Мұнай өндіру

                              Т₂ — сатып алушы бекітілген мерзімде төлемеген мұнайдың, газ бен қызметтердің былтырғы жылдың көтерме бағаларымен көрсетілген ақысы;

                               Т₃ — тауарлық өнімнің жоспар бойынша жоспарланған жылдың көтерме бағаларымен көрсетілген көлемі;

                    3₂ — өзін сатудан түсім келесі жылы түсетін МГӨК-тің жоспарланып отырған жылдың соңына қатысты жобаланған мұнай қоры, дәл сол көтерме бағамен;

                   Т₄ — жоспарланған жылдың соңына қатысты сатып алушыларға өткізілген немесе көрсетілген, алайда келесі жылы төлеуге жататын мұнайдың, газ бен қызметтердің бағасы.

Өнімді өткізу көлеміне қосалқы  ауыл шаруашылығының, совхоздардың, автошаруашылықтардың өнімдері мен өнеркәсіптік емес сипаттағы қызметтеер жатпайды. Мұның барлығы басқа түрдегі өткізу деп саналады. Қосалқы цехтармен өндірілген өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер түріндегі өнім ішкі кәсіптік (ішкі цехтық) тұтынушыға арнап қолданылады, жалпы және тауарлық өнімге жатқызылмайтын ішкі айналым ретінде қарастырылады.Өндірістік бірлестіктер (кәсіпорындар) мұнай өндірудің бақылау мен шығарылған ресурстардың цифраларына негізделумен кенорындары бойынша жаңа кенорныдарын пайдалануға енгізудің кезектілігі мен іске қосу мерзімдерін белгілеумен мұнай өндірісін орналастырудың оңтайландырушы есептеулерін жүргізеді және соның негізінде бесжылдық жоспардың жобасы құрастырылады.Мұнай мен мұнай газын өндірудің бесжылдық (жылдық) жоспары ұңғылауда жатқан және техникалық жобаларға (сұлбаларға) негізделумен соған әзірленіп жатқан барлық кеніштер мен пайдалану объектілері бойынша қарастырылады.Өндірудің жылдың деңгейі келесі формула бойынша анықталады: 

 

Q_t+1=Q_сt+1+Q_нt+1                                                                                       (8)

                                          

мұндағы ,Q_t+1— жалпы жылдық мұнай өндірісі (жоспар бойынша);

                           Q_сt+1 — былтырғы жылдан ауысқан ескі ұңғымалардағы дәл сол тәрізді көрсеткіш;

                           Q_сt+1  — пайдалануға енгізілген ұңғымалардағы дәл сол тәрізді көрсеткіш; (t мен t+1— соған сәйкес былтырғы және жоспарланып отырған жылдардағы индекстер).

Кеніштер бойынша жаңа ұңғымалардың орташа тәуліктік өнімділігінің  шамасы әзірлеудің технологиялық жобасымен белгіленеді.Кеніш бойынша орташа өнімділік өнімділігі тең болып келетін ұңғымалар тобы бойынша орташа өлшенген шама ретінде белгіленеді. Кеніш бойынша жаңа ұңғыманың жұмыс істеу күндерінің саны ұңғымаларды пайдалануға енгізуді айлар бойынша үлестіруге негізделумен оларды салу, жабдықтау мен игеруге қатысты жоспарланып отырған мерзімдерді ескерумен қарастырылады.МГӨМ цехтар бойынша өндіру жоспарын пайдаланудың айлары мен тоқсандары, әдістері бойынша бөлумен есептейді.  Мұнай газын өндірудің жоспарлық көлемі сондай-ақ сол кеніш бойынша мұнай өндірісінің көлемдеріне, жұмыстық газ факторына, қолданыстағы газды пайдалану режимі мен оны кәдеге жарату дәрежесіне негізделумен белгіленеді :   

  

                                         Q_гt+1=Q_t+1GΚ_г                                                      (9)

                                                                                               

мұндағы, Q_t+1 — мұнайдың жоспарланып отырған жылдағы өндірісі, т;                                                                                                      G—орташа газ факторы, 1000 м³/т;

                К_г— газды пайдалы қолдану коэффициенті.

Мұнайды әзірлеу мен айдау жұмыстары  негізгі бағыттар бойынша жоспарланады. Сондықтан мұнайды айдау жоспарын, мұнайды өткізу жоспарын, сорғыштарды, мұнай құбырларын пайдалану мен жөндеу жоспарларын, мұнайды әзірлеу құрылғылары мен резервуарлық паркті пайдалану жоспары жеке-жеке жасалады.Мұнайды айдау мен өткізу жоспарларында МГӨМ-ның жұмысының ақырғы нәтижелері көрсетіледі, олар келесідегідей көрсеткіштермен көрсетіледі: мұнайдың брутто-тоннасының саны; мұнайдың нетто-тоннасының саны; ластануы, пайыздар және т.б.Мұнайдың брутто-тоннасының санына қабылдау мен айдауға жоспарланып отырған мұнайдың көлемі оның құрамындағы қоспаларды қоса ескерумен жатқызылады.Мұнайдың нетто-тоннасының саны кәсіптік даярлаудан өткізілген және бекітілген сапалық талаптарға сәйкес келетін мұнайдың көлемін ескереді. Бұл көрсеткіш кәсіпорын мұнайының балансына енгізілген тауарлық мұнайдың көлеміне тең болуы тиіс.Мұнайды айдау жоспары өзін тоқсандарға бөлумен бір жылға арнап жасалады.Мұнайды өткізу жоспары екі бөлімнен құралады:

• мұнайды аудандық мұнай құбырлық басқармасына немесе өңдеуге  өткізу;
• мұнайды басқа тұтынушыларға – бұрғылау жұмыстарының басқармасына, ТКШ-ға және т.б. тапсыру, мұнда сондай-ақ мұнайдың шығындары ескеріледі.

Бұл жоспарды тұтынушылардың талаптарына  сәйкес мұнайдың сорттарына қарай құрастырады.Табиғи газдың өндірілу көлемін газ ұңғымаларының  санына, олардың орташа өнімділігіне, шығындарды ескерумен белгілейді. Жоспарда газ өндірісінің пайдалану ұңғымаларының бұрғылануымен, ұңғыланған қорлардың өсімімен, сондай-ақ газ құбырларының өткізу қабілеттілігімен, газ өңдеу зауыттарының қуаттылығымен сәйкестендірілуі қамтамасыз етілуі тиіс. Міндетті түрдегі шарт — жоспарланған өндіріс пен қорлардың арасындағы оңтайлы пропорцияларды сақтау.Газды өндіру көлемі +20°С температурасы мен 0,1 МПа қысым жағдайында кубтық метрмен өлшенеді.Табиғи газды өндіру жоспарында оны бұрынғы жылдардан ауысып келе жатқан, қайта әрекетке енгізіліп жатқан ескі ұңғымалардан және жаңадан бұрғыланған ұңғымалардан барынша мүмкін болатындай көп мөлшерде өндіру ескеріледі.

Жоспарланып отырған жылдағы ескі ұңғымалардағы газдың өндірісін  келесі формула белгілейді:

                                               Г_с = Г_t+1Κ                                                                (10)

                                                                                                                

мұндағы, Г_t+1 — өткен жылдағы ескі ұңғымалардан газды өндірудің күтілетін мөлшері, м³;

                           К — геологиялық-техникалық шарттардың өзгеруіне орай газ өндірісінің өзгеру коэффициенті.

Мұнай-газ өндіру бірлестігінде (кәсіпорнында) мұнай балансы мен газ балансы жеке-жеке жасалады.Мұнайдың балансы төмендегілерді белгілейді:

1. өндірістік-тауарлық (мұнай құбырлық) кеңселерге немесе тікелей мұнай өңдеу зауыттарына өткізуге жоспарланып отырған мұнайдың мөлшері — мұнайды өңдеуге өткізу Q_с;
2. мұнайдың тауарлық шығыны Q_р.т;
3. мұнайдың тауарлық емес шығыны Q_р.н

Мұнайдың балансын жасаған кезде  мұнайдың тауарлық ыдыстардағы жоспарланып  отырған жылдың басы Q_о.н мен соңына Q_о.к қатысты қалдықтарының айырмасы ескеріледі.

Егер де мұнай-газ  өндіру кәсіпорны бойынша мұнай өндірісі мұнайдың Q_пл құраса, онда өңдеуге тапсырылатын мұнайдың мөлшерін төмендегідей қатынаспен анықтайды. Мұнайдың балансын құраушының әрқайсысын келесі түрде жоспарлайды:

                                      Q_с=Q_пл-(Q_р.нт+Q_р.т)+(Q_о.н-Q_о.к)                         (11)

                                                                                                           

мұнадғы, Q_пл — мұнайдың өндірісін техникалық өнеркәсіптік қаржылық жоспардан алады;

                    Q_р.нт — мұнайдың тауарлық емес жұмсалу мөлшерін — мұнай-газ өндіру кәсіпорнының меншікті өндірістік қажеттеріне арнап мұнайды жұмсау қажеттігіне негізделумен. Мысалы, мұнайды ұңғымаларды жууға, қатты сумен үзу жұмыстарына және т.б. арнап жұмсау мөлшерін мұнайдың сол не өзге түрдегі өндірістік қажеттерге арнап жұмсалу нормасына Н_м.т.с және өздеріне арнап шығындау нормасы есептелетін жұмыстардың бірліктермен, мысалы, пайдаланудың ұңғыма-айлары С_э көрсетілген көлеміне сәйкес анықтайды:                     

                                                   Q_р.нт=Н_м.т.сС_э                                                                    (12)

                                                                                                          

Мұнайдың тауарлық емес шығын жоспарлау кезінде мұнайдың оны эмульсиясыздандыру кезіндегі шығындары (Q_пл-ның 2—3%) ескеріледі; 

мұндағы, Q_р.т — УБР, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы мен басқаларына арналған мұнайдың тауарлық жұмсалу мөлшері жоғары тұрған ұйымның мұнай-газ өңдеу кәсіпорнына беретін шектері түрінде белгіленеді; Q_о.н— жоспарланып отырған жылдың басына қатысты мұнай-газ өңдеу кәсіпорнының тауарлық ыдыстарындағы мұнайдың қалдығы мұнайдың есептік жылдың соңына қатысты нақты қалдығы бойынша анықталады;  Q_о.к — жоспарланып отырған жылдың соңына қатысты мұнай-газ өңдеу кәсіпорнының тауарлық ыдыстарындағы мұнайдың қалдығы мұнайдың тауарлық резервуарларда тұрып қалу күндерінің нормативтік саны Н_з бойынша анықталады, ол мұнайды өндіру, өңдеу, сақтау, айдау мен өткізу жағдайларына байланысты.Мұнай-газ өңдеу кәсіпорнындағы мұнайдың тәуліктік өндірілу мөлшері Q_пл/365 (366)-ға тең болғандықтан,

 

Q_о.к=Q_пл/365(366)Н_з                                             (13)

                                                              

мұндағы, Н₃ — 2—3 тәулікке тең.

Мұнайдың балансы сорттар бойынша  оны өндіру жоспары бойынша жасалады, себебі мұнай өңдеу зауыттарына  қатаң бекітілген сападағы мұнай  өткізіледі (сорта). Осыған ұқсас түрде  газдың балансы жасалады.Мұнай-газ  өңдеу кәсіпорнының өнімді өндіру мен өткізу жоспарын орындауының негізгі шарты — бұл оның барлық бөлімшелерінің өндірістік іс-әрекетін үздіксіз түрде жедел бақылаумен олардың жөнге салынған жұмысын қамтамасыз ету. Мұндай бақылауды мұнай және газ өндіру цехтары жүргізеді. Олар мұнай және газ өндіру бригадаларының жұмысын тәулік бойы басқарады, өндіру процесінің барысын бақылап отырады, сондай-ақ өзінің көмегімен ұңғыманың жұмыс бақылауға алынып отыратын құжаттаманы жүргізеді.Кәсіпшіліктердегі мұнай өндіру жөніндегі шеберлер ұңғымалар бойынша қажетті мәліметтерді ауысымдық журналда тіркеп отырады, онда ұңғымалардың өнімділігі, жұмыс режимінің бұзылулары, тоқтап қалулардың себептері мен ұзақтылығы көрсетіледі. Жинақталған мәліметтерге негізделумен мұнай және газ өндірісі (кәсібі) цехының бастығы тұтастай тәулік бойғы жұмыс нәтижелеріне баға береді.

 

1.2 Мұнай кеніштеріндегі қолданыстағы  мұнай өндіру әдістері ШТС,  атқыламалану, газлифт

 

Ұңғымалардың атқыламалануы жаңадан  ашылған мұнай кеніштерінде орын алады, бұл жердегі қаттық энергияның қоры жоғары мөлшерде болып келеді, б.а. ұңғымалардың түбіндегі қысым ұңғымадағы сұйық бағанының гидростатикалық қысымын, ернеуіндегі қарсы қысымды және осы сұйықтың қозғалуымен байланысты қажалуды жеңіп шығуға арнап жұмсалатын қысымды жеңіп шығу үшін жеткілікті дәрежеде жоғары болып келеді.  Кез келген түрдегі атқылағыш ұңғыманың жұмыс істеуінің міндетті шартына төмендегідей негізгі теңдік жататын болады:

 

                                         Р_с= Р_r +Р_тр+Р_у                                                    (14)

                                                                                                                                                              

мұндағы ,Рс – ұңғыманың түбіндегі қысым;

                 Рг, Ртр, Ру – тігінен есептелген ұңғымадағы сұйық бағанының гидростатикалық қысымы, ССҚ мен ернеуіндегі қарсы қысымға жұмсалатын қысымның шығындары.Ұңғымалардың атқыламалануының екі түрі бар:

• құрамында газдың көпіршіктері жоқ сұйықтың атқылауы   артезиандық атқылау;
• құрамында атқылауды жеңілдететін газдың көпіршіктері бар сұйықтың атқылауы – атқылаудың аса кең тараған әдісі.

Артезиандық әдіс мұнай өндірісінде  сирек кездеседі. Ол мұнайдың құрамында  еріген газ мүлде болмаған жағдайда және забойлық қысым ұңғымадағы газдалмаған  сұйық бағанының гидростатикалық қысымынан асқан жағдайда мүмкін болады. Сұйықтың құрамында қанығу қысымынан асатын ернеудегі қысымның арқасында бөлінбейтін еріген газ болған жағдайда және забойдағы қысым екі қысымның: газдалмаған сұйықтың гидростатикалық бағанының қысымы мен ұңғыманың ернеуіндегі қысымның қосындысынан асатын қысым болған жағдайда.Сұйықтың құрамында еркін газ көпіршіктерінің болмауы алдыңғысының тығыздығын, және соған сәйкес, сұйықтың мұндай бағанының гидросатикалық қысымын азайтатын болғандықтан, газдалған сұйықтың атқылауы үшін қажет болатын ұңғыманың түбіндегі қысым артезиандық атқылау кезіндегіге қарағанда едәуір төмен болып келеді.

          Газ  энергиясының есебінен атқылау.Бұл  мұнай ұңғымаларының атқылауының  аса кең тараған әдісі. Артезиандық атқылау кезінде атқылау құбырларында газдалмаған сұйық  (мұнай) қозғалады, сондықтан мұндай сұйықтың гидростатикалық бағанының қысымын жеңіп шығу үшін забойлық қысым жеткілікті дәрежеде жоғары болуы тиіс.Газ қуатының арқасында атқылау кезінде атқылау құбырларындағы ГСҚ-ның бағанының тығыздығы төмен, сол себептен мұндай қоспаның бағанының гидростатикалық қысымы төмен болады. Демек, ұңғыманың атқыламалануы үшін де төмен забойлық қысым қажет етіледі. Сұйық забойдан ернеуге қарай ССҚ бойынша қозғалған кезде қысым азаяды, және қайсыбір биіктікте ол  қанығу қысымына тең бола бастайды, ал одан жоғары барған кезде – қанығу қысымынан төмен бола бастайды.