Банк жүйесі

    Коммерциялық  банктер мұндай сұрақтарды шешуде маңызды  роль атқарады.Өздерінің депозиттік және несиелік операцияларының көмегімен  олар уақытша бос ақша қаражаттарын жинақтайды және несие түрінде оларды бере отырып, халық шаруашылығының қажеттілігін қанағаттандырады, яғни жаңа төлем құралдарын жасайды.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    2.5.Коммерциялық банктердің ұйымдастырылу құрылымы,  қызметтері мен операциялары

 

    Банк  жүйесін ұйымдастыру белгілеріне қарай филиалсыз банктерге,  бөлімшелері  бар банктерге  және банктік топтарға бөлінеді.Көптеген елдерде банк жүйесінің  бір типі берілген, ал Қазақстанда дамымаған түрдегі банктік ұйымдардың  барлық түрлері бар.

    Ұлттық  банктің рұқсатымен банктер Қазақстан  Республикасы аумағында және одан тысқары  жерлерде  банктерін аша алады, ал өздерінің өкілеттілігін –  Ұлттық банктің келесі бір хабарлауымен ашады.

    Банк  филиалы – бұл бас банктің берген құқықтары шегінде банктік операцияларды жүзеге асыратын банктік мекеме.Банк филиалы заңды тұлға болып саналмайды, дербес балансы болмайды және өзінің бас банкі берген қаражаттар мен өкілеттіктер шегінде қызмет етеді.

    Банк  өкілдігі – депозит тартудан басқа  белгілі бір банктік операцияларды орындайтын және өз атынан, банктің тапсырмасымен  жұмыс жасайтынт заңды тұлға болып табылмайтын, құрылымдық бөлімше.

    Еншілес банк – жарғылық қордың 50%-нан астамы бас банкке тиесілі, заңды тұлға болып табылатын банктік мекеме.

    Қазіргі уақытта коммерциялық банктер  көбіне акционерлік қоғам формасында құрылатындықтан, олады басқаруға акционерлер қатысады.Бұндай формадағы банктердің  ең жоғары басқару органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады.Ол жарғыны, баланс пен есепті бекітеді, банктік саясаттың бағыты  мен мақсатын анықтайды және т.б.

    Банк  жұмысына жалпы  жалпы жетекшілік ету үшін, сондай-ақ  атқарушы және бақылаушы органдардың жұмысын қадағалау және бақылау жасау үшін акционерлер жиналысы басқарманы немесе банк кеңесін сайлайды.

    Басқарма – банк иелерінің, оның акционерлерінің өкілетті органы және олардың мүддесін қорғайды.

    Басқарманың ең басты міндеті  жұмсалған капиталға  қажетті пайда деңгейімен қамтамасыз ету.

    Басқарманың негізгі қызметтері:

1. Банктің стратегиялық мақсатын анықтау және оның саясатын жасау.
2. Жетекші орынға адам таңдау. Қазіргі банк – күрделі және біршама тәуекелді кәсіпорын болғандықтан, оны білгір, білікті мамандар  басқаруы тиіс.
3. Комитет құру
4. Қарыздық және инвестициялық операцияларға бақылау жасау\
5. Банк қызметін мерзімді тексеру

    2-сызбада  акционерлік коммерциялық банктің  басқару ұйымдастырушылық құрылымы келтірілген (Тұранба

 
 
 
 

    

    

    

 

    

 

    

 

    

 

    

 

    

 

    

      

    

 

    

    

 

    

 
 
 

 Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын  фунгкцияларды орындаудан көрініс табады.

    Банк  қызметін – клиенттің мүддесі  үшін белгілі бір іс-әрекеттерді  орындауын сипаттауға болады.Кез-келген  банк өнімінің негізінде  қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады.

    Қазіргі кезде  әмбебап банктер банк қызметтерінің  және қаржылық қызметтердің  барлық аспектілерін  түгелдей қамтитын  өнімдердің кең қатарын  ұсынады.Осы кезде басқа банктер бәсекелестік артықшылықты  жаулап алу және оны мықты түрде  сақтандырып қалу мақсатымен  қатаң түрде белгілі бір қызметтер түрлерін   көрсетуге  мамандануға тырысады.

    Коммерциялық  банктер  негізінен өз клиенттерінің шаруашылық қызметтеріне қызмет  көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылықоперациялардың барлық түрлерімен анықталады.

    «Қазақстан  республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы» Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:

• ақылы негізде депозиттерді тарату
• клиенттер мен банк-корреспондеттердің шоттарын жүргізу  және       оларға кассалық қызмет көрсету
• қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен заңды және жек тұлғаларға  қысқа мерзімдік несиелер беру
• инвестицияланатын қаражаттар иелерінің  немесе иемденушілердің тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру
• заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару
• төлем құжаттарын сатып алу, сату  және сақтандыру, олармен басқа да операцияларды жүргізу
• ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме және өзге де міндеттемелерді беру
• тауар тасымалын талап ету құқығын, сатып алу және қызмет көрсету, осындай талаптардың орындалуын және бұл талаптардың  инкассациялық тәуекелін өз мойнына алу
• банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді  көрсету, клиенттердің тәуекелі бойынша олардың агенттері ретінде әрекет ету
• клиенттер үшін құжаттар мен бағалылықтарды сақтандыру бойынша қызметтер
• коммерциялық мәселелерді қаржыландыру, сондай-ақ сату құқығынсыз
• клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімділік операцияларды жүзеге асыру
• банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету

      Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын  негізгі  қызметтерді былай құруға болады:

• Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау, яғни депозиттік операциялар
• экономиканы және халықты несиелендіру, яғни активтік операциялар
• қолма қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізу
• инвестициялық қызмет
• клиенттерге басқа да қаржылық қызметтерді көрсету

Қорытынды

    Макроэкономикалық тұрғыдан банк жүйесі екі деңгейде болады: Орталық банк (эмиссиялық) және коммерциялық (депозиттік) банк. Коммерциялық банктердің негізгі функциясы несие беру және салымдарды өсіру. Осындай шаралардың нәтижесінде коммерциялық банктер ақша ұсынысын кеңейтеді. Банк жүйесі құнды қағаздарды алып-салумен де айналысады.

    Орталық банк ұлттық валютаны айналымға шығарады, мемлекеттің алтын резервтерін  сақтайды, коммерциялық банктердің міндетті резервтері банктер арасындағы шот  айыру ретінде пайдаланылады. Орталық банк халықаралық   ақша   нарығында   сатушы   және   сатып алушы қызметін орындайды және шет мемлекеттердің және банктерінің істерін үйлестіреді. Барлық мемлекеттерде орталық банк ақша-несие саясатын қалыптастырады және жүзеге асырады, коммерциялық банктердің іс-әрекетін қадағалайды және ұйымдастырады. Орталық банк пен коммерциялық банк операцияларының және банктен тыс секторлардың шешімдері нәтижесінде экономикадағы ақша ұсынысының өзгеруіне ықпалын тигізеді.

    Кредиттік жүйенің төменгі буыны халық  шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық  негізде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.

    «Коммерциялық банк» термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған (міне, осында «коммерциялық банк» деген атауға ие болды). Бірақ, өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де салаларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің «коммерциялық» деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің «іскер» деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болды. Коммерциялық банктер – нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін кредиттік мекемелердің тобын білдіреді.Бүгінгі коммерциялық банктер өз кленттеріне 200-ге жуық әралуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай  отырып, қолайсыз жағдайда өзін де пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.Бір операциялардан болған зиян, екінші бір операциялардан түсетін пайда есебінен жабылады.

 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Ақша, несие, банктер: Оқулық. Сейтқасымов Ғ.С. – Алматы: экономика, 2001

 

2. Ақша, несие, банк: Оқулық. Кошенова А.Н.  – Алматы: экономика

 

3. Банк ісі: Оқулық. Хамитов – Алматы: экономика

 

4. Ақша, кредит, банктер: Оқулық. Сейтқасымов Ғ.С. –  Алматы: экономика, 2003

 

5.   Экономикалық теория нездері. Оқулық – Алматы, «Санат», 1998-47   бет.

 

6. Я.Әубәкіров, А.Қабдиев, В.Досқалиева  және т.б. Экономика. Оқулық, Алматы, 1994 ж.

 

7. Я.Әубәкіров,  К.Есқалиев  Экономикалық теория негіздері. Алматы,

     1994 ж.

 

8. Я.Әубәкіров,  К.Нәрібаев, К.Есқалиев. т.б. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 1998 ж.

 

9. www.natiobalbank.kz

 

10. Г.С.Сейткасымов  Ақша, несие, банктер.  Алматы, 2000 ж.

 

11. К.К.Ильясов  Финансово-кредитные проблемы развития экономики Казахстана Алматы, 1995 г.

 

12. Смагулова Ш.А. Баспакова А.Д. Макроэкономика, Алматы «Жеті жарғы» 1999 г.

 

13. «ҚР-ның  Ұлттық банкі туралы» Заңы

 

14. «Қазақстан  республикасындағы банктер және банктік қызметтер туралы» Заңы

 

15.  www.google.kz