«Gulnar Tour» ЖШС туристік фирмасының сыртқы экономикалық қызметін ұйымдастыру

«Инкотермс» ұсыныстық сипатта  болады және оның белгісі белгілі  бір бөлігін немесе толық көлемін  пайдалануы тараптардың келісіміне пайланысты болады.  Кедендік төлем мөлшерлері мынандай түрлерге бөлінеді:

адвалорлық-салық мөлшері салынатын  тауарлардың кедендік құнына проценттпен  есептеледі;

ерекше-салық мөлшері салынатын  тауарлар бірлігінің белгіленген мөлшерімен есептелінеді;

аралас-салық мөлшері жоғарыда аталған кедендік салық түрлерін екеуіне де үйлестіріледі.

Сыртқы экономикалық қызметте қолданатын негізгі құжаттар болып:

- техникалық құжаттаулар-техникалық төлқұжаты, сызбасы, жинау бойынша нұсқауы, монтаждауы, техникалық жағдайын сипаттайтын құжаты және т.б.

- тауарлы-ілеспе құжаттаулары-тауар сапасының сертификаты, буып-түю парағы, құрастырушы тізімдемесі.

- транспорттық, экспедиторлық және сақтандыру құжаттаулары-теміржол накладнойы және оның көшірмесі (жүк түбіршегі, коносамент, автотранспорттық накладнойы т.б.) сақтандыру полисі немесе сертификаты;

-  қойма құжаттары – экспорттау тауарына портта берілген қабылдау актісі, тауардың сақтауға алынғаны туралы қойманың қолхаты, басқа да кепілді куәлігі т.б.

- есеп айырысу құжаттаулары – шот фактурасы, аударма векселі ( тратты);

-  банкы құжаттаулары – валютаны аудару өтініші, инкассо тапсырмалары, аккредетив ашу туралы тапсырмалар, чектер, Қазақстан Республикасының кеден депозитіне қаражатты аудару туралы тапсырмалары, есеп айырысу және валюталық шоттар бойынша жасалған операциялардың көшірмесі.

Сыртқы экономикалық қызмет бойынша  есеп айырысу шетелдік валюта бойынша  жүреді.

Шетелдерден материалдарды, құрал-жабдықтарды, тауарларды, материалдық емес акривтерді және басқа да мүліктерді сатып алумен байланысты импорттау операциялары жасалады, олармен есеп айрысудың  есебі 671 «Мердігерлермен және жабдықтаушылармен  есеп айырысу» шотында жүреді, ал ол келесі аналитикалық тұрғыда топтастырылады:

- шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу-есеп айырысу алдында инкассалық тәртіпте есептелінеді, содан соң акцептеу, акредитив, шотты ашу, сондай-ақ аванстық төлем жасау шаралары бойынша жүреді.

- коммерциялық неисе бойынша шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу.

Есеп айырысу операциялары бойынша  жүреді, онла олардың аударма векселінің акцептелген немесе акцептелмеген  жағдайында импорттық тауарлар жеткізіледі.

- шетелдік валютада берілген векселдер. Есеп айырысу, шетел жабдықтаушыларына берілген коммерциялық несие бойынша есептелінеді және олар бойынша есептелген пайызға вексел немесе шетел жабдықтаушыларының акцептеліп жазылған аударма векселін береді.

Келіп түскен импорт тауарлардың есепте көрсету кезінде олардың сатып  алынған құнын дұрыс көрсетудің маңызы зор, өйткені онда контракт бойынша  сатып алу бағасымен қоса, әкелінген  тауарға баж салығы, комиссиондық марапаттау, жабдықтау, делдал, транспорттық дайындау шығыстары және басқа шығыстар кіреді. Сондықтан әрбір тауар  түрінің сатып алу құнын есептеуге  тура келеді. Бірақ олардың құнын  тек жабдықтаушының бағасынан ғана анықтауға болады, ал ол мына формула  бойынша есептелінеді:

Се=ЦП х (1+К)

Мұнда:

Се-тауар бірлігінің құны;

ЦП-жабдықтаушының бағасы;

К-жалпы шығынның жабдықтаушының шотында  көрсетілген жалпы шығын сомасына қатынастық коэффициенті.

Өз кезегінде,

К=ОЗ/СП,

Мұнда:

ОЗ-жалпы шығын;

СП-жабдықтаушының шотында көрсетілген  жалпы сомасы

Бұл жерде жабдықтаушылармен есеп айырысу тек шетелдік валютада жүреді,сондықтан  есеп жазбаларын қалыптастырған кезде  мынаны ескірген жөн.

Ал олар бухгалтерлік есепте тек  теңгемен көрсетіледі,яғни ҚР  ҰБ белгілеген бағам бойынша операцияның болған күніне сәйкес шетелдік валютадан теңгеге  ауыстырылады.Шетелден әкелінген тауарға  тиісті кеден төлемі мен салығын  төлеген соң,олар Қазақстан Республикасының  аймағына еркін айналысқа түседі.

Қазақстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарымен сәйкес кедендік төлемдермен алымдардан басқа тауарларды импорттау кезінде қосылған құн  салығын (осы салықтардан босатылғандардан басқасы) және акцизделетін тауарлар бойынша  акцизін төлейді.

Импортталатын акцизделген тауарлар бойынша кеден заңдарымен сәйкес анықталатын құн немесе натуралдық көлем салық салынатын обьект болып табылады.

Әкелінген тауарлар бойынша ҚҚС мына формула бойынша анықталады:

Мұнда:

Тст-кедендік құны;

Ит.п.-импорттық кедендік баж салығы;

Тсб-кедендік алымдар;

А-акциздер;

ҚҚС=(Тст+Ит.п.+Тсб+А)хН/100

Н-ҚҚС мөлшерлемесі.

Қосылған құн салығы және акцизді  импорттаушы(декларант),не кедендік төлемін  қосып төлеген басқа тұлғалар төлейді және оған зачетқа немесе төлемі кейінге қалдыратын қосылған құн салығы қосылмайды.

Кедендік процесін рәсімдеу кезінде  төленген қосылған құн салығы зачетқа  жатқызылады.

Мысал.Қазақстан Республикасының  аймағына 2002 жылы 10 ақпанда тауар  импортталды делік.Ол тауар өңдеу  өнеркәсібіне арналған.Осы тауарға  салынатын ҚҚС салық төлеушінің өтініші бойынша үш айға кейінге  қалдырылған. Оның кейінге қалдырылған  сомасы 160 мың теңге құраған. Бірақ  салық төлеушінің бұған дейін  және үш ай барысында ҚҚС бойынша  артық төлемдері болса, онда кейінге  қалдырылған ҚҚС зачетқа жатқызылады. Ал егер де үш ай барысында ҚҚС бйыншща  төлеген сомасы кем болса, яғни бар  болғаны 100 мың теңге төлесе, онда кәсіпорын 11 мамырдан бастап 60 мың теңгеге  айыппұл төлей бастайды.

Өз өндірісінің қажеттілігі  үшін әкелінген запас бөлшектер, құрал-жаб-дықтар үшін қосылған салығын  төлеген кезде  зачеттық әдісін пайдалана  алмайды. Бірақ құрал-жабдықтардың және запас бөлшектердің тізімін  Қазақстан Республикасының Үкіметі  анықтайды.

Тауарды экспорттау-бұл оларды сатып  алушы елге жөнелтіп, шетел сатып  алушыларын сатылған тауар.

Экспорттауға арналған тауардың қозғалысын рәсімдеудің негізі болатын құжаттар қатарына мыналар жатады:

- жабдықтаушылардың шоттары (инвойстары), көліктің барлық түріне жасалатын тауарлы-көліктік накладнойлары, спецификациялау, сертификаттар, коносаменттер және т.б. құжаттары қоса тіркелген төлемдік талап тапсырмалары;

- материалдарды қабылдауға жасалған тауарлардың станция (айлақтық) жанындағы және тағы басқа да қалаларға келіп түсетінін куәләндыратын актілері;

- тауарлардың кем түскен, артық шыққан, бүлінген не табиғи кему фактілерін кәуландыратын коммерциялық актілері;

- сақтандыру полисі (егер де жүк жабдықтаушымен сақтандырылса);

- контракт бойынша қарастырылған басқа да құжаттар.

Тауарды экспорттау бойынша жазалатын  жазуларды бухгалтерлік есепте рәсімдеу мәміленің нақты жағдайына және валюталық есеп айырысу нысанына көп жағдайда тәуелді болып келеді.

 

Кесте 2 – Шаруашылық операция.

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Шетел сатып алушысына тауар жөнелтілді -алынған құнына -контракт құнына (ҚҚС  0-ді мөлшерлемесі бойынша) 2869000 теңге  (19000х151)	1600000     2869000	802     301	222     702
2.	Кеден төлемі-кеден алымы бойынша  есептелінген (0,2%) 5738 теңге (2869000х0,2%)	5738	811	687
3.	Кеден төлемі төленді	5738	687	441
4.	Сатылған тауар үшін шетел әріптесінен  төлемі келіп түскен 2865200 теңге (19000х150,8)	2865200	431	301
5.	Тауардың сатылған күні мен тауардың төленген күнінің арасындағы пайда  болған бағамдық айырмасы көрсетілді 3800 теңге (19000х151-19000х150,8)	3800	844	301

Мысалыға, егер де тауар сатып алушыға  франко-қойма шарты бойынша экспортталатын болса, онда экспортер сатып алушының еліндегі қоймасына дейін жеткізіп беруді өз міндетіне алады және тасымалдау, тауарды сақтандыру, арту, түсіру сатып  алушының қоймасына дейін жеткізіп беру шығыстарын түгел көтереді, ал сатып алушы банкке кепілдік бере отырып, онда валюталық операциялар  бойынша есеп айырысу үшін «ашық  шоты» ашылады, ал сатушы тауарды  сатып алушыға жөнелтіп, ол банкіні  жанай өте, почта арқылы оған шот-фактурасын бағыттайды. Құжатты алып және оны  тексеріп, импортер өзінің банкісінен экспортердың банкісіне валютаны аударады. Экспортты көрсету бойынша шоттар корреспонденциясы төменде келтірілді.

Экспортер осы аталған құжатқа  сәйкес заңмен белгіленген тәртіпте Қазақстан Республикасындағы өзінің банктегі шотына валюталық түсімін  аударуды қамтамасыз етеді.

 

1.2 Сыртқы экономика көрсеткіштерінің қызметі

Сыртқы экономикалық қызметінің мәмілесіне сай, тауардан басқа жұмыстардың  атқарылуы, қызметтің көрсетілуі мүмкін. Сыртқы экономикалық қызметтегі бұл  мәміленің артықшылық белгісі салық  салу тәртібі болып табылады. Мысалға, қазақстандық кәсіпорындарының атқаратын  жұмысын, көрсеткен қызметін сату орны Қазақстан Республикасы болмаса  онда оларға қосылған құн салығы салынбайды.

Франчайзинг бойынша жасалатын  операциялардың есебі. Франчайз –бұл кіші дербес кәсіпорын мен ірі шетелдік немесе отандықкәсіпорындары- ның арасында жасалатын келісімшарттық қатынас. Сол қатынастың мақсаты біріншісіне белгілі бір қызметпен және тауар түрімен бәсекелестік нарығында бас кәсіпорынның сауда маркасымен сатуына және өндіруіне ерекше  құқық беру деп түсінеміз. Іс жүзінде франчайзингті үш түрге бөлуге болады: тауарлық – бұл кезде келісім-шартта қаралғандай, шағын кәсіпорын  бас кәсіпорынның тауарын сатумен шұғылданады; өндірістік –бұл кезде келісім-шартта қаралғандай, шағын кәсіпорын бас кәсіпорынның шығаратын өнімін шығарумен шұғылданады, бірақ оның сауда маркасын сақтайды; іскерлік-бұл кезде нарықтағы жекелеген өнім түрлерінің, жұмыстарының, қызметтердің бағасы, тауар нарығы туралы ақпараттармен ой бөліседі.

Франчайзигке қатысушылардың екі  түрі болады: франчайзер және франчайзи.

Франчайзер (немесе марка ұстаушы) - бұл нарықта үлкен сұранысқа  ие өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді  жасаушы ірі компаниялар.

Франчайзи – франчайзермен жасалған келісім-шарттың жағдайында франшиза құқығын алатын шағын кәсіпорындар.

Егер де франшиз 1 жылдан артық мерзімге алынған болса, онда ол франчайзиде  материалдық емес активтер есебінде есепке алынады; ал 1 жылдан аз болса  – болашақ кезеңнің шығысына жатқызылады.

Франшиздың өтелуі мен алынуы мына шоттарда көрініс табады: 106,343 шоттары  дебеттеледі де, 441 шоты кредиттеледі.

Франчайзинг келісім-шартында франчайзер мен франчайзидің арасында есеп айырысудың келесі жағдайлары қарастырылуы мүмкін:

- франчайзи франчайзердің пайдасына алынған таза табысынан балгілі бір пайыз түрінде роялтиді аударады. Ол өз қызметінің алғашқы 3 жылында төменгі пайызда, ары қарай- жоғары пайызда төлейді. Осы есептелген пайыз

821 шотының дебеті бойынша көрініс  табады, содан соң ол төленген  кезде 686 шоты дебеттеліп, 441 немесе 431 шоттары кредиттеледі.

Өкілетті орган нарықтық бағадан  мәміле бағасының ауытқуын анықтаған  кезде олар салық салынатын объектілеріне  түзетулер енгізеді, корпоративтік  табыс салығына, ҚҚС, акцизге, роялтиге және табысқа салынатын салықтарға, кеден төлемдеріне қайта есептеуді  жүргізеді, демек осы мәмілерден түсетін табыстарын айыппұл мен  өсімдерді қолдана отырып, нарықтың бағасынан шығарады.

Бұл жағдайда келесі шарттары ескеріледі:

• жеткізіп берілетін тауардың, атқарылатын жұмыстың көрсетілген қызметтің  саны;
• жеткізіп берілетін тауардың сапасы;
• міндеттемені орындау мерзімі;
• төлем шарты;
• бір-біріне тәуелді кәсіпорындар өзара мәміле жасақан кезде қолданатын жеңілдіктер (1 кезекте бағадан жасалатын жеңілдіктер).

Кеден органы қойма иесінің пікірін  ескере отырып, қоймада сақталатын тауарлардың түріне, конструкциясына, босату қабілетіне және де басқа да қойманың нақты функционалдығын  қозғайтын фактілеріне байланысты кеден қоймасының қолдану режимінің  процедурасын бекітеді.

Тауар қоймада 3 жылға дейін сақталады. Көрсетілген мерзім кейбір жеке тұлғалар үшін шектелуі мүмкін. Тауарды сақтаудың  нақты мерзімі тауар сақтаушы мен қойма еисінің арасында анықталады.

Сақтау мерзімі аяқталған тауарлары  бойынша олардың басқа кеден  тәртібіне көшкендігі туралы хабарландырады. Тауарлардың кедендік құны олар еркін  айналысқа түспей тұрып және жаңа кеден тәртібіне көшпей тұрған кезінде  анықталады. Бұл кезде тауардың құны кеден қоймасына өткізбей тұрғандағы бағасынан кем болмауы тиіс.  Кәсіпорын импорттардан консигнацияға қабылданған тауарды сатқанға (меншік құқығының ауысыуына) дейін, олар кеден қоймасының тәртібі бойынша рәсімделуі мүмкін.