Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының даму перспективалары

2 кесте  – Сақтандыру компанияларында  өмірді  сақтандыру бойынша жасалған   сақтандыру  төлемдері

№	Сақтандыру (қайта сақтандыру)  ұйымдары	2007	2008	2009	2009 жылды 2007 жылмен   салыстырғанда, %
1	"Альянс-Полис" СК" АҚ	108 281	156 466	231657	144
2	" Amanat insurance" СК" АҚ	29 952	53 541	110465	2,5
3	"АМСГ" СК" АҚ	61 740	56 018	17063	-27,6
4	"Еуразия" СК" АҚ	248 501	498 394	669542	169,4
5	"Казахинстрах" КИС"  АҚ	1 016 811	2 592 990	1810008	78
6	"Алтын-Полис" СК" АҚ	19 732	78 126	0	0
7	"Казкоммерц-Полис" СК" АҚ	189 113	481 397	550778	191,2
8	"Мұнай сақтандыру  компаниясы" АҚ	317 299	388 311	396160	24,2
9	"БТА Сақтандыру" АҚ	1 033	724	0	0
10	ТұранӘлем Банктің еншілес сақтандыру компаниясы "БТА Қамқорлық" АҚ	460 218	807 383	692037	50,3
11	"Коммеск-Өмір" АСК"  АҚ	124 762	179 168	167813	34,5
12	"НОМАД Иншуранс" СК АҚ	23 347	25 465	45788	96,1
13	"ИНТЕРТИЧ" ДС ж  МС ҚК" АҚ	483 629	972 502	1426874	195,1
14	ТұранӘлем Банктің өмірді сақтандыру жөніндегі еншілес компаниясы "БТА Өмір" АҚ	485 992	773 622	513530	5,6
15	"АТФ Полис" СК " АҚ	214 278	-	-	-
16	"PREMIER САҚТАНДЫРУ" АҚ	783	21 845	24693	3053,6
17	"Қазақмыс" СК" АҚ	61 791	60 515	35483	-42,6
18	"Атланта-Полис"  СК" АҚ	517	9 360	2703	443
19	"ТрансОйл" СК" АҚ	8 057	1 898	2074	-74,2
20	"Нұрполис" Сақтандыру  компаниясы" АҚ	9 292	30 146	29035	212,4
21	"Лондон-Алматы" СК" АҚ БК	2 178	521	1724	-21
22	"Cентрас Иншуранс" СК" АҚ	19 000	60 258	53976	184
23	"ӨСК Мемлекеттік аннуитеттік  компаниясы" АҚ	140 777	368 730	703384	399,6
24	"Астық сақтандыру  компаниясы" АҚ	0	0	0	0
25	"Виктория" СК" АҚ	1 530	552	836	-45,3
26	"АСКО" СК" АҚ	8 130	9 408	9304	14,4
27	"НАСКО-Казахстан"  ҰСК" АҚ	0	0	0	0
28	"Валют-Транзит-Полис"  СК" АҚ	329	-	-	-
29	"Эко Полис"  СК" АҚ	42 808	100 888	83920	96
30	"ЭйАйДжи Казахстан"  СК" АҚ	39 678	78 315	71002	78,5
31	"Казкоммерц-Life" ӨСК"  АҚ	34 746	91 342	281761	711
32	"Валют-Транзит Life" ӨСК АҚ	33 372	53 400	0	0
33	"САЯ" СК" АҚ	9 757	13 712	19055	95,2
34	"Мемлекеттік сақтандыру  корпорациясы" АҚ	237	0	0	0
35	"ЦАСО" СҚ" АҚ	0	0	0	0
36	"Пана Иншуранс" СК"	4 524	2 921	2013	-55,5
37	"Алатау" СК" АҚ	0	0	0	0
38	"Халык-Life" ӨСК"  АҚ	10 404	59 931	449143	4217
39	"Темір Ат" СК" АҚ	0	0	0	0
40	"Чешска поиштовна"  АҚ  ЕК Қазақстан Чех сақтандыру  компаниясы - ӨС" АҚ	102	9 308	-	-
41	"Alliance-Өмірді сақтандыру "Сақтандыру компаниясы АҚ	0	20 772	85670	0
42	"Allianz Kazakhstan СҚ" АҚ	-	159 791	85510	0
43	"Астана-финанс"ӨСК"  АҚ	-	2 169	114274	0
44	АО "Медициналық сақтандыру компаниясы "Архимедес - Казахстан"	-	19 940	264530	0

         Кесте мәліметтерінен көріп  отырғанымыздай   өмірді  сақтандыру  саласы  бойынша Қазақстан Республикасында сақтандыру(қайта  сақтандыру) ұйымдарының саны 2007 жылы 41 және 2008 жылы 44  болса,ол  көрсеткіш 2009 жылы  39 –ға  дейін қысқарған.  Берілген мәліметтер бойынша  «АТФ Полис «СК» АҚ, «Валют-Транзит-Полис «СК» АҚ, «Валют-Транзит Life» ӨСК АҚ және "Чешска поиштовна" АҚ  ЕК Қазақстан Чех сақтандыру компаниясы - ӨС" АҚ компаниялары  2007-2009  жылдар аралыгында өз  қызметтерін тоқтатқан. Жалпы  алғанда   соңғы  3 жыл  ішінде   өмірді  сақатандыру  компанияларының  көбісінде  тұрақты  өсу  байқалады. Мысал  келтіретін  болса, өз қызметін  атқаруымен және де даму темпінің  жылдамдығымен  елеулі  жетістіктерге   жеткен  бірнещше  сақтандыру  ұйымдарын  атап  көрсетуге  болады.Осы  ұйымдардың  ішінде  ең  көзге  түсетін  компания  "Халык-Life" ӨСК" АҚ болып  табылады. Бұл  компанияның  2007 ж төлемдері 10404 мың  теңгені құраса, бұл  көрсеткіш 2009 ж  449143 мың  теңгеге жеткен. Осыған байланысты сол  жылдар  аралығындағы  өсімі 4217% құрады.   Келесі  орынды  "PREMIER САҚТАНДЫРУ" АҚ иеленеді. Оның 2007ж  төлемдері 783 мың т.  болса,2009ж ол  көрсеткіш 24693мың  т.   дейін жетті, ал  өсімі 3053,6% жетті. Ал 3 орынды "Казкоммерц-Life" ӨСК" АҚ алды. Оның 2007ж төлемдері 34746 мың т. құраса, 2009ж ол  көрсеткіш 281761 мың т. жетті, ал  өсімі 771%  құрады.  Сонымен қатар  осы  жылдар  ішінде  керісінше сақтандыру  төлемдері  төмендеген  компаниялар да жоқ  емес. Олардың  ішінде  ең  алғашқы орында "ТрансОйл" СК" АҚ тұр. Кестеден  көріп отырғанымыздай  бұл компанияның 2007ж жүргізген төлемдері 8057мың т.  болса,  ол  көрсеткіш 2009ж 2074 мың т.  төмендеген, сәйкесінше  осы жылдар  аралығында   оның  төлемдері 74,2%  төмендеген. Екінші орынды "Пана Иншуранс" СК" иеленеді. Оның 2007 ж төлемдері 4 524мың т. болса, ал 2009ж ол   2013 мың т. құрады, яғни компанияның төлемдері 55,5% төмендеген. Ал келесі орындарды Виктория" СК" АҚ,  "АМСГ" СК" АҚ,  "Лондон-Алматы" СК" АҚ БК компаниялары өзара бөліскен. Олардың төлемдері сәйкесінше 42,6%, 27,6% және 21%  төмендеген. Өкінішке  орай, бұл берілген тізімде мүлдем  3 жыл бойына да ешқандай   іс  жүргізбеген компаниялар да  бар. Олар: "ЦАСО" СҚ" АҚ,  "Астық сақтандыру компаниясы" АҚ, "Темір Ат" СК" АҚ және т.б  компаниялар  болып  табылады.

 

 

2.2 Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының проблемалары мен даму тенденциялары.

 

 

    Бүгінгі таңда сақтандыру нарығының даму проблемаларының негізгілері болып республикада өмірді және жеке басты сақтандырудың басқа түрлерінің, сақтандыру ұйымдарын корпоративті басқару жүйелерін енгізудің, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының қызметі туралы статистикалық және өзге де мәліметтер базасының қол жетерлігін қалыптастыру мен қамтамасыз етудің жеткілікті түрде дамымауы табылады.

     Сақтандыру секторының проблемаларының ішінде келесілерді атап өткен жөн:

• ұзақ мерзімді және өмірді жинақтаушы сақтандыруды қосқанда, ерікті сақтандыру бойынша ұсынылатын қызметтердің шектеулігі;
• сақтандыру өнімдерінің (сақтандырудың міндетті түрлерінен басқа, бұнда ақы заңдылық негізінде бекітіледі) айтарлықтай қымбат тұруы және оларға сұраныстың төмендігі;
• нарықтағы бірқатар сақтандыру ұйымдарының жеткіліксіз белсенділігі;
• сақтанушылардың сақтандыруға, атап айтқанда өмірді сақтандыруға қызығушылығының төмендігі;
• сақтандыру ұйымдарының өздерінің тәуекелдерін дұрыс басқара алмауы (анықтау, бағалау, есеп беру);
• сақтандыру ұйымдарының жинақтаушы өмірді сақтандыру келісім-шарттары бойынша сақтанушыларға қарыз беру жүйесінің дамымауы;
• халықтың сақтандыру нарығына деген сенімділігінің төмендігі, сақтандыру ұйымдарындағы қызмет көрсету сапасының төмендігі;
• сақтандыру бизнесі облысындағы алдап-сулаушылық.

     Сақтандыру нарығының құқықтық базасындағы едәуір өзгерістердің, сондай-ақ жоғарыда атп өткен проблемаларды шешу жолындағы шаралар ішінде Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығын дамытудың 2006-2010 жылға арналған мемлекеттік бағдарламасын ерекше атап өткен жөн. Мақсаты – ұлттық сақтандыру индустриясын одан әрі реформалау. Бағдарламаның алдына қойған негізгі жұмыстары:

• жеке басты сақтандыруды, соның ішінде оның жинақтаушы және ұзақ мерзімді түрлерін дамыту;
• өзара сақтандыру жүйесін дамыту;
• халықтың сақтық мәдениетін жоғарылату;
• сақтандыру ісінің ақпараттық және автоматизация деңгейін жоғарылату;
• міндетті сақтандыру облысында мемлекеттік саясатты дайындау және сақтандыру нарығының инфрақұрылымын одан әрі жетілдіру;
• сақтандыру аясындағы мамандардың мамандану дәрежесін дайындау және жоғарылату;
• сақтандыру қызметін реттеу мен қадағалау стандарттарын жоғарылату;
• қайта сақтандыру және бірлесіп сақтандыру тетіктерін жетілдіру.

    Осы бағдарламадан күтілетін нәтижелер:

• ұлттық сақтандыру индустриясының тұрақтылығы мен сенімділігін бекіту;
• жеке сақтандыруға деген сұранысты қалыптастыру;
• сақтандыру нарығының қазіргі заманға сәйкес инфрақұрылымын қалыптастыру;
• халықтың сақтық мәдениет деңгейін жоғарылату;
• міндетті сақтандырудың тиімді жүйесін құру;
• сақтандыру аясындағы кадрлық әлеуетті жақсарту;
• жаңа сақтандыру өнімдері мен технологияларын енгізу;
• сақтандыру қызметтеріның сапасын жақсарту;
• сақтандыру нарығының қатысушыларын қадағалау мен реттеудің тиімділігін жоғарылату.

     Сақтандыру ұйымдарының қызметінің стандарттарын белгілеу, ұжымдық басқаруды жақсартуды ынталандыру және жинақтаушы өмірді сақтандыруды дамыту үшін ынталандырушы жағдайлар қалыптастыру мақсатында 2004 жылдың 13 желтоқсанында Қазақстан Республикасының  “Қазақстан Республикасының салық салу бойынша кейбір заң актілеріне өзгерістер мен түзетулер енгізу туралы” Заңына бірқатар өзгерістер енгізілді. Осы Заң бойынша аннуитеттік сақтандыру бойынша ұжымдық табыс салығының мөлшерлемесін алынуға тиіс сақтандыру сыйақыларының сомасынан 2%-нан 1%-ға төмендетті. Сондай-ақ, 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап жеке тұлғалар мен оларға жұмыс берушілерді жинақтаушы сақтандыруға, соның ішінде аннуитеттік сақтандыруға деген қызығушылығын жоғарылату мақсатында келесідей өзгерістер күшіне енді:

• жинақтаушы сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларын төлеуге бағытталған  табысқа салық салу сақтандыру төлемдерін алатын уақытқа ауыстырылады;
• жұмыс берушінің өз жұмысшысының пайдасына жинақтаушы сақтандыру бойынша төлеген сақтандыру сыйақыларының сомасы жұмысшының табысы саналмайды;
• жеке тұлғаның өз пайдасына жинақтаушы сақтандыру келісімдері бойынша енгізген сақтандыру сыйақыларының сомасы толық көлемінде алуға жіберіледі.

    Нарықтың негізгі  көрсеткіштерін, соның ішінде нарық сыйымдылығын арттыру және шетелде қайта сақтандыру үлесін төмендетуді ынталандыру мақсатында Қаржы нарығын реттеу және қадағалау агенттігі сақтандыру ұйымдарының капитализациялаудың үш жылдық жоспарын дайындады. Сонымен қатар, осы бағдарламаның мақсаты болып сақтандыру ұйымдарының жеткіліктілігінің негізгі көрсеткіштерін әлемдік стандарттарға сәйкестендіру табылады. Бұл өз кезегінде ұйымдардың қаржылық жағдайын нығайтуға және сақтанушылардың тарапынан сенімділіктің жоғарылауына көмегін тигізеді. Жаһандану және интеграция жағдайларында эффективті сақтандыру секторы жалпы инвестициялық қызықтылығы жағынан да, жеке ірі жобаларды жүзеге асыру жағынан да тиімді. Кешенді түрде сапалы сақтандыру қор нарықтарындағы қаражаттардың шоғырлануына, арзандау несие ресурстарын тартуға және шетел компанияларымен келісім-шарт жасасуға көмегін тигізеді.

   Қазіргі кезде әлемдік тәжірибені пайдалану, жаһанды масштаб бағдарламаларына қатысу қажеттілігі анық көрінуде. Және де қазіргі кездегі Қазақстанның сақтандыру нарығындағы позитивті тенденцияларды қарай отырып, 2010 жылға қарсы біз әлеуметтік және қаржылық қауіпсіздікті максималды қамтамасыз ететін жан-жақты дамыған қаржы қызметтерінің нарығына жетеміз деп айтуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.   САҚТАНДЫРУ  НАРЫҒЫН   ДАМЫТУ   ЖОЛДАРЫ

 

  3.1 Сақтандыру  нарығының    қызмет  етуінің   шетелдік   тәжірибесі

 

 

Шетелдік тәжірибе ретінде  мен еліміздің экономикалық, саяси  және басқа 

да қатынастары бойынша  серіктес елдерінің сақтандыру нарықтары  жайлы айтқым келіп отыр. Осылайша, мен Қытай Халық Республикасы мен Америка Құрама Штаттарының нарықтарын қарастырып өтпекпін.

     Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығы. Сақтандыру нарығы Қытайдың ақша-несие нарығының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қытай Халық Республикасындағы сақтандыру негізінен мүлікті сақтандыру, азаматтық жауапкершілікті сақтандыру, кепілді сақтандыру және жеке сақтандыру сияқты төрт негізгі сақтандыру түріне бөлінеді. Қазіргі кезде Қытайда сақтандыру компаниялары сақтандырудың 400 түрі бойынша қызмет көрсетеді. Қытайдың сақтандыру мекемелерінің ішінде ерікті және міндетті болып бөлінетін қайта сақтандыру операциялары кеңінен тараған.

     Реформалардың тереңдеуі және Қытай Халық Республикасының сақтандыру нарығының ашыла түсуіне байланысты сақтандыру операцияларының, әсіресе өмірді сақтандыру операцияларының қарқынды дамуы өтіп жатты. Егер 2006 жылы өмірді сақтандырудан түсетін табыстар сақтандыру табыстарының 55%-н құраса, 2007 жылы 60%-ды құрады. 2007 жылы Қытай Халық Республикасының сақтандыру саласының табыстары 124,7 млрд юань (15 млрд $), оның ішінде 49,96 млрд юань (8,2 млрд $) - мүлікті сақтандырудан, 68,3 млрд юань (8,2 млрд $) - өмірді сақтандырудан түссе, қалған сақтандыру операцияларынан түскен табыс - 6,5 млрд юань немесе 783 млн $ құрады. Дәл сол жылы мүліктік нұқсандар бойынша және қысқа мерзімді жеке сақтандыру бойынша өтемдер 31,8 млрд юань (3,8 млрд $) құрады. Өмірді сақтандыру бойынша өтемдер 23,8 млрд юань немесе 2,9 млрд $ құрады. Қытай Халық Республикасының ұлттық экономикасындағы сақтандыру саласының үлесі жылдан-жылға өсуде. Осылайша, ЖІӨдегі сақтандыру саласының үлесі 2002 жылы 0,25%-дан 2007 жылы 1,48%-ға дейін өсті. Соңғы 6 жылы Қытай Халық Республикасының сақтандыру саласының орташа жылдық өсу қарқыны 34% құрайды. Бұл жайлы 4-кесте мәліметтерінен көруге болады.

 

3 кесте - Қытайдағы сақтандыру саласының 2002-2007 жылдардағы табыстары. (млрд юань)

Жыл	2002	2003	2004	2005	2006	2007
Табыс	59,5	77,7	108,0	124,7	210,9	388,0