Тіршіліктану пәні бойынша клетканың химиялық құрылысына методикалық өңдеу

в. тұздар

г. көмірсу

3. Қай органикалық зат катализатор қызметін атқарады?

а. ферменттер

ә. майлар

б. көмірсулар

в. нуклеин қышқылдары

г. тұздар

4. Қарапайым заттардан күрделі заттың түзілуі

а. зат алмасу

ә. биологиялық түзілу

б. қозу

в. тітіркену

5. Липидтердің ауада ерімеуі қандай қызметіне негізделген?

а. энергия беру

ә. полярлы еместігі

б. қор жинау

в. су көзі

6. Көмірсулардың биологиялық ролі қандай?

а/ қорғаныштық

ә/ қозғалысқа, секрецияға

б/ құрылыс материалдары

в/ энергия көзі

7. Ақуыздың атқаратын қызметі

а/ рецептор

ә/ қорғаныштық, хабар беру, энергия

б/ тұқым қуалау

в/ тасымалдау қозғалыс

8. Нуклеин қышқылдарын  ата 

а/ДНҚ

ә/ РНҚ

9. Екі тізбекті нуклеин  қышқылы

а/ рРНҚ

ә/ тРНҚ

б/ДНҚ

в/ РНҚ

10.ДНҚ-ның нуклеотидтерін ата

а/ Аденин, гуанин

ә/ цитозин, урацил

б/ тимин, аденин, урацил

в/ аденин, тимин, гуанин, цитозин

г/ урацил, аделин, гуанин, тимин

11. РНҚ-ның нуклеотидтерін ата.

а. аденин, урацил

ә. тимин, гуанин, аденин

б. цитозин, аданви, урацил

в. аденин, тимин.

12. РНҚ-ның қанша түрі бар?

а. біреу

ә. екеу

б. төртеу

в. үшеу

Оқушыларға бөлгіленген уақыт беріледі.

Сонымен қатар мектепте химия, тіршіліктану айлығын өткіздік. Оқушылардың химия, биология пәндеріне деген ықыласьл, қызығушылығын арттыру мақсатында осы пәндерден айлық өткіздік. Біз, бір 45 минутта көп нәрсені айтып үлгере алмаймыз, тек өтілетін тақырыппен шектелеміз, ал сыныптан тыс жұмыстарды өткізу кезінде қосымша материалдарды оқу бағдарламасымен байланыстыра жеткізуге болады. Бұл айлық «Ғылымдар саласында» І-ші апта «Жарысқа шық жас химик», 2-ші апта «Экология және біз» 3 апта, «Қорытындылау» 4-ші апта. Біз «Тіршіліктану пәні бойынша шоу-викторина сұрақтары» деген тақырыппен Менделеев және Ломоносов тобы 2-ге бөлініп өткіздік. Сұрақ қойылады екі топқа бірдей, 1 минуттан соң дұрыс жауабын айту керек. Мыс:

1. Биология ғылымының негізін қалаушы - Ч.Дарвин.

2. Жасуша теориясын кім, қанша жасады - 1938 ж. Т.Шванн.

Осындай 8 сұрақ қойылды. Екі топ 1:1 есебімен тең түсті. «Экология және біз» апталығында оқушылар «Ауаның маңызы», «Ауаны ластайтын заттар», «Ішімдіктің зардабы» деген тақырыпта бағдарламалар жасады. Қорытындылау кеші болды. Орын алған оқушыларға, жақсы белсенділік көрсеткен оқушыларға сыйлықтар мен алғыстар жарияланды.

Кластан тыс уақытта биологиядан көрнекі құралдар жасау. №37 Фурқат атындағы мектептің мұғалімі С.Қасымовтың тәжірибесінен алынған «Биологиядан сабақ өткенде көрнекі құралдарды пайдалану ежелден үлкен орын алып келген. Атақты педагогтар методистер өздерінің еңбектерінде көрнекі құралдарды пайдаланып, сабақ өту тиімді деп дәлелденген. С.Г.Шаповаленко биология сабағын оқытудағы пайдаланатын құралдарды, табиғи көрнекі құралдар, бейнелеу, кейіптеу д/б. Табиғи қ.қ. тірі жануарлар, құстар, балықтар, гербарийлер, микропрепараттар, тұлыптар т.б. Объектіні бейнелеу және кейіптеу көрнекі құралдар муляж, модель, схема, диаграмма, сурет, диафильм, телевизиялық хабар т.б. жатады. Мектептерде көрнекі құралдар жеткіліксіз, көрнекі құралдарды мұғалім кластан тыс уақыттарда оқушылар немесе үйірме мүшелерімен бірге жасауына болады. Қасымовтың сабаққа пайдаланып жүрген көрнекілікті қалай жасауға болатындығы туралы рецептерімен таныстық. Оқушылармен біріге отырып, құстардың жұмыстарын т.б. жасадық. Табиғи көрнекі құралдар жануарлар мен өсімдіктер түрін, түсін, қимыл, іс-әрекетін, пішінін, ол жайында толық мағлұмат алуына көмектеседі. Кластан тыс уақытта басқаша да өткізуге болады. Мыс: экскурсия т.б.

 

Қорытынды

 

Клетка туралы ілім, клетканың химияльқ құрылымы, атқаратын қызметі, информациясы туралы қалыптастыру бағытында кең көлемді мәселелерді қарастырдым. Клетканы химиялық құрамына методикалық өңдеу жасау барысында көптеген әдістер қолданыладь. Мен көптеген мектептерде болып, озық ұстаздардың тәжірибелерімен таныстым. Цитология тарауы бойынша жасушаның химиялық құрылысы, «Көмірсулар және липидтер», «Ақуыздар», «Нуклеин қышқылдары» тақырыптары бойынша методикалық өңдеулер жасалынды. Ақуыздар тақырыбын «Нұрахметов, К.Қымбатбеков, С.Жапабекова озық тәжірибелі мамандардың / «Биология және химия»/ әдістерін қолдана отырып пәнаралық байланыс түрінде өткіздік. Осы клетканың химиялық құрылысына ғалымдар көптеген еңбектерін сіңірген. Жұмысты жазу барысында, оқушыларга сабақ өту барысында Ченцов Ю.С. «Общая цитология», Н.П.Дубинина «Общая биология», А.А.Шаверзин, А.Д.Харазова «Основы общей цитологий» т.б. көптеген ғалымдардың кітаптарын қолдандым. Сабақтарда пәнаралық байланыс, дәстүрлі емес сабақ, тест, сабақтары т.б. әдістерді қолдана отырып өткіздім. Өңдеудің мақсаты: жаңа әдістерді қолдана отырып, оқушылардың ғылыми көзқарасын, дағдысын көтеру, жаңа техникалық прогресс, ғылымдағы болып жатқан жаңалықтармен хабар ету, білімдерін жақсарту сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру. Яғни біз ұсынып отырған клетканың цитологиялық жүйесі бүкіл процестердің морфологиялық структуралармен және химиялық заттармен тығыз байланысты тұтас екенін көрсетеді.

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

 

1. Анастасова Л.П. «Самостоятельные работа учащихся по общии биологий. 1979 г. Москва.
2. Ақелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманқұлова С. «Ботаника». Алматы 1998.
3. Р.Әлімқұлова. «Жалпы биологиядан кейбір тақырыптарынан методикалық талдау, өңдеу». Алматы, 1969.
4. Р.Әлімқұлова, Р.Сәтімбаев «Зоология сабақтары». Алматы, 1980.
5. Белов И.Г., З.А.Корчагина «Ботаника сабақтары». Мектеп, 1979.
6. Брунов Е.И., Малахова Г.Я., Соколова Е.А. «Адам анатомиясы, физиологиясы және гигинасынан өтілетін сабақтар». Алматы, 1970.
7. Вилли К. «Биология». Москва, «Мир». 1964.
8. Верзилин Н.М. «Уроки ботаники в 5 классе». Москва, 1952
9. Верзилин Н.К. «Основы методики преподования ботаники». Москва, 1956.
10. Гурова Р.А. «Уроки общей биологий». Томск 1988
11. Дубинина Н.П. «Общая биология». Москва, 1988.
12. Заверзин А.А., Харазова А.Д. «Основы общей цитологий». Ленинград, I982.
13. Казанова, Короткова, Мокеева, Корсунской. «Хрестоматия по общей биологий». Москва, 1974.
14. Леви А., Сикевич Ф. «Структура и функции клетки». Москва, 1971.
15. Мягкова А.И., Сивоглазов З.И. «Планирования учебного процесса по общей биологий». ВШ, Москва. 1990.
16. Муртазин Г.М. «Активные формы и методы обучение биологии». Москва, 1989
17. Полянский «Жалпьі биология». Москва, 1984.
18. Реймерс Н.Ф. «Негізгі биологиялық терминдер мен түсініктер». Москва, 1986
19. Де Робертие Э.Новлинский В., С.Саэсф. «Биология клетки». Москва, 1971.
20. Қ.Сапаров. «Жалпы цитология негіздері». Алматы, 1994.
21. Свенсон К. Уэбстер П. «Клетка». Москва, 1980.
22. Тәртенов М., Әлімқұлова Р. «Қызьқты ботаника». Алматы, 1976.
23. Қасымова Т., Л.Аманжолова, Ж.Әкімов, Р.Сәтімбекұлы. «Тіршіліктану». 1997.
24. М.Шаханов «Өлеңдер жинағы», «Ақылдың кені». Алматы, 1987.
25. Н.И.Филатова, А.А.Луцкая, В.М.Дудникова. «Зоология сабақтары». Мектеп, Алматы. 1972.
26. Ченцов Ю.С. «Общая цитология». Москва, 1984.
27. «Әдістемелік жаршы». 1998 - №1.
28. «Биология және химия» журналы. 1996, №1-2.
29. «Қазақстан мектебі» журналы. 1988, №1.
30. «Биология в школе» журналы. 1990, №5, 1995 №1, 1991 №3.
31. Biology – 2. Osman ARPACI. Musa Ozet J.ELKS.
32. Биология және химия, география журналы. 1998, 1997.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМША 

 

1-сурет. Прокариот клеткаларының киыстырылған үлгісі:

1 - клетка қабығы, 2 - плазматикалық мембрана, 3 - нуклеоид аймағындағы ДНҚ, 4 – цитоплазманың полирибосомалары, 5-мезосома, 6 - ламелларлы құрылымдар, 7-плазматикалық мембрананың клетканың ішкі жағына ығысуы, 8 - хроматофоры, 9 – клетка қосындыларының вакуольдері, 10 - талшықтар, 11-қатпарлы тилакоидтар.

2-сурет. Эукариот клеткаларының киыстырылған үлгісі:

a - жануар клеткасы, б - өсімдік клеткасы, 1 - хроматыны және ядрошығы бар ядро, 2 - плазматика мембранасы, 3 - клетка қабығы, 4 - плазмодеома, 5 - кедір-бұдырлы эндоплазмалық тор, 6 - тегіс эндоплазмалық тор, 7 - пиноцитоз вакуолі, 8 – Гольджи аппараты, 9 - лизосом, 10 - тегіс эндоплазмалық тордағы май тамшылары, 11 - центрольдер, микротүтікшелер және центросфералар, 12 - митохондрия, 13 - гиалоплазманың полирибосомдары, 14 - орталық вакуоль, 15 - хлоропласт.

 

 

3-cурет. Клетканың жалпы құрылысының үлгісі.

(Ж.-К Ролан, А. Селоши, Д. Селоши бойынша).

 

 

5-сурет. Клетканың ішкі мембраналарының үлгісі:

1 - ядро қабықшасы, 2 - ядро кабықшасындағы порлар, 3 – поисомалар, 4 - кедір-бұдырлы цитоплазмалық тор, 5 - жазық эндонлазмалық тор, 6 –ауыспалы көпіршіктер. 7 - вакуоль, 8 - диктиосома, 9 – плазматикалық мембрана, 10 - цитоплазмалық көпіршік.

 

 

7-сурет. Гольджи аппараты  бақаның аш ішек клеткаларында орналасуы (осмиймен боялған): 1- ядро, 2 - Гольджи аппараты (Кирпичников және Левинсон, 1953).

8-сурет. Гольджи аппаратының нерв клеткаларында орналасуы: 1 - ядро, 2 - ядрошық, 3 - Гольджи аппараты, 4 - қосымша клеткалардың ядролары (Кирпичников және Левинсон, 1953).

 

 

11-сурет. Лизосомалардың қызметін көрсететін үлгі:

1 - лизосоманың бірінші түрінің пайда болуы (Гольджи аппаратынан). 2 - экзогенді заттардың еруі (лизис). Құрамында гидролаза ферменттері бар лизосоманың бірінші түрі мен пиноцитоз және фагоцитоз көпіршіктенінің қосылуының нәтижесінде лизосоманың екінші түрінің пайда болуы, 3-эндогенді заттардың еруі (лизис). Аутофагоцитоз вакуолінің пайда болуы, 5 - қорытылмаған заттардың.

 

12-сурет. Митохондрияның құрылысы: a - көлденең кесіндісі, б - кеңістіктегі құрылысының үлгісі, в – кристалдардың бетіне саңырауқұлақ тәрізді денешіктер мен АТФ-соманың орналасуы.

 

13-сурет. Митохондрияның жұқа кесіндісінің жалпы құрылысы.

 

 

_______________ «Биология курсындағы жасушаның химиялық құрамына әдістемелік өңдеулер» тақырыбына жазылған дипломдық  жұмысына

 

П  I  К   I  Р

Дипломдық жұмыс: кіріспе, 3 тараудан, қорытынды, қолданған әдебиеттер, қосымшадан тұрады.

Дипломдық жұмысты жазу барысында _______________ цитологиялық білімдерді қолдану әдістемелігіне тереңірек тоқталған. Клетканың химиялық құрамы атқаратын қызметі туралы жан-жақты білім қалыптастыру бағытында кең көлемді мәселелерді қарастырған. Клетканың химиялық құрамына методикалық талдау жасау барысында көптеген әдістемелер қолданылған. Сабақтарда пәнаралық байланыс, дәстүрлі емес сабақ, тест сабақтарын т.б. әдістерді қолдана өткізген.

Жұмыстың соңында қазіргі таңдағы жалпыға бірдей білім беретін мектептердің дамуындағы көздеген мәселелеріне тығыз байланыста қорытынды жасалған.

Дипломдық жұмыс мазмұнды келешекте әдістемелік нұсқау ретінде, көмекші құрал есебінде студенттерге, мұғалімдерге себін тигізетіні сөзсіз. Жұмыстың орындалу деңгейі университеттің талабына сай және «өте жақсы» деген бағаға лайық деп есептеймін.

 

 

А. Ясауи атындағы

ХҚТУ доценті      Р. Асылбеков

 
Жаратылыстану - педагогика факультетінің «Биология» мамандығы бойынша бітірді ІҮ-курс студенті         «Биология курсындағы жасушаның химиялық құрамына әдістемелік өңдеулер» тақырыбы бойынша жазған дипломдық жұмысына арналған

 

 

П  I  К   I  Р

_________________________жұмысы өте жауапкершілікпен орындалды. Өз бетінше орындаған жұмысатары, әдістері мен әдістемелік нұсқаулары дұрыс бағытта, жоғары деңгейде жүргізілген. Дипломдық деңгейдегі жұмыстың орындалуы ұқыпты, қатесіз, эстетикаға сай. Зерттеу проблемаларына байланысты пайдаланған әдебиеттерінің саны жеткілікті көлемде.

Бұл тақырып бойынша     екі жыл бойы жинақтау жұмыстарын жүргізген. Таңдап алған тақырыбы бойынша студенттердің ғылыми-практикалық конференцияларында баяндама жасады. ІІІ-курс та биологияны оқыту әдісі пәнінен, осы тақырып бойынша курстық жұмыс қорғады.

Жұмыстың соңында қазіргі таңдағы жалпыға бірдей білім беретін мектептердің дамуындағы көздеген мәселелеріне тығыз байланыста қорытынды жасалған.

 айналысқан мәселесі  жүйелі түрде курстық жұмыстан дипломдық жұмысқа жалғасқан.

Дипломдық жұмыс мазмұнды келешекте әдістемелік нұсқау ретінде, көмекші құрал есебінде студенттерге , мұғалімдерге себін тигізетіні сөзсіз.