«Бұлақ» өндірістік кооперативінің Құрылыстағы өндірістік- материалды қорлар есебі

                                                     7)40000

                                                     8) 6400

                                                     10) 18000

                                                     11) 2880

Ай=2387280                                 Ай=2387280

                                                      С=0

      14-ші  операцияда бұл шот дебет бойынша  2387280 теңге мөлшерінде, ал 1-ші, 2-ші, 7-ші, 8-ші, 10-шы, 11-ші операцияларда –  кредит бойынша да 2387280 теңге мөлшерінде  өтеді. Оларды проводкада бейнелейміз. 

      24) № 3350 Шот «Қызметкерлермен еңбек ақысы бойынша есеп айырысу»

Дебет                   3350                  Кредит

                                                     С=100000

15) 8000                                     4) 600000

16) 66000                                   5) 60000

29)576000

Ай=650000                               Ай=660000

                                                    С=110000

      15-ші, 16-шы, 29-шы операцияларда  бұл шот  дебет бойынша 650000 теңге мөлшерінде, ал 4-ші, 5-ші операцияларда – кредит бойынша 660000 теңге мөлшерінде өтеді. Оларды проводкада бейнелейміз

      25) № 3220  Шот «Жинақтаушы зейнетақы қоры бойынша есеп айырысулар»

Дебет                3220                Кредит

                                                С=0

35) 66000                               16)66000

Ай=66000                               Ай=66000

                                                С=0

      35-ші  операцияда бұл шот дебет бойынша  66000 теңге мөлшерінде, ал 16-шы операцияда  – кредит бойынша да 66000 теңге мөлшерінде өтеді. Ол еңбекақыны есептеу мөлшерінің 10%-ын құрауы тиіс. Оларды проводкада бейнелейміз.

      26) № 3540әқ Шот «Әлеуметтік қамтамасыз ету бойынша есеп айырысулар»

Дебет                3540әқ              Кредит

                                                  С=0

                                                  19)9000

                                                   20)900

Ай=0                                         Ай=9900

                                                   С=9900

      Бұл  шот дебет бойынша өтпейді,  ал 19-шы, 20-шы операцияларда кредит  бойынша 9900 теңге мөлшерде өтеді.  Оларды проводкада бейнелейміз.

      27) № 6010құр Шот «ҚҚЖ-ды  өткізуден түскен табыс»

Дебет                 6010құр                Кредит

                                                       С=0

49) 3500000                                   25)3500000

Ай=3500000                                 Ай=3500000

                                                       С=0

      49-шы  операцияда бұл шот дебет дебет бойынша 3500000 теңге мөлшерінде, ал 25 -шы операцияларда кредит бойынша 350000

тенге мөлшерде өтеді. Оларды проводкада бейнелейміз.

      28) № 7010құр Шот «Орындалған ҚҚЖ-дың өзіндік құны»

Дебет                 7010құр                Кредит

С=0

44) 2827400                                   50)2827400

Ай=2827400                                 Ай=2827400

С=0

      44-шы  операцияда бұл шот дебет дебет  бойынша 2827400 теңге мөлшерінде, ал 50 -шы операцияларда кредит бойынша  2827400 тенге мөлшерде өтеді. Оларды проводкада бейнелейміз.

      Дебет  бойынша активтердің сомалары  кредит бойынша пассивтердің  сомаларына барлық жағдайда тең  болуы мен одан басқа олардың  есепті кезеңдегі айналымдар  бойынша  жиынтығы шаруашылық  операциялардың сомасына (31458860 теңге ) тең болуына назар аударыңыз. Бұл жағдай шаруашылық операциялар мен проводкалар дұрыс жасалғанын дәлелдейді.

  V. Енді бас кітапты толтырумен айналысамыз. Бухгалтерлік есептің ерекшеліктерін есіңізге  салайық. Есеп регистрлері болып синтетикалық есептің карточкалары, жинақтаушы ведомостар, сондай-ақ көбінесе өзінің құрамында аналитикалық және синтетикалық есепті үйлестіретін журнал-ордерлерде саналады. Бас кітап синтетикалық есепті алып жүреді, ал есеп регистрлері болса (карточкалардан басқа) байланысатын (корреспонденциялық қатынаста болатын) шоттардың қиылысында шаруашылық операциялардың бір жұмыс тәсілімен жазуға мүмкіндік беретін, сызудың шахмат тәрізінде жасалған.

      Бас  кітап кредиттік нысан бойынша,  яғни журнал ордерлердің нөмерлерін қоса шоттардың кредитінен әрбір шоттың дебеті бойына айналымның мағынасын түсіндіру жолымен құрылған. Одан басқа Бас кітапта есепті кезеңнің басы мен соңына сальдо (қалдық) және кредит бойынша жалпы сома жазылады. Кезеңнің  соңындағы сомалардың жиынтықтар мен журнал-ордерлердің көрсеткіштері балансты толтыру үшін негіз болып табылады.

      Бас  кітапты нөмірі 1040, 3310, 7210 шоттар  бойынша толтыру мысалын зерттейік.

    VІ. Бас кітапты толтырып болған соң, біз жылдық есепті толтырумен салық инспекциясына жылдық декларацияны тапсыруға кірісуіміз мүмкін. Кәсіпорынның жылдық жиынтық табысының көлемін анықтаймыз. Ол үшін № 6010 шоттың (негізгі қызмет бойынша кредиті бойынша проводкаларды жинаймыз.

      Бізде  тек қана бір вариант: 25 операцияда 6010 құр шоттың кредиті бойынша 350000 теңгелік сома бар. Демек, кәсіпорын бойынша жиынтық-жылдық табыс 3500000 теңгені құрайды. Оны жылдық декларацияның нөмірі 16-шы жолына жазамыз.

 

2.3. «Бұлақ» өндірістік  кооперативінің өткізілген өнім, жұмыстар бойынша  (салық есебі ) шығындарды анықтау.

Өткізілген өнім, жұмыстар бойынша  (салық есебі ) шығындарды анықтауға өтейік. Ол мақсат үшін  жылдық декларацияны нөмірі 5, 6 қосымшаларға арналады.

      № 5 Қосымша. Еңбекке ақы төлеу бойынша шығыстар.

      Еңбекақы, барлығы – 660000 теңге, оның ішінде өндірістік жұмысшылардікі 3350 шоттың проводкасынан 4-ші операцияның кредиті бойынша 600000 теңгеге тең, әкімшілік персоналдікі 5-ші операцияның кредиті бойынша 6000 теңгеге тең екенін анықтаймыз.

    № 6-шы қосымша. Өткізілген өнім, жұмыстар, қызметтер бойынша шығындар.

      1. Жылдың  басындағы өндірістік-материалды  қорлар – 32000 теңге. 

      А) өндірістік  материалдар (кіріспе баланстан)

      - 1317 шоттың  дебеті бойынша – 200000 теңге

      Б) аяқталмаған  өндіріс (кіріспе баланстан)

      - 8010 шоттың  дебеті бойынша – 120000 теңге

      В) Дайын  өнім, тауарлар – жоқ

      2. Жылдың  соңындағы өндірістік – материалды  қорлар – 220000 теңге 

      А) өндірістік  материалдар (айналым ведомысынан) 

      – 1317 шоттың  дебеті бойынша – 50000 теңге

      Б) аяқталмаған  өндіріс (айналым ведомысынан  )

      - 8010 шоттың  дебеті бойынша 170000 теңге

      В) дайын  өнім, тауарлар – жоқ

      3. Сатып  алынған тауарлар, жұмыстар, қызметтер;

     Барлығы  – 2010000 теңге

      А) материалдар – 20023000 теңге

      (1310, 1251шоттардың  дебеті бойынша:

      материалдар  – 18000 теңге

      құрылыс  материалдары – 2000000 теңге

      кеңсе  тауарлары – 5000 теңге

      барлығы  -20023000 теңге)

      Г) электр  қуаты – 40000 тенге

      (1311  дебеті бойынша)

      К) басқа  шығыстар – 3000 теңге

      (банктің  қызметтері, 7210 шоттың кредиті бойынша  – 3000 теңге) 

      4. Еңбекақы  төлеу бойынша шығыстар

      (№ 5 қосымшаның мәліметтері) – 660000 теңге

      6. Өткізілген  өнім, жұмыстар, қызметтердің өзіндік құнына енгізілетін басқа шығыстар – 10000 теңге

      А)  нормалар  ішіндегі іссапар шығыстары –  10000 теңге 

      7. Жиынтық  (1 жол – 2 жол) +3-тен 6 жолдарды  қоса сомасы – 2836000 тенге

      8. Негізгі  құралдарды жөндеуге жұмсалған  өндірістік – материалды қорлардың құны – 50000 тенге

      (операция 1317   кредиті бойынша 41-ші  операцияда жабылады) – 50000 тенге

      9. Кәсіпкерлік  қызметтен тыс мақсаттарға пайдаланылған  өндірістік -материалды қорлардың  құны – жоқ

      10. Өткізілген  өнім (жұмыстар – қызметтер) бойынша шығындар,

      (7 жол  – 8 жол – 9 жол) – 2786000 теңге

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.1 Өнімді өндіру және сату шығындарын төмендетудің негізгі жолдары

 

Өнімді өндіруге жұмсалған  шығындар мен құрал-жабдықтардың шығындарынан тұрады. Ал соңғыларда, өз уақытында, соларды жасауға жұмсалған еңбек шығындары болып табылған. Сондықтан экономикалық теорияда өнімнің қандайына болмасын жанды және зат түріндегі еңбек жұмсалады деп тұжырымдалады. Өткен еңбек білім, информация түрінде жинақталады.

Фирма өндіретін өнім белгілі бір түрде – зат немесе құн түрінде - өндіріс нәтижесін, яғни оның тиімділігін құрайды. Өндірістің нәтижелерін, оларды жасауға жұмсалған шығындармен салыстырғанда, өндіріс тиімділігі айқындалады.

Өнімділік – осы жүйенің берілген уақыт мерзімінде өндірген өнімдерінің сол мерзімде жасалған немесе өндірілген өнімдер үшін тұтынылған ресурстардың санына арақатынасы. Егер ресурстардың аталаған бір түрінің (еңбек, капитал, қуат, ақпарат, материалдар) өнімділігін есептеу қажет болса, онда бұл есеп өнімділікьің жеке көрсеткіші болып табылады. Мысалы:

ЕӨ = Өнім көлемі / Тірі еңбек шығындары

Басқа да көп түсініктер сияқты, өнімділік тиімділіктің көрсеткіштер жүйесін құруымен бірге көптеген сан көрсеткіштермен белгіленеді. Өнімділіктің тар және кең мағынасы болады. Оның тар мағынасында өндірістің негізгі мақсатына көзқарас бағытынан өндірістік процестің тиімділігін сипататйтын, бір көрсеткіш түсініледі. Негізгі мақсат осы  өндірістік процестен тыс өткізілуге тағайындалған өнімдермен және бір немесе бірнеше негізгі ресурстардың арасалмағы түрін алады. Бұндай көрсеткіште өндіріс шарттары көрсетілмейді.

Ұйымдардың мәселелері өнімділік өскен сайын бір  көрсеткіш арқылы оның іс-әрекетінің тиімділігіне баға беру қиындай түседі, сондықтан көрсеткіштер жүйесін қолдануға көшкен ыңғайлы болады, яғни өнімділікті кеең мағынада түсінуге.

Өнімділікті өлшеудің негізгі  екі тобы бар:

Біріншіге, өнімділіктің статикалық коэффиценттері жатады. Бұл  жабайы тілмен айтсақ, белгілі уақыт  мерзімінде жасалған шығындардың өлшеміне бөлінген өнімнің өлшемі.

Екіншіге, өнімділіктің динамикалық индексі жатады. Бұл  өткен мерзімдегі өнімділіктің статикалық коэффицентіне бөлінген, белгілі  мерзімдегі өнімділіктің статикалық коэффиценті. көрсеткіштері

  Топтардың әрқайсысының ішінде өнімділіктің өлшеуіштерінің үш типі болады: жеке, факторлық, көпфакторлық және жиынтық факторлық немесе өнімділіктің жалпы көрсеткіштері. Өлшеуіштердің әрқайсысы өнімнің шығындарға қатынасын сипаттайды, бірақ олар бөлгіште есепке алынатын шығындардың элементтерінің саны немесе ресурстардың түрлері жағынан бір-біріне ұқсамайды. Оны келесі суреттен көре аламыз:

 

Осы уақыт  мерзімінде                                      Өндіріске тартылған ресурстар

пайдаланалған ресурстар                                              көлемін көрсетеді

    көлемін көрсетеді

 

Сурет-1 - Өнімділікке  байланысты шығындар

 

Экономикада өнімділікті  жоғарлату басқару процесіне  және өнімді немесе еңбекті өзгерту  процестеріне кірісудің нәтижесі болып  табылады. Төменде аталған жағдайлардың жеке біреуі орын алса, онда өнімділік өседі.

1. Өнім көбейеді, шығындар азаяды;
2. Өнім көбейеді, шығындар өзгермейді;
3. Өнім көбейеді, шығындар өседі, бірақ шығындардың өсу қарқыны өнімнің өсу қарқынынан төмен болады.
4. Өнім көлемі өзгермейді, шыығндар төмендейді;
5. Өнім азаяды, шығындар төмендейді, бірақ шығындардың төмендеу қарқыны жоғары болады.

Кейбір салаларда өндіріс  шығындарының айырмашылықтары табиғи, жаратылыс жағдайлармен байланысты болады. Бұған мысал болатын –  біздің елде осыдан бұрын «маусымдық» немесе аймақтық бағалардың болғаны.

Басқа салаларда шығындардың  айырмашылығы дүниеге әкелетін жағдайлар  – жаңа бұйымдарды, технологияларды  енгізу, ұйымдық формаларды құру, өндіруге, дамытуға және сапалық жетілдіруге  бағытталған жағдайлар енгізу, еңбек ресурстарының сапасы мен мамандану дәрежесі. Өндіріс шығындарының құрылымында ресурстардың қандай түрінің басым болуына байланысты салалар мына түрлерге бөлінеді: еңбек сіңіргіш, материал сіңіргіш, қуат сіңіргіш.