Судың ауыл шаруашылығындағы, тұрмыста және өнеркәсіптегі маңызы

 

 

 

 

   Реферат

                    Тақырыбы:

“Судың ауыл шаруашылығындағы, тұрмыста  және өнеркәсіптегі маңызы”

                       

 

 

 

 

 

 

                               Орындаған: Кондратьева Роза                      

                                                 Тексереген: Анаргуль Батырбековна

Судың адам өміріне маңызы. Су – керемет, сирек кездесетiн минерал! Ол қатты, сұйық және газ сияқты күйде болатын жалғыз минералдардын бірі. 
 
Су – жақсы энергия ақпараттық сақтаушыларының бiрi. Ол адам бойындағы энергияны өзіне сіңріп алатындығы ғылыммен дәлелденді. 
Барлық малдар және өсiмдiтер, жанды заттар заттар сулардан тұрады: малдар – 75%ке, балық – 75%ке, медуза – 99%ке, картоп – 76%ке, алмалар – 85%ке, қызанақтар – 90%ке, қиярлар – 95%ке, қарбыздар – 96%ке. 
Адам организм 86%сдуан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлеиде болады: 
бауыр – 69%ке дейiн бұлшық еттер – 70%ке дейiн ми – 75%ке дейiн бүйректер – 82%ке дейiн қан – 85%ке дейiн. 
Адам баласының бас экологиялық мәселелерi:

1. экологиялық таза азықтар жоқ
2. төмен сапалы ауыз сулар, тұрғынның денсаулық жағдайының негiзгi белгiсi,
3. дәрiгерлiк және әлеуметтiк сипаттың мәселелерiнiң аласа шешiмi.

85% барлық аурулардың әлемiнде сумен берiледi. Жыл сайын 25 миллион адам сумен тараланатын аурулардан өледі. Адам күнделікті өмірде суды пайдаланады. Ол iшу және азық үшiн оны қолданады, жуыну үшiн, қыстыгүнi – жылыту үшiн. 
Бiз судан 80%ке тұрамыз. Су – бiздiң дене құрастырылған бас материал. 
Суы адамы үшiн алмастырылмайтын, темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады, 
Адам организмдағы судын пайдалылығы:

1. Энергия айналымын өзгертуге көмектеседі,
2. организмға нәрлi затты сiңiруге көмектеседi,
3. тыныс үшiн оттектi дымдайды
4. дене ыстығын реттейдi
5. зат алмасуда қатысады
6. тiршiлiк маңызды органдарды қорғайды
7. буындар жағады
8. организмнан әр түрлi қалдықтарын шығарады

Микроскоппен қанның көп жылдық зерттеулерi организмның құрғатуы, сусыздануы және қанның келесi ашуы қазiргi ауруларды көпшiлiктiң себеі екені дәлелденді. Су буындарды тазарту үшiн қажеттi, барлық органдар мен жүйелер құрылысын маңызды болып келеді

Бiздiң өмiр барлық процесс – бұл кеуiп кетудi процесс: сақтаудың парыздың жанында кез келген көкөнiс және жемiс өз сырт пiшiнi жоғалтатын адам тыржиған да қағырланады. Омыртқаның остеохондрозы – ғажайып мысал, кеуiп қалу омыртқа аралық дисктiң сүйек нәзiк пластинкасының құрғақ сүйекке айналуы. 
Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi – дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмның күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте – 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi – 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады. 
Адам күніне суды 1, 5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек. 
Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін.

Су ресурстарын интеграциялық  басқару келесі түсініктермен негізделеді:

• «интеграциялық» - деген ұғым тек адамдарда ғана емес сонымен қатар қоршаған ортаны қамтитын суды пайдаланушылардың барлық категорияларының арасындағы тепе-теңдікті білдіреді. әлеуметтік және экономикалық дамудың қажеттідіктерін су обьектілері мен су бөлімдерінің қалыпты жағдайын сақтау және қорғау қажеттіліктерімен теңестіруді білдіреді, барлық бассейн аумағындағы судың сапасын басқару және су ресурстарын қорғауды басқаруды қамтығанда жер бетіндегі және жер асты сулары су ресурстарын басқаруға жатады;
• «тепе-теңдік» халықтың кедей бөлігінде дәулетті тұратын бөлігімен бірдей олардың  барлық қажеттіліктерін қанағаттандырылуына қажетті суға қолдары жетімді болуы тиіс;
• «тұрақтылық» көбіне қоршаған ортамен экожүйелерге жатады, бірақ шын мәнінде су ресурстары және су тораптарының жақсы жағдайын қамтамасыз ету дегенді білдіреді немесе  олардың қазіргі жағдайына қарағанда, болашақтағы жағдайын жақсартуды білдіреді, ол экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерге байланысты;
• «суды үнемдеу» су ресурстарының шығынын барынша төмендетуді білдіреді.

Халық шаруашылығының және халықты сумен қамтамасыз ету  жағдайын талдау материалдық өндіріс  – су шаруашылығының арнайы саласының  өндірістік базасы құрылғанын: су қоймаларын, суды зиянды әсерлерден және су тасқынынан қорғайтын гидротехникалық үйемереттер  магистралдық каналдар мен тораптық су құбырлары, су реттеуін су қоймалары  бар салалық және кешінді гидротораптар  түріндегі су шаруашылығы мақсатында ірі негізгі өндірістік қорлар құрылғанын көрсетіп отыр.

Қазақстандағы су ресурстарын  мемлекеттік басқарудың өкілетті органы – ҚР Ауыл Шаруашылығы Министрлігінің Су ресурстары жөніндегі Комитеті және бассейіндік су шаруашылығы басқармалары, жергілікті мәслихаттар және атқарушы (әкімшіліктер) органдар атқарады.

 

Трансшекаралық өзен су ресурстарын  басқару проблемасы оларды қайта  бағалаудан кейін өзектілігі артып  отыр. Орталық азия елдерінің ішінде су тапшылығы орын алған Қазақстан  үшін су балансын жақсарту жолдарын іздеу  қажет. Су көлемінің азаюы экономикалық көрсеткіштерге, экожүйе мәселесін  шешуге, сумен қамсыздандырудың әлеуметтік кепіліне де тікелей байланысты.

Сонымен бірге, елдің экологиялық  қауіпсіздігін қамтамасыз ететін суды тұрақты тұтыну стратегиясы қағидасын  ұстану су ресурстарының мемлекеттің  экономикалық дамуымен тікелей байланысы мен өзара байланысы бар екенін көрсетеді.Сонымен қатар, елдегі табыстың деңгейі мен экономикалық сектодағы судың шығындалуы арасында тікелей тәуелділік бар. Экономиканың өндірістік және үй жай тұрмыстық сектоларда судың қолдану көлемі жоғарылаған сайын  жан басына шаққандағы  табыстың деңгейі соғұрлым жоғарылайды. Керісінше ауылшаруашылығына берілген  судың  қамтылу басымдылығы жан басына шаққандағы табыстың деңгейі орта және төмен елдерде негізгі бөлімі болып табылады.

Үй жай тұрмыстық сеторындағы  су ресурстарын пайдалануға барған сайын шектеу койылуда, тұщы судың  жетіспеушілігімен су көздерінің ластануы осы елдердегі өмір сүру деңгейінің төмендеуіне себепші. Өз кезегінде  таза ауыз суға шектелген рұқсат санитарлық – эпидемиологиялық ахуалды ушықтырып  отыр. Осыған байланысты келесі шаруашылықтар  бойынша әлемде су ресурстарын пайдалану  қалыптасады.

 

Кесте 1 - Суды тұтыну мен экономикалық секторлары бойынша қажеттілік

Секторлар	Су тұтыну, млн.м3	Қажеттілік, млн.м3
Өнеркәсіп	2934,60	2046,30
Коммуналды шаруашылық	656,50	452,40
Ауыл шаруашылық	7022,00	4971,80
Басқа секторлар	108,21	76,20
Барлығы	10721,30	7546,70
2001 жылдың бірінші жартысымен  салыстырғанда	1092,0 ге төмендеді (9,2%)	546,0 ге төмендеді (6,7%)
Ескерту – Экономикалық әдебиеттер негізінде автормен құрастырылған

 

Су тұтыну көлемінің жоғарылауы барлық тармақтар бойынша үлкен  шығындарға, төмен сапалы су ресурстарын  пайдалануға әкеледі. Ал қажеттіліктің  болмауы қанағаттандырушы көздерінің болмауымен түсіндіріледі, бұған себеп  су тұтынумен оған деген қажеттілік көлемін төмендетудегі алдыңғы  технологиялардың   жеткіліксіз  шараларда қолданылуы.

Елдің экономикалық дамуы - территориялық - өнеркәсiптiк кешендерде, облыстар және жеке қалаларда болсын, көпшiлiгiнде елдiң су қорларымен қамсыздандырылғанына байланысты. Қазақстанның жер бетіндегі су қоры орташа сулылықта 100, 5 км³ құрайды, оның 56,5 км³ республиканың аумағында қалыптасады. Қалған 44,0 км³ су көршілес мемлекеттерден түседi: Қытайдан - 18,9; Өзбекстаннан - 14,6; Қырғызстаннан - 3,0; Ресейден -7,5 км³.

Қазақстан сумен қамтамасыздандыруда  ТМД елдердi арасында соңғы орынды алады. Меншiктi сумен қамтамасыздандыру 1 км² жерге 37 мың м³ және бiр кiсiге 6,0 мың м³-ке тең.

Республиканың әр түрлi аймақтарында климаттық ерекшелiктерiне қарай, су қорының 90% көктемдегi мерзiмде өтеді. Сонымен қатар, жер беті сулары аумақ  бойынша бір келкі орналаспаған, жылдар бойында және жылдың ішінде өзгеріп отырады, осыған байланысты әр түрлi облыстарда және экономика  салаларында сумен қамту әртүрлі. Сумен жақсы қамтамасыз етілген  Шығыс - Қазақстан облысы 1 км² жерге - 290 мың м³. Сонымен бiрге судағы дефицит Атырау, Қызылорда облысында болса, Манғыстау облысында iс жүзiнде тұщы су жоқтың қасы.

Суармалы егiн шаруашылығының қарқынды және тиімсіз дамуы, сонымен  бiрге су ресурстарының аридті ауа  райына қарамай реттелуі кіші және iрi өзендердiң бассейнінде су дефицитін  тудырды.

"Ақбұлақ" бағдарламасы  ауызсудың проблемаларын түбегейлi шешедi деген үмiт бар. Алдағы  онжылдықта  бағдарлама толықтай  жүзеге аспақшы. Бағдарламаның  іске асырылу мерзімі ретінде  2011 – 2020 жылдар аралығы белгіленді. Осы жылдар аралығы 2 кезеңнен  тұрады: I кезең – 2011 – 2015 жылдар – ауылдық жерде орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізуді АЕМ-нің жалпы санынан 54 %, шағын алаларда – 85 % қамтамасыз ету; II кезең – 2016 – 2020 жылдар – ауылдық жерде орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізуді АЕМ-нің жалпы санынан 80 %, шағын қалаларда – 100 % қамтамасыз ету.

Осы уақыт аралығында алдымызға  қойылатын негізгі нысаналы индикаторлар мыналар: әр аудан орталығында сумен  жабдықтау объектілерінің мамандандырылған пайдаланушы кәсіпорындары мен  ұйымдарын құру; жеке капиталдың қатысуымен, оның ішінде концессиялық келісімдер мен басқа да шарттар негізінде  жасалған су шаруашылығы ұйымдарының  санын 15 бірлікке дейін арттыру; суды есептеу аспаптарымен қамту: қалаларда - 100 % және ауылдық елді мекендерде - 80%; 3000-нан астам ауылдық елді мекенді  жер асты суларының қорларымен қамтамасыз ету; қалалар мен ірі елді мекендер үшін қорларды қайта бағалау мақсатында жер асты суларының 165 кен орнын  және топтық су арнасы үшін 15 кен орнын  қайта барлау; 86 қала мен 7002 ауылдық  елді мекенде сумен жабдықтау  жобаларын мониторинг жүйесімен  қамту; халықты тәулігіне 24 сағат  ауыз сумен жабдықтау.

Қызылорда облысының аумағында  пайда болатын жер беті су ресурстарына орташа сулы жылдары 120 млн м³ жалпы көлемде болатын жер бедерінің кейбір айларында жиналатын уақытша су ағындары мен бұлақ ағындары жатады.

Су ресурстарын игеру  және қорғаудың кешенді мәселелері оларды пайдалануды дұрыс басқармаудан пайда болады. Осының нәтижесінде  Сырдария өзенінің гидрологиялық және гидрохимиялық режимдері тез  нашар бағытта өзгерді. Сондықтан, Сырдария өзені алқабының Қазақстан  бөлігіне судың келуі табиғи факторға емес, антропогендік  факторға байланысты. Бұл шаруашылық қажеттіліктеріне су ресурстарын пайдалану деңгейіне  талдау жасағанда дәлелденеді. Қызылорда  облысының егін шаруашылығы суармалы жерлерге негізделген.

Қызылорда облысының егін шаруашылығында шешуін таппай отырған мәселелерге  келсек, олар: күріш ауыспалы егістігінің  дренаждық-қашыртқы жүйелерінің көп  жылдардан бері жөндеу көрмегендіктен, тозығы жетіп, су өткізу қабілетінің  азаюы (60%), осыған байланысты егістік  жерлердің тұздану процесі артып  отыр. Бұл жұмыстарды атқаруға шаруашылықтарға  ұзақ мерзімге, сый ақысы төмен  несие бөліну қажет; облысының егіншілік  саласы толығымен суармалы жүйеге бейімделген, яғни трансшекаралық Сырдария өзен су ресурсына біршама тәуелді.  Барлық егістің 54 пайызын алып отырған күріш  дақылы 90 күн суда тұрып өсіп жетіледі. Сондықтан да күріш дақылы басқа  дақылдарға қарағанда суды 10т есе  көп қажет етеді.

Арал - Сырдария бассейні аумағында  қоныстанған елді мекендердің коммуналдық  және өнеркәсіптік сумен жабдықталу проблемасы облыстардың әлеуметтік-экономикалық даму жоспарына сай жүзеге асуда.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті елімізді сумен қамтамасыз етуде жан-жақты шаралар қабылдады. Қазақстан Республикасы Президентінің  жарлығын орындау мақсатында «2030 жылға  дейінгі Қазақстанның даму стратегиясын iске асырудың ары қарайғы шаралары туралы» және Қазақстан Республикасының  үкiметiнiң хаттамалық шешiмiне сәйкес жасалған «Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгі су экономика  секторының дамуы және су шарушылық  саясатының тұжырымдамасы» бойынша  іс-шаралар жүзеге асырылды.

Қазақстан Арал теңізінің  міселесін шешуде бүкіл дүние  жүзі елдерінің назарына ілінген  «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін  сақтау» жобасының (САРАТС) бірінші  кезеңінің құрамындағы Көкарал  бөгетінің құрылысын 2005 жылы бітіруі  және судың мол болуына байланысты 2006 жылдың наурыз айында Кіші Аралдың  суы