Еңбек және еңбек ақы есебі

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі

Ақмола қаржы- экономикалық колледжі

 

 

 

 

 

 

 

КУРСТЫҚ

ЖҰМЫС

           

 

Тақырыбы: “Еңбек және еңбек ақы есебі.»

          

 

 

 

 

Тексерген:____________________

Орындаған:.___________________      

          

                                                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана-2007 ж

 

МАЗМҰНЫ

Кіріспе.....................................................................................................................3

1.Енбек және еңбек ақы есебі................................................................3

1. Еңбекақы есебі және міндеттері.....................................................5

1.1Еңбекақының түрлері  мен нысандары.............................................................5

1.2Еңбек  пен еңбекақы есебінің міндеттері........................................................20

 

2.Еңбекақы  есептеу.............................................................................23

2.1 Еңбекақы есептеу тәртібі................................................................................23

2.2 Еңбекақы жүйелері және тариф жүйесі.........................................................29

 

3 Еңбекақы жинағы............................................................................34

3.1Еңбекақы жинағы және оларды  тарату..........................................................34

3.2 Қазақстандағы жұмысшылар  мен қызметкерлерге еңбекақы  есептегенде  бухгалтерлік есепшоттары  бойынша  жүргізілетін операциялар.....................36

 

 

Қорытынды..........................................................................................................40

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................41

 

 

 

 

 

Кіріспе

Алдыменен жұмысымның кіріспелі бөлігіне шолу жасағаным, өзім жазған ісіме дұрыс көңіл аударатын шығар деп ойлаймын.Осы тақырыпты  таңдағаным Қазақстан Республикасында нарықтық экономика жағдайында еңбек  және еңбек ақы  есебін ұйымдастырудың  ролі мен мәнін арттыру.

Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы қимылын анықтап, бәсекелес-субъектіні айқындауға , сондай-ақ субъектілердің қаржылық және шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.

Бухгалтерлік есеп - экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің  бірі, әрі оны мамандығым деп таңдағандар  үшін аса маңызды, ол шаруашылық жүргізуші  кез келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы немесе шығыны алынады, қаржылық жағдайы ашып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектілердің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.

Нарықтық экономика  ресурстың барлық материалдық, еңбек  және қаржылық түрлерін ұтымды пайдалануды  көздейді, олар кәсіпкерлік іс-әрекеттің  күтілетін нәтижесін (табыстылығын) қамтамасыз етуі тиіс.

     Шаруашылық үрдістері (процестері) жабдықтау, өндіру және сату деп алдыңғы тарауларда айтып өткен болсақ, осы  өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ  жұмысшы күші екендігі белгілі. Тауарлық-материалдық корларының есебін қарастығанда  еңбек құралдарының есебі қалай жүргізілетіндігіне  тоқталып өткен болатынбыз. Ал кез келген кәсіпорындар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің  бері. Міне, сондықтан да ұйымның міндеттемелерінің бірі болып табылатын қызметкерлер мен еңбе ақы бойынша есеп айырысу тақырыбы өз алдына бөлек тарау болып қарастырылатындығы осыдан.

Жалпы осы курыстық жұмыста еңбек және еңбек ақыны есептеу жолдарына тереңірек тоқталып, енбек ақылық есепті ұйымдастырудың маңызын ашып көрсетемін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         1.1Еңбек ақының түрлері мен нысандары.

      Жалпы  жұмысшылар мен қызметкерлерге  есептелетін еңбекақы негізгі  және қосымша деп аталатын екі түрге бөлінеді.

      Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатады.

1. Мерзімді және кесімді  еңбекақы

2. Сыйлықтар мен сыйақылар 

3. Үстеме сыйлықтар

      Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істемеген, қызмет атқараған уақытына төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер қатарына:

1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің  еңбек демалысы үшін төленетін  төлемдер

2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің  мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды  атқарғаны үшін төленетін төлемдер

3. Жас сәбилі аналарға  берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер.

4. Жас өспірімдердің  қысқартылған жұмыс уақытына  төленетін төлемдер.

      Өндіріс  пен құрылыста халық шаруашылығының  басқа да салаларында еңбекақы  есептеудің және оны төлеу

5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің  кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған  уақытына төленетін төлемдер.

6. Тегін көрсетілген  немесе тегін берілетін қызметтер  мен заттың құны.

7. Жоғары немесе арнаулы  оқу орындарында  және басқа  да мамандығын көтеру курсына  жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін төлемдер.

8. Әскери жиындарға  қатысқаны үшін сондай-ақ демалыс  немесе мейрам күндері кезекшілік  атқаратын адамдарға төленетін  төлемдер және тағы да басқалары  жатады.

      Өндіріс  пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да  салаларында  еңбекақы есептеудің  және оны төлеудің мерзімді және кесімді деп  аталатын екі нысаны (формасы) қолданылады.

      Мерзімді еңбекақы жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеген уақытына, сағаттық немесе күндік  еңбекақы мөлшері  бойынша өнім өндіргені немесе өндірмегеніне  қарамастан, яғни оның жұмыста болған уақытына  төленеді.  Мерзімдік еңбекақы өндірген өнімі мен істеген жұмысн мөлшерлеуге болмайтын, яғни атқарған жұмысының көлемі  мен санын анықтау мүмкін емес  болып есептелетін инженерлік-техникалық жұмыстағы жұмысшылар  мен қызметкерлерге  еңбекақы  төлеуге негізделген.

      Қосымша еңбекақы есебі.

      Мейрам күнінің алдындағы қысқартылған  жұмыс уақытына еңбекақы есептеу  және оны төлеу.

      Халық шаруашылығы салаларындағы ұйымдарда мейрам күнінің алдындағы жұмыс күні бір сағатқа қысқартылады. Бұл күні жұмыс істеген жұмысшы-қызметкерлердің еңбекақылары бойынша төленеді. Ұйымдарда еңбекақының  кесімді түрі белгіленген жұмысшылар мен қызметкерлерге  өндіріп шығарған өнімдері  мен детальдарының, сондай-ақ атқарған қызметінің саны мен көлеміне байланысты белгіленген мөлшерде ғана еңбекақы есептелініп төленеді. Ал кәсіпорындарда еңбекақының мерзімді түрі бойынша еңбекақы  есептеліп, төленіп жүрген жұмысшылар мен қызметкерлерге бұл, яғни қысқартылған жұмыс күні үшін толық жұмыс күніне белгіленген мөлшердегідей еңбекақы төленуі тиіс.

      Жасөспірімдерге еңбекақы төлеу.

      Кәсіпорындарда  аптасына алты күн жұмыс күні, бір  күн демалыс күні болып  белгіленген жағдайда осы ұйымда істейтін 16-18 жас аралығындағы жасөспірімдерге белгіленген жұмыс күннің ұзақтығы 6 сағаттан, 15-16 жас аралығындағы жасөспірімдерге 4 сағаттан аспауы керек. Егер кәсіпорын аптасына 5 күн  жұмыс істеп, 2 күн демалатын жағдайда жұмыс күннің ұзақтығы 16-18 жас аралығындағы жас өспірімдер үшін 7 сағаттан, 15-16 жас аралығындағы жас өспірімдер үшін 5 сағаттан аспауы керек. Белгіленген заңдарға  сәйкес жоғарыда  айтылған жұмыс істейтін және еңбегі  үшін еңбекақының  мерзімді түрі белгіленген  жасөспірімдерге  қысқартылған жұмыс күндері үшін  толық жұмыс күнінің  еңбекақысы төленеді. Ал істеген жұмыстары, өндірген өнімдері үшін, сондай-ақ атқарған қызметтерінің саны мен көлеміне қарай еңбекақының  кесімді түрі бойынша  еңбекақы алатын жас өспірімдерге қысқартылған жұмыс сағаттары үшін белгіленген тарифтік мөлшерге қосымша еңбекақы төленеді.

      Жас сәбилі аналардың демалуы және баланы тамақтандыруы үшін берілетін үзіліс уақытына төленетін төлем.

      Еліміздегі  заңға кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмыс істейтін және қызмет атқаратын жұмысшылар мен қызметкерлердің арасында бір жасқа толмаған жас сәбилі (балалы) аналарға демалуы және жас сәбиді тамақтандыруы үшін жұмыс уақытының барысында ұзақтығы 30 минуттан кем болмайтын үзіліс беріледі. Жоғарыда айтылған осы  үзілістердің арасы үш сағаттан сирек болмауы тиіс. Ұйымдағы жас сәбилі аналарға демалуы және жас сәбиді тамақтандыруы үшін берілетін үзіліс уақыттары жұмыс уақытының қүұрамына кіреді және олардың үзілісте болған, жұмыс істемеген мерзімі үшін орташа еңбекақылары бойынша еңбекақы төленеді.

      Біреудің орнына жұмыс істегені (атқарғаны) үшін төленетін еңбекақы.

      Біреудің  орнына уақытша атқарған қызмет  деп өндіріс қажетіне немесе  басқару міндетіне сәйкес уақытша  жұмыста  жоқ адамның орнына оның қызметін немесе жұмысын басқа адамның атқаруын айтады. Уақытша жұмыста жоқ адамның жұмысын немесе қызметін  атқаруды басқа жұмысшыға немесе қызметкерге жүктеу үшін  кәсіпорын әкімшілігінің бұйрығы шығарылуы тиіс  Егер уақытша жұмыста жоқ адамның  орнына тағайындалған қызметкер уақытша жұмыста жоқ адамның  штатта қарастырылған орынбасары болып табылса немесе  уақытша оның орнына жұмысты атқару мерзімі 12 күннен артық  уақытқа созылмаса, онда бұл жағдайда біреудің орнына уақытша қызметті  атқарғаны үшін ешқандай қосымша  еңбекақы төленбейді. Егер уақытша жұмыста жоқ адамның  жұмысын атқарушы штатта  қарастырылған орынбасары болып  табылмаса немесе уақытша  жұмысты атқару мерзімі 12 күннен артық созылса, онда уақытша  біреудің қызметін атқарушы қызметкерлерге өзінің  еңбекақысына қосымша өзінің еңбекақысымен уақытша жұмыста жоқ адамның еңбекақысының арасындағы  айырмашылық сомасы мөлшеріндегі қосымша төлем төленеді. Бос орындағы қызмет пен міндетті атқарушы етіп тағайындау уақытша біреудің  қызметін атқару емес  ол жұмысшылар мен қызметкерлердің  басқа жұмысқа ауысуы болып есептеледі де, ол жұмысшыға немесе  қызметкерге міндетін атқарып жүрген, яғин бос жұмыс орнының  қызметіне белгіленген еңбекақы мөлшерінде төлем төленеді.

      Жұмысшылар мен қызметкерлерге демалыс және мейрам  күндерінде істелген жұмыстарына, атқарған қызметтеріне еңбекақы төлеу.

      Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңына сәйкес кәсіпорындарда демалыс күндері  жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеуіне рұқсат етілмейді. Бірақ та кейбір төтенше жағдайларда ұйымдардағы  кейінге қалдыруға, кешіктіруге болмайтын жұмыстың пайда болуына  байланысты бұл күндерде де  жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыс істеуіне тура келеді.  Егер де  кәсіпорындардағы  жұмысшылар мен қызметкерлер демалыс күні жұмыс атқарса, оған келесі екі апта  ішінде жұмыс күні есебінен демалыс берілуге тиісті. Ұйымның бұл уақыт аралығында ( келесі екі апта ішінде)  демалыс  демалыс беруге мүмкіншілігі немесе жағдайы болмаса, жұмысшылар мен қызметкерлерге демалыс күні жұмыс істеген  еңбегі үшін  мерзімді еңбекақы алатындарға  сол күнгі жұмыс істеген  әрбір сағатына тарифте белгіленген бір сағаттық еңбекақысының 2 (екі) есесі, ал кесімді еңбекақы алатындарға  сол күні өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарының  сандары мен көлемдеріне  байланысты тариф бойынша  төленуге тиісті еңбекақының  2 (екі) есесі мөлшерінде еңбекақы  төленеді.

Кәсіпорындарда мейрам күні  жұмыс істегені үшін  мерзімді және кесімді еңбекақы алатын  жұмысшылар мен қызметкерлерге сол күнгі өндірген өнімдері мен істеген жұмыстарының санына, көлеміне немесе жұмыс істеген сағаттарына тариф бойынша төленуге тиісті еңбекақысы көтерңкі мөлшерде, яғни екі еселеніп төленеді. Мейрам күні істеген жұмыстары  мен  атқарған қызметтері үшін ақшалай еңбекақы төлемінің орнына сол жұмыс күні есебінен демалыс беруге де болады. Ал мейрам күні кезекшілік қызметін атқарған жұмысшылар мен қызметкерлерге басқа жұмыс күні есеьбінен демалыс беріледі.

      Жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмысқа амалсыздан шықпай қалған уақытына  еңбекақы төлеу тәртібі.

      Ұйымдарда жұмыстан заңсыз босатылып, бұрынғы жұмысқа қайта орналасқан  жұмысшылар мен қызметкерлерге  сот органдарының шешімімен  жұмытан босатылған күннен бастап үш айға дейінгі жұмысқа  шықпай қалған уақытына  орташа еңбекақы мөлшерінде  төлем төленеді. Басқа жұмысқа келісімсіз ауыстырылып (өзінің істеп жүрген  жұмысынан төмен дәрежеле  жұмысқа және тағы басқа) кейіннен бұрынғы жұмысына қайта келтірілген  жұмысшылар мен қызметкерлерге (еңбектің таласын қарайтын тиісті органдардың немесе заң органдарының шешімі бойынша ( бұрынғы еңбекақысы  мен басқа жұмысқа ауысқанда төмен дәрежелі  жұмысты атқарғаны үшін алған еңбекақысының арсындағы айырма сомасы төленеді. Бірақ бұндай төлемдердің төленетін уақыты үш ай мерзімінен аспауы керек.