Маркетингтің туристік саясаты

       Туризмге деген сұраныс потенциалды және іс жүзіндегі деп екіге бөлінеді. Туристік тауар мен қызмет көрсетуге деген потенциалды сұраныстың көлемі саяхатқа щыққан ниет білдірген адамдардың санымен анықталады. Іс жүзіндегі сұраныс берілген уақытта іс жүзінде кім саяхатқа шықты және белгіленген орынға кім бағытталды деген сөз. Потенциалды және іс жүзінде сұраныс арасындағы сандық айырмашылық  - бұл туризм бойынша маркетологтардың бар күші неге бағытталғанында.        

 Сұраныстың жалпы  факторлары.          Берілген теориядағы (ел, қала, аймақ) туристік рыноктың көлемі төмендегі факторалрмен анықталады:         

Сатып алу қабілеті.     

 Өмір сүру деңгейі мен саяхат интенсивтілігі арасындағы қатыстылықтың жоғарғы дәрежесі – туризмнің фундаменталды айғағының бірі.    

 Туристік қызметке  сұраныстың дұрыс созылмалылығы  туризмге сұраныстың тез өсуін  түсіндіреді.     

Barel  айтқандай, егер біз кіріс деңгейін, оны бөлу мен бөліп берудің туристік сұранысқа белгілі бір әсерін мойындар болсақ, онда бұл біз мұның ұлттық кірісті аса ұлғайтпайтынын ескеруіміз керек, қайта бұл туризмдегі тұтыну қызметін анықтайды. Іс жүзінде, жеке кірістердің өсуі жалпы шығындарды азайтады.     

Демографиялық құрылыммен беталыс.    

 Тұрғындардың көлемі мен олардың өсуі туристік сұранысқа онша әсер ете бермейді. Тұрғыны көп, кірісі ортадан төмен елдердің туризмге деген мүкіндігі шектеулі. Жалпы, дамушы елдердің көпшілігінде тұрғындардың өсуі оншалықты үлкен емес. Астық құрылымы едәуір маңызды саналады, өйткені, орта жастың көбеюі  - көптеген адамдардың кіріс деңгейін игеретіндігі, бұл олардың саяхат жасауларына мүмкіндік береді. Зейнеткерлікке шығу жасы төмендеуі мүмкін, сондай  - ақ адамдардың маңызды бөлігінде саяхатқа шығуға бос уақыттары болады.     

 Әлеуметтік  және мәдени факторлар.     

 Индустрияландыру  тек кіріс құрылымы мен кірістерді бөліп беріп қана қоймай, сондай – ақ, туризмге деген сұраныстың өсуіне тікелей жіне жанама қысым мен стрессте өз кезегінде ықпал етеді. Қалаларда орташа кіріс ауылды жерге қарағанда жоғары болғандықтан туризмге сұранысты өсіретін орта болып табылмайды.     

 Бос уақыттың  артуы және әлеуметтік қажеттілік  ертінде демалыстарға төлемді  мойындау туризмге сұранысты  арттыра түседі. Бәрінен бұрын қозғалыстық ерікке және сапарға шыққанда жаңа көңіл  - күйлер мен тәжірибе алуға көбірек көңіл бөлінеді.       

Туризм сарыны және сапарларға қатынас.      

 Тығыз байланысқан  әлеуметтік және мәдени факторлар сапарларға байланысты негізгі сарын, тілек және күту болып табылады. Туризмнен түсетін пайда көп жағдайда абстрактілі және субъективті болып табылады, бірақ, берілген туристік қызмет көрсетулер немесе тауарлар тұтынушыларды қарама – қайшы және үйлеспейтін қажеттіліктер мен сарындармен тарататыны таң қаларлық жағдай емес. Потенциалды туристтер туризмдік қызмет көрсету мен тауарлар туралы айтатын сын – талдаулар біркелкі және ерекше болады.     

 Берілген қызмет  көрсетулер, орналасу орындары немесе  азық – түлік әр түрлі бағаланады және тұтынушының әр түрлі әсерін, яғни қанағаттану немесе қанағаттанбауды туғызады. Мұның бәрі қозғалыс стратегиясы мен жоспарын жасау барысында назарға алынуы тиіс.       

Сапарға шығу мүмкіндігі мен туризмдегі маркетингтің интенсивтілігі.      

 Сұраныс көлемі  тек қажеттіліктермен, тілектермен  және сатып алу қабілетімен  ғана анықталмайды, олар сондай -  ақ, жасалған ұсыныстармен де анықталады. Басқаша айтқанда, белгіленген орын, баға айырмашылығы, орналасу орындарының түрлері көп болған сайын, туризмге деген сұраныс та жоғары болады. Мұның барлығы туристтерге мүмкіндіктердің кең қатарынан таңдау жасауға мүмкіндік береді.     

 Бұл факторлар  бірлесір берілген рыноктағы туризмге сұраныс көөлемін анықтайды, демек, оларды рыноктық жағдайларды анықтау мен болашақ рынок потенциалын алдын – ала болжау  барысында ескерген жөн. Бұлардың көпшілігі санымекн өлшенеді және оңай анықталады. Осы себепті жалпы сұраныс болжамы ерекше сұранысқа қарағанда едәуір нақтырақ.      

 Ерекше  сұранысты анықтайтын факторлар.      

 Жалпы сұраныс  ішінде ерекше орналастыру орындарына  деген сұраныс, туристік қызмет  көрсету түрлері мен азық –  түліктері төмендегі факорлармен  анықталады:      

Баға және туристік қызметке сұраныс.     

 Өндірістік емес көпетеген салаларда баға ерекше сұранысты анықтайтын қосымша фактор болып саналады, өйткені қызмет көрсетушілер арасында баға айырмашылықтары болмайды, оларды маңыздылығы бойынша қызметті қосымша тұтынушылар деп санайды, бұл жерде едәуір жоғары деңгейдегі қажеттіліктер қосымша тартылады, немесе, берілген қажеттілік ерекше немесе сыналатын болып келеді.     

 Туризмдегі баға  – бұл сұранысты анықтайтын фактор. Белгіленген орындар туралы, саяхат жасау әдісі мен саяхатқа шығу уақытындағы іс  - шаралар туралы тұру мен қызмет көрсету жағдайлары туралы, сапардың ұзақтығы туралы шешімдер бағалық шешімдермен анықталады. Туристік қызмет көрсетуге қойылатын баға жоғары болады. өйткені: саяхатқа шығу сұранысы дискретті болып табылады және ол әр түрлі жолдармен қанағаттандырылуы мүмкін, олардың әр қайсысы туристтердің бір – бірімен теңдейлігіне қарай ұсынылады.     

 Туристік қызмет  көрсетулер, белгіленген орындар  жоғары дәрежед қаншалықты өзара  алмастырылатын (тауарлар - субституттар) болып табылса, онда баға осы қызмет көрсетулерді таңдап алудың маңызды критериі болмақ.    

 Туристтердің  көпшілігі қызмет көрсетуді маңызды  фактор ретінде қарастырады, әсіресе  бұл мейманхана, круиздер мен  турларға қатысты. Баға, сондай –  ақ, туроператорлар арасындағы бәсекелестіктің  де маңыздыфакторы болып табылады. Әр түрлі туроператорлардың бағдарламалары бір немесе сол орынды, ауыстыру әдістерін, мейманханаларды, экскурсиялық турларды және т.б. қамтиды. Азық – түліктің қаншалықты аз дәрежеде айырмашылығы болса, баға айырмашылығы маңызды дәрежеде тұтынушыны (сол немесе басқа туроператордың тұтынушысын) таңдауды анықтайды.

Белгіленген орынға тарту әдістері.     

 Саяхатқа қатысты шешімдер белгіленген орынды таңдап алу шеңберінде қабылданады. Ең маңызды шешімді потенциалды саяхатшы өзінің қайда барукеректігін шешкен кезде қабылдайды.     

 Бұл таңдау  туризмге тартудың әр түрлі әдістерін бағалаумен анықталады. Саяхатшының қажеттілігін, тілегін, күткендерін қанағаттандырғанда оны тартудың мүмкіндігі туады. Сондай – ақ, орналасқан жері, оқыиғалар немесе белгілі бір қызмет мүмкіндіктерінің болуы саяхатшыны тартуы мүмкін.    

 Орналасқан жері өзнің біркелкі факторларымен немесе жасандылығымен тартуы мүмкін. Сонымен бірге мәдени фестивальдар, спорттық жарыстар, конвенциялар да тартуы мүмкін. Қызмет арқылы тарут гольф ойындарына, паруспен қыдыруға т.б. мүмкіндіктің барын көрсетеді. Бұдан басқа, турлидерлердің, гидтер мен мейманхана қызметкерлерінің кеңестері мен консультацияларының мүмкіндігі мен сапасы тарту факторларының бірінен саналады.      

 Отельдер мен  басқа да орналастырудың түрлері, жергілікті транспорт, мейманханалар сувенирлік дүкендер, банктер мен валюта алмастыру пункттері, яғни труистке қажетті барлық нәрсе – берілген саяхаттың тартымдылығын анықтайды.      

Қол жеткізулер.      Бұл ең алдымен, турист таңжап алатын қозғалыстың һ, саяхат үшін қажетті бағамен уақыттың, жылдамдық пен үміт комбинациясының әдістеріне қатысты. Бұдан басқа медициналық тексеру, валютаны бақылау, кеден сияқты факторлар да назарға алынады.     

Ақпараттау және басқа да дайындық қызметтері. Потенциалдық туристтерге дайындық қызметтерінің кең көлемін ұсыну қажет. Бұл қызметтің пайдасы мен сапасы турист үшін маңыздылығы соншалық, олар туристті өнімнің элементтері ретінде қосылады.      

Имидж.  Туристтердің қабылдау сезімі табиғатынан субъективті болып келеді. Белгіленген жермен астасатын идеялар мен көзге елестетулер сұраныс көлеміне ықпал ететін маңызды факторға жатады.  

 

 

     2.3 Турситік  кәсіпорында маркетингтік ақпарат жүйесі     

 Маркетингтік  ақпараттың сыртқы жүйесі. Маркетинг ақпаратының классификациясы. Туризмді тиімді пайдалану үшін, туристік ұйымдарда туристік ақпарат жақсы жұмыс істеуі керек. Сондықтан туристік ақпаратты төмендегідей классификациялау қажет: 

- Тарихтық ақпарат ұжымның жұмысын және оның істеген уақытын қамтамассыз етеді; 

- Күнделікті ақпарат  – күнделікті ақпарат беріп тұратын бизнес туралы; 

- Болашақтағы қадағалау  ақпараты – болашақты қадағалау  ақпаратты ұжымды қадағалап келешекте  қандай жетістіктерге жеткізуге болатындығын болжайды; 

- Шешім қабылдайтын ақпарат  - ұжымның қалай қызмет ететінін және олардың мақсатын дайындайды; 

- Түсініктеме беретін  маркетинг – ақпаратты маркетингте  болып жатқан өзгерістерді, олардың  себебін түсіндіреді; 

- Жоспарлы маркетингтік ақпарат – ақпараттық маркетингтің программасын, жоспарын стратегиялық анализ жасайды;  

- Санына қарай ақпараттық маркетинг – анализ жасап қайта шығын кететінін есептеп және қанша пайда көретінін есептейді және де қандай инвесторлар керек екенін есептейді; 

- Сапалы ақпарат  маркетингі – туристік қызмет  көрсетіп жатқан ұжымдарға сапалы баға беріп солардың қызмет көрсететін орнын, қандай қызмет көрсетіп жатыр деген мінездеме береді; 

- Тұрақты ақпарат  беру – маркетинг ортасын олардың  тұрақты, қызмет беріп жатқанын хабардар етеді; 

- Ауыспалы ақпарат маркетингі – қызмет көрсетудің тұрақты және ауыспалы қызмет көрсетуіне мінездеме береді; 

- Эпизодтық ақпарат – жүре туындайды, мысалы: өзіңмен бәсекелес болған кәсіпорын туралы ақпарат алғың келген жағдайда ғана туындайды немесе олардың қызмет бағасы жағдайында туындайды;  

- Демоскопикалы ақпарат – қажетті жағдайда туристтер жайлы мәлімет жинайды; 

- Экаскопикалық ақпарат – нарықтағы туризмнің жағдайы, оның экономикалық ситуациялары және оның бағалары туралы мәлімет береді.

Бухгалтерлік және статистикалық есептен алынғандар,  арнайы жариялаулардың анықтамалары жүйеленген және аналитикалық жалпылаулардың  ішкілерді (кәсіпорынға көңіл бөлумен) және сыртқылары өзімен қайтара хабар ұсынады.    

 Екінішілік хабар:

1. Алу тездігі, алғашқы салыстыру және жинауы.
2. Салыстырмалы алудың мүмкіндігі.
3. Бірліктерді өлшеу мүмкіндігі
4. Әр түрлі анықтамада топтастыру жүйелерін қолдану.
5. Әр түрлі дәрежелі жаңалық.
6. Мүмкіншіліксіз анықтық бағалау.

Сондықтан мұқият іздеу және талдаусыз екінші қайтара тап осылардың алғашқы хабар жинауына кірісуге ұсынылмайды. Арнайы тексерулерден хабар өткізу арқылы бағытталғандардың барысында нақтылы проблема шешіміне қалыптасады.        

 Негізгі принциптері  мен және маркетинг құру жүйесінде хабар мынадай болып келеді: 

- өзектілік; 

- анықтылық; 

- есестету толықтығы;  

- мақсаттылық; 

- келісушілік және ақпараттық бірлік.

1. өзектілік – маркетингтік хабардың орта күй жағдай уақыттарының әрбір кезеңіне нақты тойтарыс білдіреді.
2. анықтық – тап осылардың объективті күй жағдай елестетуінде және даму жағдайында құралады.
3. елестету толықтығы – барлық факторлардың объективті есебі үшін елестетулер қажетті күй жағдайға ықпалын жасаудың қалыптастырушы және көрсетушілердің және туристік маркетингтік кәсіпорын орта дамуы.
4. Мақсаттылық – тап осылардың нақтылы мақсаттарға жөн сілтейді және мақсаттық хабар жүйелері сөнуші өңдеулер талап етеді.

 

  

1. Маркетингтік ақпараттың ішкі жүйесі

Туристік өзіндік кәсіпорынның ішінде ішкі хабар жүйесі жоғарылаудың және қажетті мәлімдеулердің іздеуінен мүмкіндік туғызады. Осымен орайлас кәсіпорын қызметінің және әр уақытта нәтижесінде өзгереді. Ішкі хабар жүйесі ағымдағы қызмет толық тойтарысына тиісті бағытталған болу және шапшаң мәлімдеулердің біреуін кәсіпорын істерінің күй жағдайын сипаттайды. Ішкі қайнарлар арасында қажетті ерекшелеу:  

- Ішкі статистикалық;  

- Материалдық өткізілген  зерттеулер; 

- Стаистикалық есептілік;  

- Келісім шарттар; 

- Тексерулердің  актілері және тексерулер; 

-Түсетін мәлімдеулер;

Мәлімет әр түрлі болуының есептеу нәтижелері және т.б.

3. Маркетингтік  ақпараттың сыртқы жүйесі.

Cыртқы ақпараттық жүйе өзінің жұмысын және нұсқасын маркетингтік ортада ақпараттық болып жатқан жағдайларды информациялап алады. Сыртқы ақпараттық мәлімдемені жинау төмендегідей болады:  

- Жұмыс істейтін  ұйымның нарықтық жағдайда ескеріп болжау; 

- Нарықтық жағдайдың  күшін бағдарлау (бәсекелестердің  барлығын, тұтынушылардың аудиториясын  білу); 

- Макро ортаның  жағдайы және оның дамуы; 

- Сыртқы ақпараттық жүйедегі қайнар көзінің бөлінуі; 

- Жалпы ақпараттың маркетингтік ортасы; 

- Қысқа профильді маркетингтік ақпарат; 

- Жалпы маркетингтік  ақпараттың қайнар көзі болуы  мүмкін; 

- Экономикалық бағыттағы  кітаптар; 

- Статистикалық  басылымдар; 

- Анықтамалар; 

- Жалпы жаранамалық  қызметтер; 

- Өкіметтің және  басқарманың нормативтік және заңдылық актілері; 

- Көрмелер, конференциялар, мәжіліс және презентация;

Мемлекеттік ждәне саясаткерлердің, қоамдық қызметкерлердің баяндамалары.

Қысқа профильді маркетингтік ақпараттың қайнар көзі болып төмендегідей атауға болады: 

- Ұжымның финанс  және бухгалтерлік есебі; 

- Туристік ұжымның  бастықтарының және мамандарының  есебі және интервью; 

- Газет журнал  бюллетендері және коммерциялық  басылымдардың есебі; 

- Туризснің маркетингтік  анықтамасы, кітаптар, оқулықтар оқу құралы; 

- Туристік экономикалық  шолу; 

- Кәсіпорынның жарнама  баспасы (каталогтар, проспектер, буклеттер  және т.б.); 

- Мамандандырылған  көрмелер мен жәрмеңкелер; 

- Туристік кәсіпорындарда болу; 

- Туристік мәлімдеме  фирмалардың туристтер жайлы  ақпараттық мәлімдемені баспа  түрінде және интернетте; 

- Коммерциялық базасы  және банк ісі;     

 Жеке коммуникациялық  каналдар (тұтынушылар мен жеке  қатынасы, басқа фирмалармен ақпараттық қарым – қатынас, кәсіпорындарда болу, көрмеде және жәрмеңкеде фирмаларды қадағалау).