Қазақтан Республикасында азық түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Терең өңделетін  өнімдерге келетін болсақ, жағдай қиынырақ. Азық –түлік өнімдерінің  ішкі нарығындағы импорттың үлесі 40-50% құрайтын позициялар бар. Сүт өнімдерінің  айтарлықтай импорт көлемі бар. 44% дейін  – маргарин импортының көлемі, жармалар бойынша импорт көлемі 12% құрайды.

«30% импортжәне оны дереу өз өнімдерімізбен ығыстыруымыз керек деуге болмайды. Талғам деген  бар. Көрсетілген 30%-ға шығарылмайтын  өнім де жатады, мысалы, біз маргарин жасауға қажетті пальма майын  әкелеміз. 30% - бұл қорқынышты емес.

«Бүгінгі таңда  жаһандық дағдарыс белгілі бір рецессияларға  ауысуда, біз мұны әлемдік нарықтардан  көріп жүрміз, соның ішінде азық-түлік  дағдарысы. Солтүстік Африкада аштықтың байқалып отырғаны – сондай көріністердің  бірі. Әлемде азық-түлік тұтыну көлемі артты, ел халқы көбейіп келеді және азық-түлік дағдарысы сезілетін  болады. Сондықтан біз Қазақстан  ауыл шаруашылық өндірісін және ауыл шаруашылық қайта өңдеуді ынталандыру  бойынша шаралар қолдану  қажеттігін ескеруіміз керек.

 

 

 

 

 

 

2.2. Қазақстандағы  азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз  ету жағдайын талдау

 

Аграрлық  саланы дамыту мәселелерін түсіндіру, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағытында биыл іске асырылатын жобалармен танысу үшін ауданға облыс  әкімі орынбасары Серік Айдарбеков келді.

Облыс әкімі  орынбасарымен бірге облыстық Ауыл шаруашылығы басқармасының бастығы  Сырым Рысқалиев. Жер қатынастары  басқармасының бастығы Рысқали  Сисатов пен Кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының бастығы  Дана Шайділдиновалар да бар. Облыстан келгендер, әуелі, жақын маңда орналасқан шаруа қожалығының тыныс-тіршілігімен танысып, сондай-ақ жеке кәсіпкердің  мал сою пунктін аралап көрді.

Бұдан соң  аудан әкімшілігінде осы тақырып  төңірегінде сөз қозғалған жиналыста  бас қосты.

Аудан әкімі  Рахметолла Нұғманов «Аграрлық саланы дамыту, азық-түлік қауіпсіздігі және 2011 жылы іске асырылатын жобалар туралы»  баяндамасында ауданның әлеуметтік-экономикасына  үлесі зор аграрлық саланың да жетістіктерін баяндады.

Оның мәліметінше, ауданда «Жаңа таң» ЖШС, «Достан-Ата» шаруа қожалығы малды асылдандыру  жұмысымен айналысып келеді. «Жаңа  таң» ЖШС асыл тұқымды түйе, асыл тұқымды қаракөл қой, ал «Достан - Ата» шаруа қожалығы асыл тұқымды еділбай қой шаруашылығы статустарын алған. Қазіргі таңда шаруашылықтарда асыл тұқымды 557 бас түйе, 10 994 бас қаракөл қойы, 2505 еділбай қойы өсіріліп отыр. Жеке тұрғындардың малы сапасын арттырып, асылдандыру мақсатында Шоқпартоғай, Тұрғызба селоларында сиырды қолдан ұрықтандыру пункттері жұмыс жасауда.

«Агропромтехника» ЖШС ауыл шаруашылығы құрылымдарына  мал азығын дайындау бойынша «Сервистік дайындау орталығының» қызметін атқаруда. Осы жылы Ақкиізтоғай мал сою  пункті іске қосылады деп күтілуде. Ауыл шаруашылығы саласын дамыту бағытында машина-трактор паркін жаңарту - маңызды мәселе. Осы бағытта  «ҚазАгроҚаржы» АҚ-нан лизингілік негізде  техникалар алу жақсы үрдіске  айналған, күні бүгінге дейін 35 МТЗ  тракторы, 40 ауыл шаруашылығы техникасы  алынды.

Биыл облыс  халқын азық-түлік тауарларымен қамтамасыз ету үшін 6 түрлі тағамды жеткізуге  келісім-шарттар жасақталып, аудан  бойынша өнімдерді жеткізу, үйлестіру  операторы жеке кәсіпкер Ә.Саменов  болып белгіленді. Оператор «АтырауАгроСервис» ЖШС арқылы макарон, күріш, қант, өсімдік  және сары май өнімдерін алып, тұрғындарға  жеткізу басталып та кетті. Сондай-ақ «Атырау-Сауда» ЖШС-мен үш вагон 196 тонна 1 сұрыпты ұн әкелініп, 113 тоннасы  наубайханаларға және 83 тоннасы  аз қамтылған тұрғындарға килосы 49 теңгеден берілді. Биыл азық-түлік  бағаларын тұрақты қамтамасыз ету  мақсатында 32 шаруа қожалығы мен 15 ірі  сауда орны иелерімен бірлесіп, меморандумға қол қойылды.

Бұдан кейін  аудан әкімі ауылдық жерлердегі тұрғындардың кәсіпкерлігін дамытуға «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ-ның облыстық өкілеттігіне 33 адамға 58,4 млн теңге шағын несие  алу сұранысы берілгенін, алайда қолдау қорынан несие берілмей отырғанын  айтты. Ауыл шаруашылығы саласындағы  өзекті мәселелерді санап көрсетті. Бұлар: Тұрғызба, Шоқпартоғай селоларындағы  ұрық пункттерін күрделі жөндеу; Құлсары  қаласы және Қосшағыл селосынан мүйізді  ірі қара малды қолдан ұрықтандыру  пунктін салу; барлық елді мекендерге жаңа типтеп үлгіге сәйкес мал кемінділерін (скотомогильник) салу; көктемгі су тасқыны  кезіндегі өр суын тиімді пайдалану  үшін су реттегіш шлюздерін салу және жоғарыда айтылып кеткен несие сұранысына қаражат бөлу.

Облыс әкімінің шешімімен 2011-2015 жылдарға арналған индустрияландыру картасына қосылған инвестициялық  жобалар бекітілген болатын. Оның ішінде азық-түлікке қатысты 3 жоба салу жоспарлануда. Атап айтсақ, кұс фабрикасы, шағын  шұжық цехы және көкөніс қоймасы, - деген аудан әкімі егер аталған  жобаларға «ҚазАгроҚаржы» АҚ арқылы қаржы бөлінген жағдайда жоба бастаушылары құрылысты бастауға 100 пайыз дайын  екенін айтты.

Ал жеделдетілген  экономикалық жаңғырту - үдемелі инновациялық индустрияландыру бағдарламасының  жалғасы бойынша ауданда 4 жоба жоспарлануда. Бұлар: 10 000 текше метр резервуар  дайындау, жылына 72 дана әртүрлі автокөлік  тіркемелерін дайындайтын цех, жылына 18 000 дана күрек дайындайтын цех, автогаз толтырғыш компрессорлық станциясы. Көрсетілген жобалар салынатын жерлерімен, инженерлік коммуникацияларымен қамтылған. Осы жобалар іске қосылғаннан кейін барлығы 50 жаңа жұмыс орны ашылмақ.

Бұдан соң  жоғарыда айтылған азық-түлікке қатысты 3 жобаның бастаушылары «Агропромтехника»  ЖШС директоры Көлбай Садақбаев, «Атырау-Сауда» ЖШС директоры Әлімжан  Балжігітовтер сөз сөйлеп, жобалардың бизнес-жоспарларымен таныстырды.

Облыс әкімінің орынбасары Серік Айдарбеков аграрлық-өндірістік кешенінің даму бағдарламасы туралы түсіндірсе, облыстық Ауыл шаруашылығы  басқармасының бастығы Сырым  Рысқалиев ауыл шаруашылығы саласына соңғы жылдары бұрын-соңды болмаған қолдаулар жасалып жатқанын енді соны тиімді пайдалану кажеттігін айтты. Әсіресе «Азық-түлік кауіпсіздігі - алдымыздағы бірден-бір мақсат»  деп атап көрсеткен ол субсидияландыру  жайына да тоқталды. Ал Жер қатынастары  басқармасының бастығы Рысқали  Сисатов биыл жер түгендеу графигі  жасақталып жатқанын, соның ішінде ауыл шаруашылығына бөлінген жерлер түгенделетінін, құр босқа игерілмей  жатқан жерлер кейін қайтарылып алынатынын айтты. Көп жер көлемін Атырау каласы, Махамбет ауданы, сондай-ақ Жылыой ауданы пайдаланады екен. Жер пайдаланушыларға жерлерін игілікті іске пайдаланулары  керек екені ескертілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ. АЗЫҚ-ТҮЛІК  ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ БОЙЫНША  СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАР

 
3.1. Проблемалық мәселелерді  шешу үшін алға қойған мақсаттар  мен міндеттер 

   Агроөнеркәсіптік кешен саласының экономикалық өсіміне және бәсекеге қабілетті сапалы жаңа деңгейіне жетуге жәрдем көрсету мақсатында, агроөнеркәсіптік кешенді, ауыл аумақтары мен аграрлық ғылымды дамыту саласында мемлекеттің аграрлық саясатын іске асыру.

  АӨК саласын тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, 2010 жылмен салыстырғанда 2015 жылда ауыл шаруашылық жалпы өнімінің көлемін 32,5%-ға дейін арттыруды, отандық өнімнің ұлттық бәсекелестік артықшылығын дамыту, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, 2011-2015 жылдары стратегиялық жоспар шараларын іске асыру нәтижесі болады.

Ағымдағы жағдай мен агроөнеркәсіптік кешеннің даму үрдістерін талдау

  1 стратегиялық бағыты. Агроөнеркәсіптік кешен саласын тұрақты дамыту, оның бәсекеге қабілетінің өсуі, ӘСҰ ену шартының аграрлық өндірісіне бейімделу және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Реттеуші саланы дамытудың немесе сала қызметтерінің негізгі параметрлері.

Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің  үлесі дәстүрлі түрде Солтүстік  Қазақстан облысының өңірлік  жалпы өнімінің көлемінде 30% орын алады. Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің  құрылымында бидай өндірісімен  ұсынылған 70% астам өсімдік шаруашылығы  орын алады, мал шаруашылығы кемінде 30% орын алады.

2010 жылдың қорытындысы бойынша  ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің  көлемі 76,7% физикалық көлем индексі  кезінде 158,6 млрд. теңгені құрады.

Жалпы өнімнің өндірісі салада 1 орын алғанға 8 мың АҚШ доллардан астам  қаражатты құрайды.

Мемлекеттің қаржылай қолдауы ауыл шаруашылығы инвестициялық тартымдылығына, заманауи технологияларды енгізуге, өндіріс көлемінің едәуір өсіміне  әсерін тигізеді.

2010 жылы облыста республикалық  бюджеттен 6,4 млрд. теңге сомада  мақсатты трансферттер бөлінді,  ол 2009 жылдан 1 млрд. артық.

Элиталық тұқым шаруашылығы  мен асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау жүзеге асырылуда, мал шаруашылығы  өнімін сату мен оның өндірісі субсидиялауда, өсімдіктерді қорғау және ветеринариялық іс-шараларды жүргізу.

Жыл сайын ауыл шаруашылығының негізгі  капиталына инвестициялар көбейтілуде. 2008 жылы инвестицияларды салу 12,8 млрд. теңгені, 2009 жылы 14,76 млрд. теңгені құрады немесе 9,1% артық. 2010 жылдың 11 айына инвестицияларды  салу, 2009 жылға сәйкес кезеңінің  деңгейіне 11,6 млрд. теңгені құрады.

Облыста сапалы сыныптама бойынша 55 балл орташа бонитеті бар құнарлы  егістік жер бар, оның мамандануын  ауыл шаруашылығы өндірісінде айқындайды.

Ауыл шаруашылығы пайдаланылатын жердің жалпы көлемі 8,4 млн. га, оның ішінде егістік жер 4,6 млн. гектарды құрайды.

Республикада ауыл шаруашылығы  пайдаланылатын жер 4% орын алып, облыс  жалпы республикалық көлемде  бидай өндірісінің жарты бөлігінен  майлыларды 25%-ға, картопты 17%-ға, көкөністі 7%-ға, етті 6%-ға, сүтті 11%-ға және жұмыртқаны 9%-ға, құс етін 1,5 %-ға артық өндіреді.

Жыл сайын ауыл шаруашылығы дақылдарының егістік көлемдері арттырылуда, заманауи технологиялар енгізілуде, саланың техникалық қайта жабдықтауы жүргізілуде.

Тыңайған жерлер айналымына игеру  және енгізу және жерді түбірінен  жақсарту есебінен егістік көлемдер 2007 жылдың деңгейіне 18% артып, 2009 жылы 4420,8 мың гектарды құрады. 2010 жылы 4620 мың  гектарды құрады, ол өткен жылдан 199,2 мың гектарға немесе 2009 жылдың деңгейіне 4,5% артық.

2010 жылы бидайдың өндірісі 4 млн.  тоннадан артады, ол орта өнімділігі  кезінде 10,5 ц/га.

Осы көлем жаңа өнімге дейін облыстың ішкі қажеттілігін, Қазақстанның басқа  өңірлеріне тиеп артуға және экспорттық әлеуетті қамтамасыз етуге жол береді.

Егіншіліктің экономикалық тиімділігін  арттыру мақсатында, топырақты нөлдік және минималдық өңдеу арқылы дәнді  дақылдарды жаңа ылғалды сақтау технологиясымен  өсіру 3 млн. га көлемде жүзеге асырылды, ол 2008 жылдың деңгейінен 1,4 есе артық, 546 мың тонна көлемде жүзеге асырылды, себілген кондициялық тұқымның 1-2 класстағы тұқымның үлесін 92% дейін арттыруға, ал жоғары репродукциялы тұқымы – 95% дейін құрады.

Құнарлылықты арттыру үшін топыраққа 26 мың тонна минералды тыңайтқыштар немесе қолданыстағы заттарда дәнді  дақылдардың егістіктері 3,3 кг бойынша  бір гектарға енгізілді.

Облыс өзінің ішкі қажеттілігін картоппен  және көкөністермен меншікті өндіріс  өнімі есебінен қамтамасыз етеді. Картоптың  жалпы түсімі 2010 жылы 264 мың тоннаны, көкөніс – 131 мың тоннаны құрады, ол облыс халқының едәуір қажеттілігін артады.

Көкөніс өндірісінің заманауи технологиялары ашық және жабық топырақта тамшылап суаруды қолдану арқылы игерілді.

Ауыл шаруашылығын бірдейлендіру  мақсатында, саланы техникалық қайта  жабдықтау жалғастырылуда.

2010 жылға аграрлық субъектілермен 8,5 млрд. теңге сомаға 499 соңғы модификациялы  заманауи техникалар сатып алынды, оның ішінде «ҚазАгроҚаржы» АҚ  арқылы қаржылай лизинг шарттарында  2,4 млрд. теңге сомаға 131 бірлік сатып  алынды.

Заманауи техникаға қызмет көрсету  үшін 18 сервистік және дилерлік орталықтар жұмыс істейді.

Мал шаруашылығы облыстағы селолық экономиканың басты салаларының бірі болып табылады және ол серпінді дамып жатыр.

«2006-2010 жылдарға арналған мал шаруашылығы  саласын дамыту кешендік бағдарламасы»  іске асырылуда, бәсекеге қабілетті  сапалы өнімді өндіруге жол беретін  заманауи технологияларды енгізу, жаңа өндірістерді ашу оның басты мақсаты  болып табылады.

2008-2010 жылдардың қорытындысы бойынша  мал мен құс санының өсуі  және барлық санаттағы шаруашылық  өнімнің өндірісі байқалады.

2010 жылға өндірістің көлемі ет  – 100,6 мың тоннаны құрады, сүт  – 586,9 мың тоннаны, жұмыртқа  –390 млн. дана, жүн – 821,6 тоннаны  құрады, келер жылдың деңгейіне  2,4%-дан 7,6%-ға дейін өсті.

2011 жылдың 1 қаңтарына 365,6 мың бас  ірі қара мал бар, 265,8 мың шошқа, 270,4 мың қой мен ешкі, 95,7 мың  жылқы және 3109,7 мың құс, 2009 жылдың  деңгейіне ірі қара мал басының  саны 2,9%, шошқа – 4,4%, қой – 4,5%, жылқы – 3,6%, құс – 2,5% құрады.

Аграрлық саланы әртараптандыруға, бірдейлендіруге және индустриаландыруға жоғары қосылған құны бар ірі жоғары технологиялық өндірістердің құрылысы мен игеру есебінен алынған курс жүзеге асырылуда.

Тайынша ауданындағы «Баско» ЖШС 50 мың басқа арналған шошқа кешенінің  бірінші кезегін қолданысқа енгізілді. 2010 жылы ет комбинаты жылына 15 мың  тонна сойылған салмақтағы еттің  және жылына 9 мың тонна дайын  ет өнімінің өндірісі бойынша қуаттылығымен  қолданысқа тапсырылды, 210 мың тоннаға  құрама жем зауыты салынуда.

«Қазэкспортастық» холдингімен «ҚазАгроҚаржы» арқылы «Тайынша-Астық» ЖШС 1000 басқа  арналған заманауи шетелдік технологиялар  бойынша ірі сүт кешені бірінші  кезегінің құрылысы аяқталды, осы  жоба арқылы жылына 8,5 мың тонна сүттің, 200 тонна еттің өндірісі қарастырылды.