Ресей және Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандыру жағдайы мен негізгі даму бағыттары

 Мазмұны

 

Кіріспе

 

Ι – тарау.  Ресей мен Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы.

1.1 Ресейдегі кітапхана жүйелерін  ұйымдастыру принціптері

1.2 Қазақстан Республикасының кітапхана  жүйелерінің автоматтандырылуы.

 

ΙΙ – тарау. Қазақстан мен Ресей ірі кітапханаларында кітапханалық және ақпараттық процестерді автоматтандырудың жүзеге асырылуы.

2.1  ҚР Ұлттық кітапхансы – еліміздің ақпраттық автоматтандырылған орталығы               

2.2  Ресейдегі Ұлттық кітапханасындағы автоматтандыру жұмысының көрінісі.

                  

Қорытынды.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Қосымша

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       Аннотация

 

       

             Менің курстық жұмысым. мазмұн, кіріспеден, екі тарау және әр тарау  екі бөлімнен тұрады. Менің  курстық жұмысымның тақырыбы – Ресей және Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандыру жағдайы мен негізгі даму бағыттары. Бұл курстық жұмысымда Ресей мен Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы және жаңа технологияларды ендіру, Қазақстан және Ресей кітапханаларының  қандай бағдарламаларымен жұмыс атқарып жатқандығы жалпы сипаттама бердім.

        Курстық жұмысымда Қазақстан және Ресей кітапханаларын автоматтандырудың  ендірілуі және бір Кітапханаларды тәжірибе жүзінде қолданылуы жайлы мәліметтерге сипаттама бердім.

        Курстық жұмысымның соңына пайдаланылған әдебиеттер тізімін көрсеттім және тақырыпқа байланысты схемаларды қосымшаға енгіздім.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

               

             Түпсіз тұңғиық әлемнің   сырына мол қанықтыратын, ана сүтіндей бойыңа қуат бере алатын тек – кітап. Ал сол кітапты білім ғылым іздеген азаматтарымызға сақтап жеткізіп   отырған білім ордасы кітапхана емес пе ?

           Қазіргі ХХΙ ғасырда мәдениеті мен өркениеті дамыған ел болғандықтан оқырмандардан қазіргі кітапханадан күтер үміттері көп. Қазақстанға білімді де саналы жаңа азаматтар қажет. Осы заман талаптарына біздің кітапханалар сәйкес жұмыс атқарып келеді.

          Көптеген кітапханалар автоматтандырылып жаңа технология талаптарына сәйкестендірілген. Оқырман талабы да қазір ауқымды олар жан – жақты білім нәрімен сусындайу үшін кітапханаға келіп компьютерлерден интернет арқылы өздеріне керекті мәліметтерді іздейді. Сондықтан Қазақстандағы ірі кітапханаларда оқырман үшін барлық жағдай жасалған. Мамандардың жұмыс орындары қазіргі заман техникасымен жабдықталған. Жастар техниканы меңгеру үшін ұмтылып, оқып үйреніп өркениетті ел қатарынан көріну үшін барын салып іздену үстінде.

          Ал   біздің кітапханалырымыз және оның қызметкерлері олардың талабын ізденістерін нәтижелі қанағаттандыру үшін аянбай еңбек етуде. Қазақстандағы кітапханаларында электронды каталогтар бар компьютерлермен жабдықталған. Техниканың дамыған заманында интернет жүйесі де оқырмандарға жақсы қызмет көрсетуде. Кез – келген мәліметті, уақытты да көп шығындамай ала аласын. Жастарға техниканың қай түріне сүйенсе де ерік өзінде. Қазіргі таңда кітап тапшылығын да байқамайсыз. Кітапханалар жаңа басылымдар мен толықтырылып отырылады.

          Кітапханаларда компьютерлік технологиялардың дамуы оңай түрде көптеген ақпараттық мәселелерді шешуді тиімді етеді. Есептеуіш техниканың және интернеттің пайда болуы өндіріс процесіне үлкен өзгерістер әкелді, ақпаратты тарату, алмасу және пайдалану, осының бәрі ХХ ғасырдың соңғы онжылдығында электрондық қордың тез өркендеп өсуіне түрткі болды.Ақпарат өндірісіндегі өзгерістер соңғы жылдары ерекше дамуда.  Кітапханалар күннен күнге өсіп жатқан электрондық өнімдер ағымын жоққа шығара алмайды.

        Қай елдің болсын оның мәдениеті мен, технологиясы дамымаса, мемлекет дамып алға жылжымайды.  Ал мәдениет – ол тікелей кітапханадан басталады. Кітапхана жүйесін автоматтандыру қазіргі кезде ең қажетті талаптардың бірі.  Барлық   елдер бірлесе отырып кітапхана жүйесіне жаңа бағдарламалар енгізіп, жаңа ашылулар,   жаңалықтар енгізіп жатыр.

        «Кітап – мәңгілік парасаттың ең киелі ғибраты» деп   Әбіш Кекілбаев ағамыз айтқандай.  Кітап таусылмас байлық, сарқылмас қазына. Сол байлығымызды сақтайтын Киелі де парасатты, мекен ол - Кітапхана.

         Менің  курстық жұмысымның тақырыбы – Ресей және Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандыру жағдайы мен негізгі даму бағыттары. Бұл тақырыпты таңдау себебім Ресей мен Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы және жаңа технологияларды ендіру, Қазақстан және Ресей кітапханаларының қандай бағдарламаларымен жұмыс атқарып жатқандығы жайлы мәліметтерді жинақтау болды.

        Курстық жұмысымның мақсаты – Қазақстан және Ресей кітапханаларын автоматтандырудың ендірілуі және бір Кітапханаларды тәжірибе жүзінде қолданылуы жайлы мәліметтерді бір жүйеге келтіріп жазу.

        Курстық  жұмысым екі бөлімнен тұрады (тарау) ориялық және сараптамалық.

                Теориялық бөлім: «Ресей мен Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы» деп аталады. Ол үш бөлімшеден тұрады:

1. Ресейдегі кітапхана жүйелерін ұйымдастыру принціптері. Бұл бөлімшемде Ресей кітапхана жүйелерінің ұймдастырылуы мен кітапханаларының автоматтандырылған ақпараттық процестеріне сипаттама беріп өттім
2. Қазақстан Республикасының кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы. Мен бұл бөлімшемде Қазақстан Республикамыздық кітапханаларының ақпатраттық автоматтандырылуы жайына жалпы түсініктеме беріп өттім.

               Сараптамалық бөлім: « Ресей мен Қазақстан ірі кітапханаларында кітапханалық және ақпараттық процестерді автоматтандырудың жүзеге асырылуы». Ол екі бөлімшеден тұрады;

2.1  ҚР Ұлттық кітапхансы –  еліміздің ақпатаррық автоматтандырылған  орталығы. Бұл бөлімшеде Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасының жаңа технологияларымен жұмыс  жасап жатқандығы, және кітапхананың қазіргі заманға сай автоматтандырылуы жайлы түсініктеме беріп өттім               

2.2  Ресейдегі Ұлттық кітапханасындағы  автоматтандыру жұмысының көрінісі. Бұл  бөлімшеде Ресей Ұлттық кітапханасының кітапханалық ақпатттық процестерді автоматтандыру жұмысының қалай жүргізіліп жатқандығы туралы ақпараттар кірді.

                  

 

 

 

 

 

 

    

                          

 

 

 

 

 

 

 

Ι – тарау.  Ресей мен Қазақстан кітапхана жүйелерінің автоматтандырылуы.

                   1.1 Ресейдегі кітапхана жүйелерін  ұйымдастыру принціптері.

 

           Ресейдің  кітапхана жүйесінің ұйымдастыру  құрылысы иерархиялық пішінде  болады және құрудың екі принціпіне  бағынышты болады:Ведомсті және басшылық-аумақтық.

Кітапханалардың құрылысының ведомсті ағашына енеді.

• Ғылыми-техникалық кітапхана жүйесін және анықтама-ақпататтық қорларды, оларды ғылыми-техникалық ақпараттық Ресей мемлекеттік жүйесі ретінде қарауға болады, оған ресей Федерациясының ғылым министірлігінің қарамағындағы ұйымдар енеді.Президент жанындағы ақпараттау саясаты бойынша комитетке,патент және зат белгілері бойынша Ресей Федерациясы комитетіне және стандарт метрология және сертиюикаттау комитетіне енеді;
• Ресей федерациясы мәдениет министірлігі кітапханалық жүйесіне;
• Ресей ғылыми академиясының ақпараттық-кітапханалық жүйесіне;
• Ресей жоғарғы оқу орындарының кітапхана желісіне;
• Медициналық кітапханалар желісі;
• Ауылшаруашылық кітапханалар желісі және т.б;
• Басқа жүйелер (профсоюзные,мектептік,армия кітапханалары, әскери)

            Әкімшілік аумақтық белілері  бойынша бөлу.

Оқырмандарға көптеп (жалпы) қызмет көрсетуге дітеме тарқатылады (аймақтық,ғылыми және және жалпы кітапханалар), бірақ та осындай құрамдар басқа да жүйелерде кездеседі.

            Аймақтық құрамдар республикалық, қалалық облыстық және аудандық  кітапханалар, әкімшілік республикалық  және муниципальды мүшелерге  сәйкес бағынышты жүйелерді құрайды. Көрсетілген жүйелердің әр қайсысы  орталық кітапханалардық, (жасөспірімдер және балалар кітапханалары да бар) айтарлықтай деңгейде екендігі әдістемелік қызметті жүзеге асыратындығы қаралады, кейбір жағдайларда кітапханаларды әкімшілік басқаруға және төмендегі деңгейдегі кітапханалардың аймақтық жүйесімен.соңғысы «Орталықтанған кітапханалық жүйе» ретімен орталық (қалалық, аудандық т.б) кітапханадан тұратын ұйымдастырылып бірнеше филиалдар бұрынғы кезде өз бетінше жұмыс атқарған және мөлтек аудандарға қызмет еткен немесе жырақтағы пунктерде қызмет етіп қазір филиал болған кітапханаларды ұйымдастырады. Кітапхананың филиалдан айырмасы орталық кітапхана арқылы орталықтанған ідебиет комплектінің болуы.

             Қазіргі кезде Ресейде кітапхананы  автоматтау мен кітапхана ісі  шеңберінде бірегей мемлекеттік  саясат жоқ.. Жоғарыда көрсетілген жүйелердегі кітапханашыларды автоматтау бойынша жұмыстар жекеленген ведомсті немесе аумақтық бағдарламаларалдыңғы қатардағы ұйымдар жөніндегі бағдарламалар мен жоспарлар,сондай-ақ кейбір кітапханаларда баяу жүзеге асады. Соңғы кезде Ресей мәдениет министірлігі осы қиындықпен шындап шұғылдануда.Әлі жоғары нәтиже туралы ерте, бірақ аралық ведомсті сұрыптау топтарының күшімен үлкен кітапхана мамандарынан, басшылардан құралған топтар алғашқы қадамдар жасап алғашқы жобаларды құрды. Алғашқы бірінші бағдарламалық құжат «Ресейдегі кітапхана ісін ақпататтандыру бағдарламасы» талқыланып шамалы көшірме және мазмұнына қосымша автоматтандыру жалпы мемлекеттік бағдарламасының дамуы бойынша тың идеяларды енгізеді.

           Біз  мезетте мемлекеттік ғылыми техникалық бағдарламасы ғылыми кеңесі «ресей ақпаттандыруы» сұраныс (тапсырыс) бойынша «Ғылым, мәдениет және білім» бағыты бойынша жобаға шолу жасады. Онда отанынымызды кітапзаналардық автоматтандыру және телекоммуникациялау жағдайы мен қиындықтарына айтарлықтай назар аударылады. Кітапханаларды автоматтандыру бойынша жұмыстарының дамуының маңызды аспектілері сондай-ақ мемлекеттік-ғылыми техникалық бағдарламаларда министірлік бұйрық мен Ресейдің техникалық саясаты және жоғары мектеп бойыншы мемлекеттік комитет (3,4).

           Айтылғандардан, бірінші жағынан, Ресейдің басқару  мемлекеттік құрылысы мемлекеттік  саясат қажеттілігін, және кітапхана  ісінде автоматтандыру жұмыс  бағдарламасын қажет ете бастады, екінші жағынан- әлі де болса  бағдарламалық құжат бұрынғы  сарынмен жүргізілуде. Ресей кітапханаларының автоматтандыру жағдайында келесі мәселелерді қарастырдым: Ресей тәжірибесінен өткен, айтарлықтай ұзақ уақыт көлемінде өндірісте қолданылған, өте дамыған отандық автоматтандырылған кітапханалық – ақпараттық жүйенің ( АБИС ) бағдарламалық өнімінің жоспарының жағдайы; бағдарламалық құралдар құрамы мен құрылысы; олардың қызметтік, құндық және басқа сипаттамалары; бағдарламалық техникамен қамтамасыз ету, оларды пайдалану мәліметтері және негізгі жоспар жасаушы ұйымдар туралы.

         Көп жылдық  тәжірибе негізінде АКАЖ ды  тәжірибеге енгізу бойынша, компьютерлендірумен  шындап айналысатын кітапханалар  саны 5 % аспайды. 2 % тен сәл-ақ асатын  ауыл кітапханалары компьютермен  жабдықталған, 0,6 % интернетке қосылған. Компьютерлендіруді қажет ететін кітапханалар саны 100 мыңды құрайды. Ресейдің жаратылыстану ғылымдары бойынша тармақты жүйелерін  кітапхана басқарады. Жүйе 246 кітапханадан тұрады 76 мың оқырмандарға қызмет көрсетеді 13 млн сақтау бірлігі шамасында қоры бар. Айта кететін жайт, Ресей кітапханалары шетел ғылым әдебиеттерінің қорына ие, ал бұл кейде басқа ел кітапханаларында жоқ. Есептеуіш техниканы пайдалануға байланысты жұмыстар ресей кітапханаларында 70 – ші жылдардың соңынан жүргізіледі.

           Қазіргі  кезде Ресей кітапханаларында барлық технологиялық паоцестерді қамтитын автоматтық жүйелер қызмет атқарады.  Әсіресе бұл жұмыс Ресей Ғылым Академиясының жаратылыстану ғылымдарының кітапханасында қарқынды жүргізіліп отыр.РАН ның ірі кітапхана желісі 1980 жылы « Ғылым » автоматты жүйесі жұмыс атқарады, ол автоматты ақпараттық кітапхана технологиясын құрайды. БЕНРАН да басты автоматтвндырылған кітапханасында және жүйенің орталық звеносында ЛВС ВМ қызмет етіледі. Мәліметтер базасында. Кітапхана ақпаратының маңызды масивтері жинақталады. Бұл жүйеге 1990 жылдан  шетелдің 300 мыңнан астам баспалардың  электронды каталогы болды. 1993 жылдан бастап осы жүйген түскен отандық кітаптар электронды каталогы 20 мың жазбалардан, отандық басылымдар мәліметтер базасын, РАН ға сұраныс берілген және түскен кітапханаларынан тұрады.  Мұнда 1995 жылдың басынан шетел кітаптарының автоматтандырылған бойынша электронды каталогы жүргізіледі және осы жүйе арқылы сұрыпталады. Қазіргі кезде бірнеше 10 мыңдаған жазбалардан, мәліметтер базасынан құралған электрондық каталгтар жинақталған.Орталық кітапханада, интегралды кітапханалар жүйесін құруға кірісті.

         Автоматтандыру  бойынша процестерді толықтыру  шамамен зерттеу және тәжірибе  жұмыстары, электронды каталог құру  бойынша құжаттарды сұрыптау  жүргізіліп отып. Автоматтандыру жұмыстары кейбір кітапханаларында басталды. Мысал ретінде физика – техникалық институтының кітапханасын айтуга болады. Ресейдің ГПНТБ ның ИРБИС автоматтандырылған жүйесінің бағдарламалық өнімін келісім бастамасымен қолдануға және таратуға, сондай  -ақ СОЧИ екі жоспарын пайдалануға құқылы « Радзилов жазбасы » СD – ROM мультимедия қыметімен басылып шықты, белсенді түрде басылым жүйесі және электронды почта жоспар бөлімі кадрлар – бугалтери жүйесі бар. Автоматтандыру жұмыстары ертеде «Ғылыми техникалық ақпарат мемлекеттік автоматтандыру жүйесін құру бағдарламалары» шеңберінде орындалады. Одақтың таралуы осы бағдарламаға айтарлықтай өзгерістер әкелді. Осы кезеңнен кейін көрсетілген жүйе жұмысына жаңаша қалыптасабастады. 1992 жылы ресей федерациясының ғылым министірі бекіткен. «Ғылым және техника бойынша федеральды ақпараттық қор» жүзеге аса бастады.

• ғылыми-техникалық ақпараттың жалпыға бірдей  қорын құру және эксплуатациялау,
• Ақпарат қорларын каталогизациялау,
• Базалар мен  банктерді пайдалануды қүру және ұйымдастыру,

Қазіргі ақпарат және кітапхана технологиясын құру және енгізу, Ғылыми-техникалық ақпарат және оның құжатты қорларын сақтаушылар құрайды. Ресей кітапхана жүйелерін үйымдастыру Ререй Ғылыми – техникаық кітапханасы, ғылыми техникалық кітапхана мен анықтамалық ақпарат қорының басты ұйымдастыру жүйесі. Кітапхана осы айтылған қызметтерден басқа Ресей жэинақтық каталогының автоматтандырылған жүйедегі басты ұйымы болып табылады. Ресейдің мемлекетік көпшілік  Ғылыми техникалық кітапханасының берілгендер базасының топтарына қысқаша сипаттама қосымша екідегі кестеде көрсетілген. Ресей жинақтық каталогының автоматтандырылған жүйесінің негізгі құрылуының негізгі мақсаты Ресей және шетел пайдаланушыларын Ресей құжат қорын пайдалануға жол ашу, соның негізінді кітапханалық ақпараттық қызметтің кең түрін көрсету, кітапханааралық абонемент әрекетінің координациясы, ақпараттың жалпы тарқауы принціпі. Ресейдің бұл кітапханасы автоматтандыруда он үш жылдық тәжірибесі бар және есептеуіш кешенінде 200  IBM нен тұрады. 100 ден аса ПЭВМ локальді есептегіш  желісіне біріккен, оны үш қуатты сервер файлы басқарады. 1995 жылдың басынан бастап автоматтандыру менкітапхананың автоматтандырылған жүйесін пайдалану тәжірибесіне сүйеніп Ресей кітапхана ақпарат рыногына типтік автоматтандырылған интеграциялық кітапхана ақпараттық жүйе жобасын ИРБИС – ті жасап шығарды.