, пайдаланушыға қамын жеу үшін келмейді, жұмыстаушы мәліметтер қорында кез-келген қолданбаны Delphi, автоматты түрде обьектіні генерациялайды. Бұл обьектіні Session-нің бірнеше әдісін қолданамыз. TCombobox типті түсетін тізім жасайды. Олар cbAlias және cbTable деп аталады. Алғашқысы оған мәліметтер қорын қолданушыларын таңдау үшін аргалған, екіншісі – кестені таңдау үшін арналған. On Create формасы жинақтап өңдеуге көмектеседі:  Session.GetAliasNames(cbAlias.Items);

Бұл оператор Session обьектісінен GetAliasNames әдісін пайдаланады. Кейін TStrings типі өз параметрін BDE тіркеуіндегі мәліметтер қорының бүркеніш ат тізіміне табыс етеді.

Бұл таңдауда мәліметтер қорының таңдау кестесінің тізімінен мәліметтер қорының пайдаланушылар cbAlias тізімі cbTable толтыру керек. Бұл cbAlias оператор компонентті On Change жинақтап өңдеушісі іске қосады.

Session.GetTableNames(cbAlias.text,’ ‘,true, false6 cbTable.Items);

cbTable.ItemIndex:= 0;

Алғашқы бұл оператор GetTableNames әдісін пайдаланып, мәліметтер қорының тізім кестесінен Tstrings (мысалда бұл cbTable.Items тізімі) алғашқы өзінің параметріне тапсырады. (мысалда бұл cbAlias.text). екінші әдіс параметрі кесте атынг таңдау үшін шаблон жасауға рұқсат береді.

 

SQL Query  әрекеттер нәтижесінде  қалыптасқан SQL сұранысын көре аламыз. Бұл жағдайда ол төмендегі  түрде болады.:

SELECT DEP, SEX, YEAR_B, COUNT(*) COUNTALL, SUM   (YEAR_B)

FROM PERS

GROUP BY DEP, SEX, YEAR_B

Бұл сұраныста SELECT кілттік сөзінен кейін (DEP, SEX, YEAR_B,) өлшеу өрісі, одан кейін суммалық сипаттама көрсетілген. Оператор соңында GROUP BY – топтамасы көрсетілген. Мұнда міндетті түрде өлшеуге сәйкес келетін барлық өрістер SELECT тізімінде орналасқан тізбегі бойынша қайталануы тиіс.

Осы сұранысты Edit Query түймешесіне баса отырып немесе қандайда бір символдар енгізе отырып түзетуге болады.  Түймешедегі Edit Query жазбасы Edit Done – ге өзгереді. Түзету аяқталғаннан кейін осы түймешеге басамыз, яғни енгізілген өзгертулер сақталады немесе қате болған жағдайда қате туралы хабарлама шығатын болады. Edit Cancel түймешесі түзетуді тоқтатуға мүмкіндік береді.

Терезенің төменгі жағындағы SQL Builder түймешесі сұранысты қалыптастыруға болатын SQL көрнекі сұраныстар құруды шақыруға мүмкіндік береді. Оның нәтижелері автоматты түрде Decision Cube сұраныс редактор терезесінің SQL Query бетінде бейнеленеді.

Сұраныс редактор терезесінде жұмыс аяқталғаннан кейін OK түймешесіне басамыз. Жобаланған қолданбаға қайтып ораламыз, ал мәліметтер қоры аты немесе SQL сұранысы автоматты түрде Decision Query компонентінің Database және SQL қас иетіне енгізіледі.

Яғни, негізгі компонент - Decision Query қолданылады. Оның Active қасиетін true – ге өзгерте отырып, оны белсенділеуге болады. Осы кезде жобалау үрдісінде DecisionGrid1 компонентінде мәліметтер бейнеленеді.

 

4 ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ

 

4.1  Кадр бөлімінің мәліметтер базасын Delphi 7 ортасында құру технологиясы

 

Қарастырылып отырған дипломдық жұмыстың мақсаты – аудандық әкімшіліктің кадр бөлімінің жұмысын автоматтандыру. Мәліметтер базасын құру үшін Delphi 7 интеграцияланған программалау жүйесінің ішкі мәліметтер базасын өңдеуге арналған BDE құралы қолданылды.

База қосымшасы меню қатарынан, 7 вкладкалардан, навигатор компонентінен, меткалардан тұрады.

Бағдарламаны құру барысында келесі компоненттер қолданылды:

• Standard парағының TmainMenu компоненті меню қатарын қосу үшін;

• Standard парағының Tbutton батырмаларды енгізу үшін;

• Standard парағының Tlabel компоненті метка қою үшін;
• Вкладкаларды қою үшін  Standard парағының Ttable компоненті;
• Әр вкладкада  DataAccess парағының компоненттері TclientDataSet мәліметтер базасына қол жеткізу үшін, ал TdataSource компоненті мәліметтерді қосымшада көрсету үшін;
• TDBGrid компоненті  TclientDataSet барлық жазбаларын көрсету үшін;
• TDBNavigator мәліметтер базасы бойынша қозғалу үшін

 

Сурет 3.1 – Дельфи ортасында негізгі форманың көрінісі

 

• Мәліметтер базасының өрістерін анықтау үшін TclientDataSet компонентінің FieldGefs қасиетінің оң жағындағы ... таңбасына басып  FieldGefs Collection Editor терезесінде өрістердің атауларын Add командасымен қосамыз.

 

Сурет 4.2 - FieldGefs Collection Editor өрістерді анықтау терезесі

 

Жоғарыда жасалған әрекеттерді барлық вкладкаларда орындаймыз.

Бағдарламада мәліметтерді қосу меню арқылы және батырма арқылы ұйымдастырылған. Қосу батырмасын басқан кезде орындалатын командалар келесідей:

procedure TForm1.Button2Click(Sender: TObject);

var s:integer;

begin

spisokT.First;

while not spisokT.Eof do

 SpisokT.next;

s:=spisokTN1.value+1;

spisokT.edit;

dbnavigator1.BtnClick(nbInsert);

form1.SpisokTN1.Value:=s;

dbnavigator1.BtnClick(nbrefresh);

form8.showmodal;

end;

Бағдарламада жазбаны жою меню арқылы және батырма арқылы ұйымдастырылған. Жою батырмасын басқан кезде орындалатын командалар келесідей:

procedure TForm1.Button3Click(Sender: TObject);

var r:integer;

begin

try

r:=messagedlg('Жоюға қарсы емессіз  ба??',mtConfirmation,[mbOk,mbCancel],0);

if r=mrOk then begin

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "deti.db" where (n='+inttostr(SemTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "Voin.db" where (n='+inttostr(VoinTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "Zav.db" where (n='+inttostr(ObrTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "otp.db" where (n='+inttostr(form3.OtpTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "gran.db" where (n='+inttostr(GranTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "obraz.db" where (n='+inttostr(obrazTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "t3.db" where (n='+inttostr(LichTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "t4.db" where (n='+inttostr(RabTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

 form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "Kval.db" where (n='+inttostr(kvaliTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "Lang.db" where (n='+inttostr(LangTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "suprug.db" where (n='+inttostr(SupTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL;

form1.Query1.SQL.Clear;

form1.Query1.SQL.Add('Delete from "t1.db" where (n='+inttostr(spisokTn.value)+')');

form1.Query1.ExecSQL; end;

DBNavigator1.BtnClick(nbrefresh);

except showmessage('Өзгерістерді сақтаңыз!!');

end;

end;

 

Бағдарламада мәліметтерді өзгерту мүмкіндігі бар.  Ол үшін Өзгерту атты батырма формаға орнатылып, оны басқан кезде орындалатын әрекеттер келесі бағдарлама үзіндісінде келтірілген