Тауарлы-материалдық қорларды түгендеудің мақсаты

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жоспар

 

Кіріспе……………………………………………………………………………...3

 

1.Тауарлы-материалдық қорларды түгендеудің мақсаты мен жүргізуді ұйымдастыру негіздері…………………………………………………………....5

1.1.Тауарлы-материалдық қорларды түгендеуді жүргізу тәртібі мен құжаттық рәсімдеу …………………………………………………………………………11 2.Тауарлы-материалдық қорларды түгендеу нәтижесін айқындап және оны бухгалтерлік есепте көрсету…………………………………………………….24

2.1. Тауарлы-материалдық қорларды түгендеудің жетілдіру жолдары……...27

 

Қорытынды………………………………………………………………………33

 

Пайданылған әдебиеттер………………………………………………………..34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 Қазақстан Республикамызда осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша кәсіпорындар жылына кем дегенде бір рет өздерінің менщігіндегі материалдық қорларына түгендеу жұмысын жүргізуі керек. Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі:

   - жылдық есеп беру алдында маусыммен жұмыс істейтін қайта өндіруші ұйымдар, сондай-ақ дайындаушы және басқа да ұйымдар материалдар мен шикізатқа олардың қалдығының азайған кезінде түгендеу жұмысын жүргізе алады;

   - материалдық қорларды міндетті түрде түгендеу материалдарға жауапты адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қиянат жасағанда, сондай-ақ материалдық қорлар бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда, ұйым таратылғанда (қайта құрылғанда) т.б. жағдайларда жүргізіледі.

Түгендеу жүргізу үшін кәсіпорын басшысының бұйрығымен орталық түгендеу комиссиясы құрылады. Бұл комиссияны кәсіпорын басшысы немесе оның орынбасары басқарады. Сонымен қатар әрбір цех, бөлімше бойынша жергілікті түгендеу комиссиясы құрылады. Оның жұмысын орталық комиссия ұйымдастырып және басқарып отырады.

   Кәсіпорын басшысының бұйрығымен түгендеу жүргізу оның басталуы және аяқталуы мерзіміне жауапты адам тағайындалады. Түгендеу жұмысы материалдарға жауапты адамның жауапкершілігінде материалдардың түрлері және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша жүргізіледі. Кәсіпорында сақталып тұрған, бірақ оның өз меншігіне жатпайтын , яғни басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдарында түгендеу керек.

   Түгендеу – бұл барлық материалдардың әрқайсысын біртіндеп санап шығып, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып табылады. Жергілікті түгендеу комиссиясы материалдардың қалдығын өлшеу және санау арқылы олардың сақталып тұрған жерлері жіне материалдарға жауапты адамдар бойынша түгендеу тізімін жазып (үлгілі түрі инв-3), кәсіпорынның бухгалтериясына тапсырады. Түгендеу тізіміне түгендеу комиссиясының барлық мүшелері қол қоюлары тиіс. Басқа ұйымдардың немесе жеке адамның материалдық игіліктеріне бөлек тізім жасалады. Ұйым бойынша түгендеу нәтижесін анықтау үшін салыстыру тізімдемесі жасалады. Салыстыру тізімдемесі түгендеу кезінде анықталған нақтылы қалдығы, оның бухгалтерлік есептегі қалдығына сәйкес келмейтін тауарлық-материалдық қорлар бойынша жасалады. Салыстыру тізімдемесеінде артық немесе кем шыққан материалдық құндылықтар бухгалтерлік есепте көрсетілген бағасымен есептеледі. Түгендеу комиссиясы барлық артық немесе кем шыққан материалдар жөнінде оларға жауапты тиісті адамдардан жазбаша түсінік алуы тиіс.Ол жазбаша түсінік негізінде тұрақты жұмыс атқаратын түгендеу комиссиясы кем шыққан, жоғалған, бұзылған материалдардың қандай себептен болғанын анықтайды және де келешекте қайталабас үшін шара қолданады. Сондай-ақ комиссия түгендеу кезінде материалдадың артық шығу себебін де анықтайды. Белгіленген кемі мөлшері тек қана кем шыққан материалдарға ғана қоладнылады. Егер кейбірматериалдар бойынша кему мөлшері бекітілмеген болса, онда ол материалдардың кем шыққаны мөлшерден тыс болып саналады. Материалдық қорлардың белгіленген мөлшерден артық-кем шыққаны, сондай-ақ олардың бұзылуынан пайда болған шығын кінәлі адамдардан өтелуі керек. Материалдардың бекітілген табиғи кему мөлшерінен артық-кем шығуы және олардың бүлінуіне байланысты шығын, егер оған кінәлі адам табылмаған жағдайда орталық комиссияның шешімімен шығындарына қосылады. Қай жағдайда материалдаардың артық шығуының себебі материалдық қорлардың, өндіріс шығындарының басынан қате есептелуі салдарынан болуы мүмкін. Ондай жағдайда материалдық қорлардың құны өндіріс шығындарынан алып тасталынып, қайтадан кіріске алады. Сондай-ақ қателіктен аттары, сорттары, өлшемдеріалмасып кеткен материалдардың өзара бірімен-бірін жапқаннан шыққан сомалық айырмашылыққа да өндіріс шығындары азайтылады. Қателесіп алмасып кетуден артық немесе кем шыққан материалдардың сандарын өзара жабуы тек осы тексеріліп жатқан мерзім аралығында алмасып кеткен және тек бір адамның өзінің жауапкершілігіндегі аттас материалдар бойынша тепе-тең санға ғана рұқсат етіледі. Материалдарға жауапты адам материадардың өзара алмасып кетуінен артық немесе кем шыққаны жайлы толық түсінік беруге тиіс. Егер кем шыққан материалдарды артық шыққан матриалдар жапқан кезде, кем шыққан материалдар құны артық шыққан материалдардың құнынан көп болса, екеуінің арасындағы айырмашылық сомасын кінәлі адам төлеуі керек.

   Кәсіпорындағы материалдық қорларды түгендеу нәтижесі бухгалтерлік есепте түгендеудің біткен айында көрсетілуі тиіс. Кем шыққан және бүләнген материалдардың құны кінәлі адамнан қағида бойынша бөлек сауда бағасымен өндіріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Тауарлы-материалдық қорларды түгендеудің мақсаты мен жүргізуді ұйымдастыру негіздері

 

      Тауарлы - материалдық қорлардың есебінің аудитінің негізгі мақсаты- олардың есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілгендігін анықтау болып табылады:

• олардың сақталу және пайдалану орындарындағы қозғалыстары мен нақты қолда барлығы туралы дәлелді  мәліметтер алу;
• олардың сақталу ережелерін қамтамасыз ету;
• өндіріске жұмсалу номаларының сақталуын қамтамасыз ету;
• өндіріске қажеті жоқ материалдық ресурстарды табу, анықтау және оларды сату;

      Өндіріс үрдісінде  бірақ - рет қатысып  өндірілген  өнімнің өзіндік құнына  құны  түгелдей кіріп, оның материалдық  негізін құрайтын тауарлы-материалық  қорлардың алатын орны өте  зор.

     Тауарлы-материалдық  қорлар баланста: материалдар 1310, дайын  өнімдер 1340, тауарлар 1330, аяқталмаған  өндіріс баптары бойынша жинақталып, оларға мынадай активтер жатады: шикізаттар, сатып алынған жартылай  фабрикаттар (шала өнімдер) мен құрастыру  бұйымдары, конструкциялар мен тетіктері, отындар, ыдыстар мен ыдыстық  материалдар, қосалқы бөлшектері, қайта  өңдеуге берілген материалдар, сондай-ақ  шаруашылықтың негізгі қосалқы  өндірістерінде сатуға шығарылған  өнімдер түріндегі  активтері  және әр түрлі мақсаттар  үшін  сатып алынған тауарлар және  есепті кезеңде технологиялық  үрдіс аяқталмаған өндірістік  шығындар да жатады .

     Аудитордан әр түрлі  мақсаттарға  қоймадан босатылған  материалды құндылықтар бойынша  бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын  мұқият тексеруді талап етеді.

     Аудиторлық дәлелдемелердің негізгі көздері мыналар болып табылады: бухгалтерлік есептің қолданыстағы заңнамасы, салықтар туралы және басқа да номативтік-құқықтық актілер,  бухгалтерлік есеп стандарттары, қаржылық есеп стандарттары,  есеп саясатының қағидасы, бизнес-жоспар, өндірістік бағдарлама, қаржылық есептілік, бухгалтерлік есеп тізімдері. Алғашқы құжаттардың ішінен дәлелдеме көздеріне мыналар жатады: смета, шикізат шығындарының нормасы,  лимит картасы, жолдағы қағаздар, инвентарлық сипат, салыстыру ведомосттары, хабарлама, төлем құжаттарының көшірмесі, келіп түскен  жүктер есебінің журналы, счет фактуралар, ішкі орын ауыстыруларға үстемелер, тауарлы- транспорттық үстемелер, жүктік кедендік декларациялар, сертификаттар, кіріс ордері, сенімхат және т.б.

     Ішкі  бақылаудың құрылымын түсіну  үшін  аудитор:

• Тауарлы-материалды қорлар табиғатын анықтау мақсатымен, өткен жылғы жұмыс құжаттарына  шолу жасау керек.
• Тауарлы материалды қорларға бақылаудың қалай жүргізілгендігін зерттеу.
• Қандай мәселе табылғанын зерттеу;
• Құралған сауалнама бойынша персоналдардарға сурау жасау;

     Өзінің әдеттегі есебін және  бақылау жұмысын атқаратын, клиент  жұмысшыларын бақылау, аудиторға  бақылау кезеңін және процедураны  түсінуге мүмкіндік береді және  олардың бәрі тәжірибиеде қолданылатынына  сенімділігін береді.

     Оларды жақсы түсіну үшін деректі  алғашқы құжатты тексере отырып, аудитор өзіне қажет мазмұн  нұсқауларын айқындай алады.

     Сипаттау есебін, құжат айналымын, ішкі бақылау сұрақтарын, сұраулар  тізімін  құру арқылы ішкі бақылау  жүйесінің түсінігін құжаттай  алады. Шаруашылық қызметтің және  клиенттің ішкі бақылауын алудағы  сұрақтар тізімінің үлгісін келесі  кестеден көреміз.

      Шаруашылық операцияларды орындау  барысында болатынын бұрмалауларды  ішкі бақылау жүйелері арқылы  жою мүмкін еместігін аудитор  біліп жүруі керек. Сондықтан  ол керекті тексеру процедуларын  өзінің тәжірибиесіне және пікіріне  сүйене отырып қабылдайды.

      Ол арқылы тауарлы-материалды  қорлар аудитінде қандай бұрмалаулар  орын алатынын анықтайды. Тауарлы-материалды  қорлар есебінде орын алатын  бұрмалаулар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тауарлы-материалдық қорлардың бухгалтерлік есебінде болатын бұрмалаулар

Кесте-1

Бұрмалаулар	тіршілік		толықтық		дәлдік		баға
Жабдықтаушылардан тауарлы-материалды қорларды уақтылы есепке,  кіріске алмау.		х		х		х
Қабылданбаған материалды құндылықтарды  шығысқа шығару		х		х		х
Бухгалтерлік есеп  шоттарындағы нақты емес дебиторлық және кредиторлық қарыздың қамтылуы				х		х		х
Дұрыс құжаттарды жою салдарынан болатынн бұрмалаулар.				х		х
Бухгалтерлік есеп шоттары  нақты емес, корреспенденция санының, аналитикалық есептің жоқтығы.				х		х
Жалған құжаттарды құру (келісім, накладной актілер)				х		х
Жеткізушілер есебінің өндірушілер есебімен сәйкес келмеуі. өнімді өткізу бағдарламасын және жеткізу мерзімінің мәліметтерін жақсарту үшін өндірістік бөлім мен өнімді өткізу бөлімінің арасында адекваттық коммуникация бар ма?				х		х
Материалдарды дайындауға кеткен өнімнің   нақты өзіндік құнын дұрыс есептемеу				х		х		х
Материалды шығындар нормасының жоқтығы және сақталмауы.				х		х
Есеп саясатында қабылданған қорлар бағаларының нұсқауын сақтамау.				х		х		х
Бухгалтериядағы және өндіріс қоймасындағы материалды құндылықтардың қозғалысын салыстырмау.		х		х		х
Бар қорларға жылдық түгендеу жүргізуді сақтамау.		х		х		х
Қоймаларада қолданылмайтын материалды құндылықтарды көп мөлшерде сақтау. Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын дұрыс бағаламау		х		х		х		х
Шығындарды есеп периодтарына дүрыс бөлмеу.				х		х

 

      Шаруашылық қызметпен және тауарлы-материалдық  қорлардың ішкі бақылау жүйесімен  таныс болғаннан кейін, аудитор, бақылау  тәуекелінің деңгейін  алдын-ала бағалай алады. Ол үшін  ол ұйымдастырушылық құрылымын  талдай алады, яғни басқару және  бағындыру, клиент жазбаларымен  және құжаттарды зерттеу арқылы  ішкі аудитті (қызметтік нұсқаулар, құжат айналымының кестесі, ішкі  аудит жағдайы, стандарттар және  ішкі аудит процедуралары және  тағы басқалар.

     Сондай-ақ  аудитор орындаған  процедура негізінде алған білімін, бақылау құралдары құрастырылғанын  тексере алады. Келтірілген процедура  нәтижесі аудиторға бақылау тәуекелін  жоғары, орташа және төмен екенін  анықтауға мүмкіндік береді.

     Жоғарғы тәуекелділікте-процедура  әдістемесі  мәні бойынша тексеріледі.

Орташа және төмен тәуекелділікте-бақылау тиімділігіне сынақ құрастырылады.

     Бақылау тиімділігінің тесттері.

     Егер осының алдындағы аудит  жүргізу кезінде бақылаудың тиімді  екендігінің айғақтары жинап  алынған болса және егер аудитор  осы жағдайдың өзгермегендігін  көрсе, ағымдағы жылда оларды  қайтара тестілеу көлемі белгілі  бір дәрежеге дейін азайтылуы  мүмкін. 2-кестенің мәліметтері бойынша  тексерілуге ұшырауы тиіс негізгі  бақылаушы сәттерді атап көрсетейік.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тауарлы - материалдық құндылықтардың аудиті кезіндегі бақылаушы сәттердің мүмкін болатын тесттері

Кесте-2

	Бақылаушы сәттер	Ішкі бақылау жүйесінің міндеттері
№ р.р.		Барлық операцияларға рұқсат берілген (санкция беру)	Барлық операциялар ескерілген (толықтық)	Активтер дұрыс жіктелген (жіктеу)	Активтердің қозғалысы жөніндегі операциялар регистрлерге енгізіліп, дұрыс көрсетілген (дәлдік)
1.	Жабдықтау (сатып алу) бөлімі жеткізу шарттарының орындалуына үнемі бақылау жасауды жүзеге асырады		х
2.	Қорларды жеткізуге тапсырыстарға (өтініштерге) өкілдік берілген адамдар рұқсат етуі керек	х
3.	Міндеттерді (жеткізу шарттарының орындалуын бақылау, қорларды сақтау, оларды есепке алу және жіберуге рұқсат ету) тиісінше бөлу жүргізіледі	х	х		х
4.	Активтер мен міндеттемелерді шарттарға, тапсырыстарға, сонымен қатар тауарды алу мен сақтауға қатысы жоқ тұлғалар тіркейді.		х		х
5.	Шикізат пен материалдар рұқсат беретін құжаттардың негізінде өндіріске жіберіледі	х			х
6.	Кәсіпорында материалдарды жіберуге шектеу белгіленеді және тек өкілдік берілген тұлғалар ғана материалдарды лимиттен тыс жіберуге немесе олардың бір түрін екіншісімен алмастыруға рұқсат бере алады.	х			х
7.	Қорларды күзету оларға бұған рұқсаты жоқ персоналдың кіруіне шектеу қою арқылы ұйымдастырылған.	х
8.	Кәсіпорында рұқсат ету ережелері  және нақтылы лауазымды тұлғалардың шаруашылық операцияларына рұқсат ету беруі үшін өкілеттігі (қызметтік нұсқаулар) бекітілген.	х
9.	Материалдарды өндірістік цехтарға беру тек тиісті рұқсат етумен ғана жүзеге асырылады.	х			х