Оқиғалы рөлді ойынды ұйымдастыру және өткізу ерекшеліктері

 

 

ЖОСПАР

 

Кіріспе.........................................................................................................3 - 4

 

І-бөлім.

1. Оқиғалы рөлді ойынның тәрбиелік мәні...........................................5 - 7
2. Оқиғалы рөлді ойынның кезеңдері....................................................8 - 13

 

ІІ. Негізгі  бөлім

2.1.Мектепалды даярлық  тобында өткізілетін оқиғалы  рөлді ойынның түрлері мен мазмұны...........................................................................14 - 18

2.2. Оқиғалы  рөлді ойынды ұйымдастыру және

өткізу ерекшеліктері............................................................................19 - 27

 

ІІІ. Қорытынды.........................................................................................28 - 29

 

IV. Пайдаланылған   әдебиеттер.............................................................30

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

Қазіргі заманда жас ұрпаққа  сапалы білім мен саналы тәрбие беру әлеуметтік құрылымның ең маңызды міндеттерінің  біріне айналды.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында «Мектепке  дейінгі тәрбие – үздіксіз білім  берудің алғашқы сатысы. Ол баланың  жеке бас ерекшелігін ескере отырып дамытатын орталық» делінген.

Әлемдік білім кеңестігінде мектепке дейінгі педагогикалық  мәселелерін шешуде тәрбиелеу   мен білім беру жаңаша  жетілетін  әдіс-тәсілдерін іздестіру, үнемі жаңалыққа  жол ашу бағыттары қарастырылуда.

Баланы  жан-жақты тәрбиелеу, оның дүние-танымын жетілдіру, сөздік қоры мен сөйлеу тілін, ой өрісін дамытып, еңбекке баулу – балабақшалардағы барлық топтарға бірдей ортақ басты  міндеттер. Мектеп жасына дейінгі балаларды  ауызекі сөйлеуге үйретіп, олардың  ой өрісін кеңейтудің негізі –айналадағы  орта мен табиғат құбылыстарын бақылату. Сөйлеу бала үшін қарым-қатынас құралы болып табылады, оның ойлау қабілетін және мінез-құлқын реттеуде маңызды рөл атқарады.  Сөйлеу қатынасы баланың білімді меңгеруіне, қажетті білік пен дағдыларды қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Байланысты сөз ойға мағына беріп, адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас  жасауын және өзара түсінісуін қамтамасыз етеді. Сөйлеу қызметі ойдың дамуымен қатар өрбиді. Екіден үш жасқа дейінгі  балалармен өтілетін сабақтар түрлі  көрнекіліктер мен дидактикалық ойын әдісіне негізделеді.

Ойын - балалар үшін айналадағыны танып білу тәсілі.

Адамдар арасындағы қарым-қатынас  ешқандай мотивсіз, яғни қызығушылықсыз болуы мүмкін емес. Дегенмен, сабақ барысында балалардың қызығушылығын ояту оңай емес. Сондықтан біз оқу үдерісінде балалар өздігінен сөйлейтіндей жағдай тудыруымыз керек. Психологтардың көпшілігі балалар не айтқысы келеді, соны айтсын деген тезисті қолдап отыр. Осы мақсатта оқиғалы рөлді ойындарды қолдану – мектепалды даярлық тобында тіл дамытудағы ең жақсы амалдардың бірі. 

Ғылыми аппарат.

        Мақсаты:  мектепалды даярлық тобында оқиғалы рөлді ойындарды қолданудың бүгінгі жай-күйін теориялық тұрғыдан сараптау, балалардың сөйлеу дағдысын дамытуда рөлдік ойындарды ұйымдастырудың ең тиімді жолдарын табу, оларды сабақ үдерісінде пайдаланудың тиімділігін тәжірибелік жолмен тексеру.

Міндеті:

1. Мектепалды даярлық тобында  оқиғалы рөлді ойындарды қолдануды теориялық тұрғыдан қарастыру және оның тиімділігін анықтау.

2. Сабақ барысында рөлдік ойындарды қолдану жетістіктерге әкелетінін дәлелдеу

3. Мектепалды даярлық тобында  өткізілетін оқиғалы рөлді ойындар арқылы балалардың ойлауы мен сөйлеуін  дамыту жолдарын көрсету.

Зерттеу объектісі: Оқиғалы рөлдік ойындар, рөлде ойнау туралы жалпы түсінік.

Зерттеу пәні: оқиғалы рөлдік ойындар арқылы баланың сөздік қорын дамыту.

Ғылыми болжам: Мектепалды даярлық тобында оқиғалы рөлді ойындарды қолдана отырып баланың сөйлеу дағдысын, сөзік қорын, сөз саптауын  дұрыс жолға қоюға,   жеке тұлғаның бойында адамгершілік, ізгілік, достық, сыйластық,  түсінушілік, т.б. жағымды қылықтар дарытуға болады.

Зерттеу әдістері: талдау, саралау, әңгімелеу, сахналау.

 

І-бөлім.

1. Оқиғалы рөлді ойынның тәрбиелік мәні.

Мектепалды даярлық топ  балаларының  тілін дамытуда ойындардың рөлі зор. Ойын үстінде  балалардың тілі дамып, бір затқа бейімділігі, қызығушылығы артады. Ойын әрекетінің қызықты болуын қамтамасыз ететін, баланың танымдық қызығушылығы сапаларын дамытатын басты нәрсе: білім, әрекет, қарым-қатынас. Міне осы жағдайларды ескере отырып, балалар тіл байлығын дамытуда пайдаланылатын ойын түрлерін төмендегідей жүйелеуге болады.

1. Мазмұнды бейнелі ойын: отбасы, балабақша, мектеп, аурухана, ұшқыштар, мал фермасы, құрылысшылар, темір жол, теңізшілер.
2. Қимыл-қозғалыс ойындары: ақ серек, көк серек, ұшты-ұшты, аңшылар, сиқырлы таяқ, жаяу көкпар, ормандағы аю, мысық пен торғайлар, бақташы мен қозылар, қуыспақ, қасқыр қақпан, соқыр теке, т.б.
3. Дидактикалық ойындар: заттардың түсін анықта, қуыршақты серуенге дайында, орныңды тап, ойлан тап, ұзын-қысқа, аласа-биік, әр құстың мекенін тап, түсті ретке келтір, дәл тауып айт, тігін шеберханасы, тез ретке келтір, мына затты сипатта, жоғары-төмен, дүкен,  көршілер, т.б.
4. Құрылыс ойындары: лото және басқа конструкторларды  пайдалану.
5. Спорттық ойындар: футбол, волейбол, теннис, хоккей, баскетбол.
6. Оқиғалы рөлді ойындар: адамгершілік тәрбиесі тақырыбына оқылған ертегі, әңгімелерді рөлдерге бөле отырып орындау.

Осы ойын  түрлерінің ішінен мен оқиғалы рөлді ойындарға тоқтала кетемін. Рөлдерге ену ойындары балаларға таныс ертегі, әңгіме негізінде құрылады. Жан дүниесіне жақын рөлдерді өздері орындауға талпынады. Бұндай  ойындарда ауыз әдебиеті үлгілері пайдаланылатындықтан, олар балалар өміріне жарқын сезім, қуаныш, белсенділік, шығармашылық енгізеді, тілін дамытады.  Осындай қасиеттер тәрбиеленушінің тұлғасының қалыптасуына маңызды рөл атқарады.

Балалардың тілін дамытуда оқиғалы рөлді ойындардың орны ерекше. Ойында адамдар өмірінің  сан қыры, тұрмыс-тіршілігі, еңбегі, дүниетанымы, арман-тілегі, болашаққа деген сенімі, ержүректілік пен жігерлікке құлшынысы көрініс табады.  Халық педагогикасында ойындар  өте көп және мазмұндары да, бағыттары да бірін-бірі қайталамайтындай сан-алуан, әрі қызғылықты. Олар, «Алақан соқпақ», «Аңдардың айтысы» т.б. Ауыз әдебиеті үлгілерін қолдана отырып, балалармен сан түрлі оқиғалы рөлді ойындарды ойнауға болады. Оқиғалы  рөлді ойындар баланың тілін дамытып қана қоймайды, сонымен қатар оны жан-жақты тәрбиелейді. Баланы адамгершілікке, бірін-бірі сыйлауға,  достыққа, имандылыққа, жолдастарына көмектесе білуге, жігерлікке, шыншылдыққа тәрбиелейді. 

Оқиғалы рөлді ойын ретінде ауыз әдебиетіндегі кез келген тәрбиелік мәні бар ертегі, мәтін, әңгімелерді алуға болады.

Мысалы, «Аңдардың айтысы»  атты ойында  жүргізушінің талабына сай  әндер орындап, онда аңдардың дауыстарын, қылықтарын бейнелеп, олардың  өздеріне тән ерекшеліктерін сипаттап көрсетеді. Мұның өзі хайуанаттар  әлемі жөнінде нақты ұғымды, шығармашылық қабілетті, жеке және топтасып ән айту дағдысын жетілдіріп, тілін дамытады.  Ойын ережелерінің тәрбиеленуші үшін тәрбиелік маңызы бар.  Олар ойын барысын белгілейді, тәрбиеленушінің тәртібі мен іс-әрекеттерін, олардың өзара қарым-қатынасын бақылап, ерік-жігерлерінің қалыптасуына ықпал етеді.  Өздері ойнаған рөлдердегі аңдардың іс-әректтері мен айтқан сөздері арқылы жақсы-жаман ұғымдарын қалыптастырады. Кімдікі дұрыс? Кімдікі бұрыс? Неге олай жасауға болмайды? Неліктен? деген сияқты сауалдар арқылы балалармен  ойнаған оқиғалы рөлді ойынды талқылап, қорытындысын балалар шығаруы керек.

Оқиғалы рөлді ойындардың мазмұндық ерекшеліктері, біріншіден бұл ойындар мазмұн жағынан да мәнерлі әрі түсінікті. Ойын балалардың ақыл-ойының белсенді жұмыс істеуіне, дүние танымының кеңеюіне, қоршаған ортаға деген көзқарасын нақтылап, барлық психикалық процестерді жетілдіруге мүмкіндік жасайды. Екіншіден ойын ережелерінде жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін үлкен тәрбиелік мән бар. Оқиғалы рөлді ойындар тәрбиеленушіге халықтық салт-дәстүр мен  тұрмыстық шаруашылық еңбегінен түсінік береді. Үшіншіден, тәрбиеленушінің қимыл-қозғалысын дамытып, дене тұлғасының дұрыс қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Төртіншіден, бала қиялын, ақыл-ойын, дене қимылын дамытатын тәрбие құралы. Бесіншіден, оқиғалы рөлді ойындар баланың тілін ширатады, ойын дамытады, зейінділікті, ұстамдылықты, ойлылықты, зерделілікті, адамгершілікті, кеңістікті бағдарлай білуді, әрекет үйлесімділігін, өжеттілікті, тапқырлықты, шапшаңдықты, төзімділікті, мергендікті, батылдықты дамытады.

Сонымен қатар, оқиғалы рөлді ойындарда балалар тек ауыз әдебиеті үлгілері бойынша әрекет етпейді, олар  ересектердің өмірі мен іс-әрекеттерін қайталайды. Олардың қарым-қатынасын көрсетеді. Мысалы, «Дүкенде», «Кітапханада», «Қонақта» және т.б. ойындарды ойнау барысында үлкендерге еліктей отырып, олар өз рөлін және ойын логикасын жасайды.

Балалар ойындарының тәрбиелік  маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко  былай деп жазды: «Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек адам үшін, еңбектің, жұмыстың, қызметтің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы бар. Бала ойында қандай болса, өскен соң  жұмыста да көп жағынан сондай болады. Сондықтан келешек қайраткерді  тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады».

 

 

 

 

 

2. Оқиғалы рөлді ойынның кезеңдері.

Кез келген ойынның негізгі ерекшеліктері – балалар үн-түнсіз ойнамайды. Тіпті бала жалғыз болғанның өзінде де сөйлесіп жүреді. Ойын процесінде сөйлесу қарым-қатынасы үлкен рөл атқарады. Сөйлесіп жүріп, балалар пікірлесіп, әсер алысып, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды. Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар: ойынның өзінен туатын және балалар жасайтын немесе ересектер ұсынатын ойын ережесі.

Оқиғалы рөлді ойындар тренингтік   сабақтардың өзегі іспетті.  Гуманистік бағыттағы ғалымдар  көзқарасына сәйкес, психологиялық ойындар арқылы баланың өзіндік дамуына көмек  беруді мақсат етеді.

Оқиғалы рөлді ойындардың психологиялық  әсерімен балада:

• Өз-өзіне деген сенімнің бекуі;
• Этикалық және адамгершілік негізінде мінез-құлық, жүріс-тұрыстың меңгерілуі;
• Қарым-қатынас дағдылары мен біліктерінің дамуы болатындай түрлері жинақталып, іріктеледі.

Сонымен қатар, оқу ретіндегі  ойын тиімділігі мынадай бірқатар талаптарды сақтауға байланысты, яғни олар: оқушылар  әрекет ететін қиялдағы жағдайдың, жоспардың  болуы және  балалардың ойын нәтижесін, ойын ережесін міндеттті түрде түсінуі. Ойын бұл тек ұжымдық көңіл  көтеру емес, бұл оқытудың барлық міндеттеріне қол жеткізудің негізгі тәсілі, сондықтан  ол қандай дағды және икемділікті  талап ететіндігін, баланың нені жасай біледі және ойын барысында  неге үйренгендігін  білу қажет. Ойын оқушылардың ойлау қабілетін күшейту қажеттілігін алдына қоюы керек.

Оқиғалы рөлді ойындарды қолдану басты үш сатыдан тұрады. Олар:

1) дайындық кезеңі, ол:

• дидактикалық материалдар жинақтаудан   
• жинақталған материалды реттеу, ұйымдастырудан тұрады.                                                                                                                                                      

2) орындалу барысы

3) ойынды қорытындылау

Оқиғалы рөлді ойындар міндетті түрде топтық, талдаумен аяқталады. Талдау 2 бағытта жүргізіледі:

1. Қарым-қатынас жағдайының құрамын балалардың толық та, адекватты түсінігін қамтамасыз ету;
2. Коммуникативті іс-әрекет механизмдерін біліп, түсінуге, дағдылануға мүмкіндік беру.

Оқиғалы рөлді ойындардың 2 түрі – импровизациялық және сюжеттік түрлерін қолдануға болады. Импровизациялық ойындардың мазмұны  балалардың өздерінің үйреншікті өмір жағдайларынан, қарым-қатынас сферасынан алынып отырады.  Мұнда тек алдын-ала рөлдер мен позициялар бөлініп беріледі. Импровизацияланатын ситуациялардың ең қарапайымы таңдалынады. Ал басты назар әрбір баланың импрвизациялауға қабілетін, яғни спонтанды түрде  оның кез келген рөлді ойнап, сол рөл тұрғыдан диалог құра алуы мен вербалды емес  коммуникацияны қабылдап, меңгеруі талданып, зерттеледі. Импровизациялық ойындардың арасынан ұзақ  даярлықты қажет етпейтін, тренинг барысында өрістейтін түрлері қолданылады. Бірақ мұндағы басты талап ойын мазмұны балалардың қарым-қатынас саласындағы  мәселелерге бағытталуы. Алдыңғы диагностикалық зерттеулер мен диагностикалық ойындар  нәтижесіне жүгіне отырып,   импровизациялық ойын мазмұны құрастырылды. «Анар бүгін балабақшаға ең әдемі  қуыршағын алып келген екен», «Анасы мен Болат дүкенге келді», «Сәуле үйде отырғанда есік қағылды», «Саматпен оның досы Дәурен телефонмен сөйлесіп отыр», «Жанардан көшеде бір бейтаныс аға аты-жөнін, үйінің мекен-жайын сұрады», «Гүлнар мен Мөлдір ойнап жүріп ренжісіп қалды» т.с.с балалардың жас ерекшелігіне, қарым-қатынас қажеттіліктеріне және тренинг мақсатына орай тақырыптар бойынша  спонтанды түрде бір оқиғалар ойналып отырды. Мысалы, «Анар бүгін балабақшаға өзінің ең әдімі қуыршағын алып келген екен» ойынының мазмұнын алайық. Тәрбиеші алдын ала Анарға өзіне ғана, кім сұраса да, қалай сұраса да қуыршағын ешкімге бермеуін тапсырады. Ол үшін Анар балалардың әрқайсысының  өтінішіне нақты, тура жауап беруі керек. Ал балаларға тәрбиеші бар мүмкіндіктерін пайдаланып  қуыршақты  сұрап алып, ойнауларына бағдар береді. Бұл ойын барысында балалар бірін-бірі түсінуге, тыңдауға, қарсы жауап таба алуға, сендіруге, ынталандыруға, сыйлауға, өтініш айтуға, сөзін өткізе алуға үйренеді. Рөлдік-импровизациялық ойындардың әсерін  талдау «кілттері».