Кәсіпорынды басқарудағы қаржы менеджментінің ролі мен теориялық аспектілері

Кез-келген тауардың алғашқы  данасын тұтынған кезде әдетте барынша  жоғары қанағат аламыз. Алайда, осы  тауардың келесі әрбір данасын тұтынған сайын бұл тауарға деген қажеттілік төмендей береді, яғни тұтынудың жалпы пайдалылығы баяу қарқынға көше бастайды. Бұл жағдайды 1-кестедегі мәліметтермен түсіндіріп көрсетелік.

 

1 кесте

Шекті пайдалылықтың  төмендеуі

 

Тұтынылатын тауардың саны, шартты бірлік	Жалпы пайдалылық, өсіңкі нәтижемен, теңге	Шекті пайдалылық, теңге
1	2	3
0	0	400 – 0 = 400
1	400	700 – 400 = 300
2	700	900 – 700 = 200
3	900	1000 – 900 = 100
4	1000	1000 – 1000 = 0
5	1000	–

Дерек көзі: Ілиясов Қ. Қ, Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. Алматы, 2005

 

1-кестенің бірінші  бағанында тұтынылатын тауардың  өсіңкі саны берілген. Екінші  баған тауардың жалпы пайдалылығы  артатынын, бірақ біртін-біртін баяу қарқынмен артатынын көрсетеді. Үшінші бағанда тауардың шекті пайдалылығы берілген. Байқайтынымыз – егер тұтынушы үшін тауар сатып алар кездегі шекті пайдалылығы 400 теңге болса, тауардың бір данасына қол жеткізгеннен кейін оның шекті пайдалылығы 300 теңгені құрайды. Осылайша, осы тауарды әрбір келесі  тұтынған сайын оның шекті пайдалылығы төмендей береді.

Тұтынушы үшін тауардың тиімділігі нені білдіреді? Коммерциялық қызметтің негізгі принципі: «Ешкім тауарды немесе қызметті сатып алмайды – кез-келген тұтынушы тауардың пайдалылығын сатып алады». Нарыққа келген сәтте тұтынушы өзіне қажет тауарды сатып алу үшін әр түрлі жағдайларға тап болады. Ол әрбір жағдайды, нұсқаны салыстыра отырып, өзінің мұқтаждықтары мен субъективті талғамына сәйкес келетін нұсқаны таңдап алады. Тұтынушының таңдауын шектейтін негізгі жағдай – оның табысы. Тұтынушы өзінің шектеулі табысын барынша пайдалы тауар алуға жұмсағысы келеді, яғни өз табысын барынша тиімді жұмсауға тырысады.[14]

Тұтынушының таңдауы әр уақытта оның бюджетімен және тауардың бағасымен шектеледі. Тұтынушылық тепе-теңдігі, яғни тұтынушының табысына сай тепе-теңдік, мына қатынаспен сипатталады:

 

                                        (1)

 

мұнда МП_А және МП_Б – сәйкесінше А және Б тауарларының маржиналды (шекті) пайдалылығы; Б_А және Б_Б – сәйкесінше А және Б тауарларының бағасы.

Тұтынушы шекті пайдалылықтың  бағаға қатынасы тең болатын тауарлар жиынтығын сатып алып, пайдалылықты барынша арттырады. Тауардың сапасы – бұл оның жеке және өндірістік мұқтаждықтарды қанағаттандыра аларлық қасиеттерінің жиынтығы болып табылады. Маркетингтік зерттеулердің нәтижесі бойынша тұтынушылар үшін олардың тауардың сапасы бағадан тікелей тәуелді жоғарғы және төменгі шектері болады. Төменгі шектен төмен баға өте төмендетілген болып табылады, ал жоғарғы шектен асқан баға - өте қымбат баға болып табылады.

Тәжірибе жүзінде тауардың пайдалылығы мен бағасы төменде  келтірілген баға қалыптасуының  параметрлік әдістері бойынша анықталады.

1. Салмақты баға әдісі. Бұл әдіс бойынша баға тауар сапасының негізгі параметрінің құнын есептеу арқылы есептеледі (қуаты, өнім<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-family: 'Times New Roman', 'Arial'; fon