Ежелгі Қытай философиясы

«Ежелгі Қытай философиясы»

 

 

 

 

 

 

 

Заң факультетінің  студенті:

Әбдінәби Мұхамедәли

• Мақсаты: Қытайлық дүниетанымды,  Конфуцийшылдық философиясының практикалық мәнін, және   Даостық философия және дүние - әлемінің суреті екендігін білуге қабілетті. Сондай – ақ Моизм конфуцийшылдыққа альтернативті әлеуметтік этикалық доктрина еккендігін,  және легизм «соғысушы мемлекеттер» дәуіріндегі саяси - әлеуметтік стратегиялар философиясы еккендігін білуге тиісті.
• Жоспары:
• Қытайлық философия қарсаңының («Ши цзин», «Шу цзин», «И цзин» шығармалары) негізгі мазмұны мен Конфуцийшылдық философиясының практикалық бағыты.
• Даостық философия және дүние - әлемінің суреті ретінде.
• Моизм конфуцийшылдыққа альтернативті әлеуметтік этикалық доктрина ретінде.
• Легизм «соғысушы мемлекеттер» дәуіріндегі саяси - әлеуметтік стратегиялар философиясы ретінде.

 

1.Өз елін- Қытай дүниенің кіндігі деп есептеу;

2.Көк пен жер арасындағы жауапкершілікті әрбәр адам сезіну;

3.Жеке оқиғаларды,тарихты,циклды процесс деп ұғыну;

3.Адамды, табиғатты, космосты біртұтас деп қабылдау:

4.Консерватизм, өткенді дәріптеу, жаңалық алдындағы үрей қорқыныш;

5.Коллективті сана: жеке адамның өз өзін коллективтен бөлінбес тұтастыұта қарастыруы;

6.Мемлекет алдында қорқыныш және құрмет;

7.Қоғамда вертикальды байланыстардың,субординациялардың кең тарауы;

8.Мемлекет басшысын – ең жоғарғы біріктіруші күш, ал мемлекет- қоғамды біріктіруші күш ретінде қабылдау;

9.Императорлардың қызмет билігін құдіретті, тұлғасын Аспан ұлы, Тәңірінің жердегі елшісі деп қабылдау.

10.Өзара қатынастағы конформизм: тыныштық пен әрекетсіздікті жақтау, насихаттау;

11.О дүниені емес, бұл дүниелік өмірді жоғары бағалау, оны- мүмкіндігінше ұзартуға ұмтылу;

 12.О дүниелік күштерді реалды деп түсіну, ата – баба әруақтарын құрметтеу,

ата-анаға, үлкенге  ізет – құрмет;

 

 

Қытай философиясында  көрініс берген қытайлық дүниетанымның  жалпы сипаты:

 

Цзин-тіршіліктің, жаратылыстың туылу, пайда болу қуаты. Оны әдетте тірі тіршіліктің, организмнің «тамыры», «ұрығы» деп атайды. Бұл психофизиологиялық қуат екі түрге жіктеледі:

         - «Алдынғы Аспан ұрығы» - адамға  туа біткен гендік программа, денелік – тәндік ерекшеліктер;

      - «Кейінгі Аспан ұрығы» - адамның  өмір бойғы әрекеттерінің сипаты. Сонымен қатар цзин сексуалды  энергияны да білдіреді.

 

 Ци – дүние тіршіліктің құрылыс материалы қызметін атқаратын материалдық –рухани энергия. Ци энергиясы былай жіктеледі:

  - заттық  ци арқасында заттар мен тірі  организмдер материалды формаға  ие болады.

        - рухани ци – адам мен тірі  тіршілікті

 

Шэнь – адам тұлғасының негізін құрайтын және өлімнен соң жойылмайтын адам бойындағы сарқылмас рухани энергия.

 

 

Қытай философиясындағы  өзекті ұғымдар

     Янь тобы

 

 Инь тобы

 

Қараңғы 

Жер 

Әйел 

Төменгі 

Ай 

Ішкі 

Салқын 

Енжар 

Тыныштық т.б.

 

Жарық 

Аспан 

Еркек 

Жоғарғы 

Күн 

Сыртқы

Жылы

Белсенді

Қозғалыс т.б.

 

Инь мен  Яньның өзара әсері бүкіл әлемдік  құбылыстардың мәнін анықтайды. Мұндай қызметті олар адамның  өмірі мен парасаты іс- әрекетінде  де, таным процесінде де байланысты  атқарады. Инь және Янь бүкіл  әлемдік хаосты реттеуші бастау  болып табылады. Инь Янь бір  – бірінсіз өмір сүрмейді.

 Б.д.д. VIII-V ғасырларда  ежелгі Қытай философиясының «инь», янь теориясы «ци» концепциясымен  толықтырылды.

      У- син ілімінің қалыптасуы Цзоу  Янь есімімен байланысты. Бұл  ілім заттар мен құбылыстардың  негізгі даму кезеңдерін бақылау  нәтижесінде қалыптасқан. Кез –келген  зат немесе құбылыс мынадай  даму кезеңдерден өтеді:

 Жаралу, пайда  болу.........символы ағаш;

  Ең жоғарғы  белсенділік .......символы от;

  Торығу........символы  металл;

  Ең төменгі  енжар......... символы су;

 Даосизм

     Дүние құрылысы мен тіршілігінің  адам, табиғат, космостың байланыс  жүйелерін түсіндіруге тырысатын  қытайдың ең ежелгі философиялық  ілім. Негізін қалаушысы б.д.д VI ғасырдың  соңы мен Vғ. Басында өмір сүрген  Лао-Цзы («Қарт ұстаз»).

Өзекті ұғымдары:

«Дао» және «Дэ»

 

 

Лао-Цзы («Қарт  ұстаз»)

Даосизмнің  негізін қалаушы

Дао ұғымы  екі мағына береді:

- бүкіл дүние  жаратылған бастапқы негіз(субстанция)

- әлем тіршілігін  қамтамассыз ететін универсалды  заң, адам және табиғат дамуында  сақталуға тиісті жол.

 

№1 мәселелі  сұрақ : Дао ұғымының мәні неде?

Даоның екіұдайылығы

 

 

Жалғыз, басқадан  бөлек

 

Барлығын қамтиды(су  сияқты барлығына енеді)

 

Тұрақты, тыныштық  күйдегі әрекет

 

Дүниемен бірге  өзгереді,әрекеттенеді

 

Сезім таным  арқылы қабылданбайды

 

Сенім, ұғым  арқылы қабылданады

 

Сөзбен сипаттауға  келмейді, атаусыз,есімсіз

 

Символдық  есім арқылы белгіленеді,беріледі.

 

Тәнсіз

 

Жоғары ақиқатқа  ие ұсақ бөлшектертереңінде жасырылған.

 

Өте ұсақ 

 

Шексіз 

 

Бос 

 

Түпсіз

 

«бейболмысты  тудырып Аспан мен жерге бастама  береді»

 

Бүкіл болмысты  тудырады, «сансыз заттардың» бастауы, арғы тегі.

        Конфуциандық ілім

     Негізін қалаушы б.д.д. 551-479ж.ж. өмір сүрген Конфуций(Кун-фу-цзы)

« ұстаз-кун».

Конфуций шәкірттерінің  жазбаларынан құралған «ұстазбен  болған сұхбаттары» туралы «Лунь- Юй» біздер үшін Конфуций ілімі  туралы мәлімет көзі болып  табылады.

Конфуций ілімі  адамды бірінші әлуметтік өмірдің  мүшесі ретінде қарастыратын  ежелгі философиялық мектеп.

Конфуциондық  қарастыратын негізгі сұрақтар:

- адамды қалай  басқару керек?

- қоғамда өзін  қалай үстау керек?

- Конфуций  іліміндегі алтын ереже «жэнь-адамсүйгіштік»

- өзіңе тілемейтінді  өзгеге жасама».

 

    

 

Конфуций(Кун-фу-цзы) « ұстаз-кун»

    Легистер (заңгерлер), негізгі өкілдері:

        - Шан Ян (б.д.д. IV ғ),

        - Хань-Фэй-цзы (шамамен б.д.д, III ғ).

     Легистер конфуцийшылдардың мемлекеттегі  әдептілікке негізделген заңдарды  жүзеге асыру арқылы басқару  керек деген пікірлеріне қарсы  болып, керісінше, мемлекетті тек  қана заңға сүйеніп басқаруға  болады, себебі, "Мейірімділік пен  адамгершілік" - қылмысқа апаратын  бірден-бір жол, ал шын қайырымдылық  өзінің бастамасын жазалаудан  алады деп уағыздайды. Сөйтіп, легистер  ар-ожданның.орнына қорқынышты дәріптейді.

Елде тәртіпсіздік  болмас үшін, олар келесідей қағидалар  ұсынды:

        1. мақтаудан жазалау көп болу  керек;

        2. аямай жазалау арқылы халық  арасында үрей тудыру қажет;

        3. ұсақ қылмыс жасағандарды аямай  жазалау керек, сонда олар үлкен  қылмыс жасамайтын болады;

        4. адамдар арасында бір-біріне  сенімсіздік тудыру керек.

      Осы қағидаларды бұлжытпай орындағанда  ғана халық билеушінің айтқанын  екі етпей орындайды және керек  болса, өлім

 

 

 

     

• Әдебиеттер:
• негізгі
• Әбішев Қ. «Философия»  Алматы-2001
• Бегалинова К.К.,Альжанова І.К. «Философия » Алматы-2003
• Кішібеков Д.К. ,Сыдыков Ұ. «Философия » Алматы-2011
• Мырзалы С «Философия » Алматы-2009
• Қосымша:
• 1.Мардашвили К.К. «Как я понимаю философию» М- 1990
• 2.Спиркин А.Г. «Философия»
• Бақылау   сұраќтары (кері байланыс) :
• Пікір-таласқа арналған
• Қытайлық философия қарсаңының («Ши цзин», «Шу цзин», «И цзин» шығармалары) негізгі мазмұны мен Конфуцийшылдық философиясының практикалық бағытын қалай түсінесіз.
• Даостық философия және дүние - әлемінің суреті ретінде не айтасыз.
• Моизмді конфуцийшылдыққа альтернативті әлеуметтік этикалық доктрина ретінде сипатаңыз.
• Легизмнің «соғысушы мемлекеттер» дәуіріндегі саяси - әлеуметтік стратегияларын  философия мен байланыстырып талдау жасаңыз.

Назарларыңызға  рахмет!

 

1