Буйрек аурулары

   Жоспар

Кіріспе.

Бүйрек аурулары

Нефрит

Нефроз

Пиелонефрит

Нефросклероз

Пиелит

Қорытынды

  Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                    

                    Кіріспе

Несеп бөлу ағзалары қысымды реттеуде, организмде су тепе - тендігін және натрий, калий, хлор, кальций, фосфор және басқада элементтер иондарының концентрациясын сақтауда, зат алмасудың соңғы өнімдерін және организмге жат заттарды сыртқа шығаруда үлкен роль атқарады.

Сонымен, бөлу жүйесі ағзалары организмде кез келген әсерлер бұза алатын гомеостазды қамтамасыз етеді. Гомеостазға әсер етіп жатқан көптеген факторлар организмде дамып жатқан әрбір патологиялық процесте несеп бөлу жүйесін зақымдайды.

Организмнің резистентілігін (төзімділігін) төмендететін көптеген стресс-факторлар шартты микрофлоралардыѕ уыттылығын көтереді. Олардың бөлген токсиндерінен бүйректе аллергиялық жэне аутоиммунды реакциялар туындайды, соңында оларда қабыну жэне дистрофиялық процестер дамиды.

Лабораториялық үрдістерді қолданып малды диспансерлік зерттеуде бұл жағдайлар өте ұқыптылықпен жүргізілуі тиіс.

Несеп бөлу жүйесі ауруларының жіктелуі клиникалық-анатомиялық заңдылықтарға негізделген (бүйректер аурулары, бүйректер астаушаларыныѕ, несеп жолдары түтікшесінің, қуықтың және уретраның аурулары).

Бүйректер ауруларын организмнің жалпы реактивтілігін ескере отырып үш негізгі топқа бөледі:

диффузды гломерулонефрит инфекциялық немесе токсикалық- аллергиялық аурулар;

бүйректердің организм реактивтілігінің айқын өзгеріссіз өтетін токсикалық және инфекциялық зақымдануы (нефронекоздар, эмболиялық жэне геморрагиялық нефриттер), бүйректердің зат алмасулары процестері бұзылмай дамитын дистрофиялық аурулары;

бүйректердің қызметтері бұзылуынан организмде су, электролит және белок алмасулары өзгереді.

Бұл жерде жүрек-қантамыр, ауырсыну жэне уремиялық күрделі кешенді симптомдар туындайды.

Несеп синдромы несепті мүлшері мен бөліну жиілігі өзгеруімен (олигурия, анурия, полиурия, ишурия, поллакиурия) оның физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгешеленуімен (гематурия, протеинурия, глюкозурия) сипатталады. Полиурия негізінен нефросклерозға және амилоидты нефрозға тән. Олигурия мен анурия жиі диффузды нефритте болады. Поллакиурия - уроциститке тән синдром, ишурия - несептас ауруының, қуыктың сфиктері түйілуінін, оның шала салдану мен салдануының негізгі синдромы. Протеинурия нефритке жэне нефрозга тјн, несепте ќан сарысуы белоктарыныѕ пайда болуымен массивті протеинуриямен байќалады.

Ісіну синдромы қабақтыѕ, төс астының, іштің, ішкі жағының, ұманың, аяқтардың тері асты шелінде ісінулер дамуымен байқалады. Қомақты және тұрақты ісінулер негізінде нефрозға тән. Диффузды неффриттерде ісіну аз байқалады, бірақ тез пайда болады, ал ошақты нефриттерде ісіну мүлдем болмауы мүмкін.

Жүрек-қантамыр синдромы артериялық қысымныѕ көтерілуімен, сол жақ қарыншалардыѕ гипертрофиясымен, қолқа тамырында екінші саздың күшеюімен, тамыр соғуының қатаңдауымен және тахикардиямен сипатталады. Бұл синдром диффузды нефритке жэне нефросклерозєа тән. Нефроздарда, егерде бүйректе қан жүруі бұзылмаса онда артериальді гипертония болмайды.

Ауырсыну синдромы жалєан шаншулар және несеп бөлудің қиындауымен байқалады, несеп бөлу жүйесі ауруларын диагностикалауда маңызы зор, әсіресе несептің бөлінуінің кідіруімен немесе несеп жолдарының бітелуімен өтетін ауруларда (циститтер, уретриттер, пиелит, уролитиазис). Ауру малдар мазасызданады, ішіне қарайды, ішін артқы аяқтарымен тепкілейді, несеп бөлетіндей кейіпте болады, тістерін қышырлатады.

Уремиялық синдром организмде азотты шлактар жэне олардың миға әсерлерімен сипатталады. Бұл синдром жалпы әлсіздікпен, күйзелумен, ұйқы басумен, талмамен, сіреспелермен байқалады. Қанда азот қалдықтарының (ШО мл-ге 3 г болғанның өзінде) бірнеше есе көбеюінен, олар ішек арқылы бөлінгендіктен, энтерит, іш өту және құсу құбылыстары өршиді. Дем шыєарєанда және малдың терісінен несептің иісі шығып тұрады. Уремиялык синдром нефриттің, нефроздың және нефресклероздың ауыр түрлеріне тән. 

Нефрит (Nephritis) - бүйректің қан тамырлар жүйесіне, мальпигий қан тамыр шумағына және Шумлянский-Баумен капсуласына құлаш жаятын гломерулонефрит немесе түбіршелер арасында және қантамырлар шумағы аймағында дәнекер ұлпасы дамитын - интерстициальді нефрит түрінде өтетін бүйректің қабынуы. Қабыну процесі бүйрек үлпершегінің бір бөлігін зақымдайтын, ошақты немесе бүйрек үлпершегін теңдей қамтыған жайылмалы болуы мүмкін.

Себептері. Нефрит негізгі ауру ретінде өте сирек дамиды, кебінесе ол инфекциялық, инвазиялық жэне іріңді-септикалық аурулардан асќынады. Жіті нефрит лептоспирозда, аусылда, бабезиозда, ірі қара мал тейлериозында, қойдың энтеротоксемиясында, шошқаның тілмесінде, жылқылардың сақауында, індетті аиемиясында жэне пироплазмозында, ет қоректілердің обасында, паренхиматозды желінсауда, эндометриттерде, вагиниттерде, жараќатты ретикулоперитонитте жэне перикардитте, флегмонада, хирургиялыќ сепсисте, күйіктерде, ішектің бітелуінде туындайды. Сонымен ќатар нефрит өсімдік тектес және минералды улар эсер еткенде, малєа кјп мґлшерде ќайың, ольха, ќылќан жапыраќтар бўтаќтарын, бўзылєан азыќтар бергеннен, улы ґсімдіктерді, пестициттер, тыѕайтќыштармен ластанєан азыќ жегізгеннен, сапасыз су ішкізгеннен болады. Сирек болса да - кейде малєа кейбір дјрі-дјрмектерді дўрыс ќолданбаєан жэне олардыѕ мґлшерін шамадан артыќ бергеннен де (фенотиазин, сульфаниламид препараттары, скипидар, деготь препараттары, фосфор, мышьяк) болады.

Жайылмалы нефриттіѕ дамуына денеге суыќ тиюі мїмкіндік туєызады. рефлекторлы бїйректерде ќан айналымыныѕ бўзылуын тудыратын жјне иммунобиологиялыќ реакцияныѕ ґтуімен алмасатын, денеге суыќ тиюі мїмкіндік туєызады.

Мїмкіндік туєызатын себепке таєыда организмніѕ реактивтілігіне эсер ететін гиподинамия, гиповитаминоздар жјне т.б. факторлар жатады.

Дамуы. Жіті ґтетін жайылмалы нефритте ол ґте кїрделі жэне элі аяєына дейін зерттеле ќоймаган. Бауыр їлпершегінде жэнеде бґлінген зэрде бактериялардыѕ болмауы жайылмалы нефритте себепті бактериальді емес екендігіне дјлел бола алады, ал ол инфекциялыќ аурулардан кейін 1-2 апта ґткеннен соѕ пайда болады, яєни микробтарєа антидене пайда болуы, аурудыѕ дамуында иммуноаллергиялыќ теория пайдасына шешіледі. Нефрит бїйректіѕ ќан тамырлар аппаратында ќан айналымыныѕ бўзылуынан басталады. Бўл заќымданєан ќан тамырлар шоєыры кешенінде антиген-антиденені бекіткендіктен, ал олар кантамыр шумагыныѕ базальді мембранасында жиналады. Алєашкы кезде ќантамыр шумаєындаєы тамырлар тїйілгендіктен, кан ќысымы кїштірек, несептіѕ сїзілуі мен пайда болуын азайтады. Ќантамыр шумаєына кан келуі уакытша тоќтаєандыќтан ишемиялыќ бїйректе ренин пайда болады, артерия ќан кысымын кґтерілуімен катар ќан тамырлар шумагында кан айналымы ќалыпќа келеді. Осы кезге дейін капиллярлар ґте ќатты ґзгергендіктен, базальді мембрананыѕ ґткізгіштігі артќандыќтан, Шумлянский-Баумен капсуласынын ќуысына альбуминдер єана еніп ќоймайды, сонымен ќатар ќанныѕ формалы элементтеріде енеді. Шумлянский капсуласында жиналган эксудат ќантамыр шумаєын ќыскандыќтан бїйректерде кан айналымы ары ќарай бїзылады. Ќантамыр шумаєы аппараты заќымдангандыќтан артерия кан кысымында кан кґтерілуден бґлек су жэне хлоридтер денеде кідіреді, ісіну жјнеде азотты шлактар бґлінуі бїзылып, азотемия дамиды. Ошакты нефриттіѕ дамуы кїрделі емес: кантамыр шумаєыныѕ эндотелиіне бактериялар мен токсиндер эсер етуінен болады. Ошаќты нефритте кантамыр шумагы мен тїтікшелердіѕ бір бґлігі єана закымданады жэне бїйрек элсіздігі ќїбылыстары (гипертония, олигурия, ісіну, уремия) мїлдем болмайды. Инфекциялыќ процесс белсенділігінен, кайта туындаган ќабыну ошаќтары ќосылып кетеді немесе иммунды реактивтілік ґзгергендіктен ошаќты нефрит жайылмалыга ґтеді.

Патологиялыќ-анатомиялыќ ґзгерістер. Жіті жайылмалы гломерулонефритте бїйректіѕ кґлемі жэне тусі аз ґзгереді, тек ґте ауыр ґткен жагдайда єана оныѕ кґлемі їлєаяды. Сырткы ќабыгы (капсуласы) оѕай сыпырылады. Буйректіѕ бетінде жэне кескен кезде сырткы кыртысты кабатында, эсіресе жанынан жарык тїсіргенде мальпигий шумагынын ўлєайганын кґрсететін майда кара-коѕыр нїктелер кґрінеді. Бїйрек ауыр заќымдалєанда, жиі созылмалы ґткен нефритте аздап кґлемі ўлгайган, ісінген, кыртысты кабатпен милы кабаттын шекарасы косылып кеткен. Милы кабат гиперемияланган. Сїрєылт тїйіншекті жэне эртїрлі ошаќты болып келетін бірынгай дистрофиялык ґзгерістер тїтікшелерде дамиды жэне ўлпааралыќ алмасу процесініѕ пролиферациясы байќалады. Микроскопиялыќ жолмен ќантамыр шумаєыныѕ кґлемі ўлгайєанын, капиллярлар ќуысында эритроциттердіѕ, нейтрофильді лейкоциттердіѕ жэне ќан тамыр шумаєы эндотелийініѕ пролиферациясын кґруге болады. Шумлянский-Баумен капсуласы ќуысында - ўйыєан эксудат, фибрин талшыќтары, эритроциттер. Одан бґлек тїтікшелерде тїйінді, гиалинді азєындау бар, ол олардыѕ ќуысында бірен-саран циллиндрлер, эритроциттер жэне лейкоциттер бар.

Симптомдары. Жайылмапы нефрит тез дамиды. Аурудыѕ бастапќы кезінде дене ќызуы 1-1,5 °С-ќа кґтеріледі, азыќќа тэбеті жоєалады, жаєдайы кїйзеліѕкі, ќимылы шектеледі. Бїйрек тўсына ќысым тїсіргенде жэне перкуссия жасаганда ауырсынады. Аурудыѕ ерте синдромы - тґстіѕ астында, іште, желінде, ўмада, ќабаќта, жаќ астындаєы ќуыста, аяќтарда тез арада ісінулер пайда болады. Ісіну сўйыєы плевра, ќўрсаќ, перикардиальді жэне буын ќуыстарында жиналады. Жіті артернальді гипертонияда ќатты, кернеулі, тамыр согуы жиі болады, жїрек тїрткісі кїшейеді, жїрек тўсы перкуссиялыќ дыбысыныѕ бјсеѕдеу аймаєы ўлєаяды, ќолќа тамырында, немесе ґкпе артериясында екінші саз кїшейеді, жиі систолалыќ шуыл, жїрек саздары кґмескі, венозды ќысым кїшейеді. Їдемелі жїрек элсіздігінде кіші ќан айналымы тамырлары ќанга толєандыќтан іркілмелі бронхит жэне ґкпе ісінуі пайда болады.

Аурудын бастапќы кезінде буйректіѕ ќызметініѕ бўзылуын кґрсететін симптомдар байќалады.Оларєа жататындар жиі несеп бґлу кейіпте болуы, кей жаєдайда анурияга ґтетін олигурия. Несеп лайсаѕ, жиі кґпіршікті, ќызыл тїске боялган. Несептіѕ салыстырмалы тыєыздыєы жоєары, ґзгеруі де мїмкін. Несепте белок (0,1 ден 3 % -єа дейін) бар, олар альбуминдерден, глобулиндер мен фибриногеннен де тўрады. Аурудыѕ алгашќы 7-10 кїнінде салыстырмалы жоєары протеинурия болып тўрады. Несегт тўнбасында їнемі эритроциттер, аздаган лейкоциттер, бїйрек эпителийі, цилиндрлер бар. Ауыр ґткен жайылмалы нефритте анурия болады, јсіресе иттер мен шошќаларда кїрт кїйзелу, ўйќышылдыќ, эпилепсия тјрізді тырыспа, ќўсу, іш ґту, тері ќышыма тїрінде байќалатын уремиялыќ синдром дамиды.

Перифериялыќ ќанды зерттегенде гидромиялыќ плетораєа (ќанныѕ ісінуіне) байланысты жиі гемоглобин мґлшері, эритроциттер азаяды. ЭШЖ жогарылайды. Лейкоциттер саны жиі кґбеймейді. Бїйрек ќызметініѕ пропорциональді кїшеюі мочевина мен ќалдыќ азоттыќ мґлшеріне байланысты болады. Ауру басталганнан бір-екі апта ґткеннен со_{ѕ К}ан кысымы тґмендейді, ісінулер азайып жоєалып кетеді, ауру мал айыєып кетуі мїмкін, ал протеинурия бірнеше апта тўрып алады. Созылмапы тїрге ауысуы мїмкін, ал ол ауыќ-ауыќ эртїрлі ќарќында асќынумен айлап жылдап ґтеді. Ал ауру ауыр ґткен жагдайда жиі ґліммен бітеді.

Ошаќты нефриттер протеинуриямен, микрогематуриямен, сирек цилиндруриямеі) сипатталады. Тэуліктік диурез бўзылмаєан. Кґп жаєдаиларда ошаќты нефрит негізгі аурудьщ симптомдары аясында клиникалыќ бе^гілері белгісіз болып ґтуі де мїмкін, тек несепті зерттеу аркылы гана аныќтауга болады.

Балау. Жіті ґтетін жайылмалы нефритті аныќтау ќиын емес, диагнозды ґзіне тэн симптомдарєа байланысты ќояды: артериальді гипертония, ісінулер, олигурия, гематурия, протеинурия. Нефритті нефроздан жјне несеп бґлу жолдары ауруларынан ажыратады. Нефроздан айырмашылыєы нефритте гематурия, артериальді гипертония жјне елеусіз протеинурия. Ал несеп бґлу жолдары ауруларында протеинурия, артериялык гипертония жэне ісінулер болмайды.

Емі. Ауру малды бґлек ўстап, оєан диета тагайындайды (кўрамында белогы бар жеѕіл сіѕетін азыќтар), рационнан ас тўзын, карбамид, сїрлем, барда (ќойыртпаќ), алып тастайды, ќўрама жемді азайтады, тамыр тїйнектілер мен кґк шґпті кґп береді. Су беруді шектейді. Дјрі-дэрмектермен емдеу жїрек элсіздігін жэне гипертонияны жоюга, десенсебильдеуші, аллергияга карсы ем, микробтарга ќар_{сы е}м жэне уремияны болдырмауєа баєытталган. Бўл затгарды колдгщганнан тек жїрек јлсіздігіне єана кемектесіп ќоймайды, сонымен катар бїйректін ќан айналымын жэне диурезді калыпќа келтіреді. Диурезді кїшейту їшін темисал, калий ацетатын, калий нитратын, диакарб тагайындайды. Аурудыѕ бастапќы кезінде аллергияга карсі,і десенсибельдеуші ем ќолданылады: паранефральді новокаин блокадасы (венаєа, ірі малга 100 мл 1% новокаин ерітіндісін) енгізіледі.

Супрастин, папольфен, магний сульфаты (венага 25 % ерітінді, ірі малєа 20-4о мл ), аскорбин кышќылыныѕ кґп мґлшерін, кортикостероидтьі гормоналды препараттар (преднизолон, кортикотропин, кортизон, гидрокортизон). Гормондармен емдеу жіті нефритте жаќсы нэтиже береді, созылмапы нефритте оныѕ созылмалыга ауі,|_Суыныѕ алдын алады.

Сонымен ќатар микробтарєа ќарсы ем ќолданылады: кеѕ ауќымды антибиотиктердіѕ емдеу курсын жјне сульфаниламид препараттарымен (уросульфан, бисептол, этазол) емдеуді таєайындайды. Уремияда ќан жібереді, венага магний сульфат, гипотиазид ќолдану тиімді.

Саќтандыру. Инфекциялыќ жјне іріѕді-септикалыќ аурулардын алдын алады, ауру малды емдейді. Малды суыќќа ќалдырмайды, тґлдерге тґсеніш тґсейді, тітіркендіргіш жэне улы азыќтарды бермейді. Ауру малга жаќсы жагдай жјне кїтім жасайды. Зоогигиеналыќ ережелерді саќтайды, организмніѕ резистенттілігін тґмендететін (гиповитаминоздар, инфекциялыќ) факторларды жояды.

Нефроздар (Nephrosis) - бїйректерде дистрофиялыќ жэне деструктивті ґзгерістермен, басымыраќ тїтікшелер мен ќантамырлар шогыры капиллярларыныѕ базальді мембранасыныѕ эпителиі заќымдануымен сипатталатын ауру. Тїтікшелерде дистрофиялыќ ґзгерістер ґзініѕ заќымдануына байланысты эртїрлі болуы мїмкін: жеѕіл тїрі, паталогиялыќ анатомиялыќ жагынан кґмескі ісінумен байќалады, айќын тїрі-майлы немесе тїтікшелер торшасыныѕ амилойдты инфильтрациясымен жэне ауыр тїрі - нефресклероздарда тїтікшелер эпителийініѕ некрозды заќымдалуымен сипатталады.

Нефроздардыѕ барлыќ тїріне тґмендегідей белгілері бар: протеинурия, гипо жэне диспротеинемия жјне тўраќты ісінулер жалпы нефротикалыќ синдромга тэн.

Себептері. Нефроздар - туындаган ауру тїрінде басќа аурулардан асќынудан жэне аздаєан жаєдайда аурудыѕ этиологиялыќ факторларын аныќтауєа болмайтын ґз бетінше идиопатикалыќ аурулар болады. Аурудыѕ синдроматикасы бірдей бола тура, нефроздардыѕ нозологиялыќ жэне этиологиялыќ бірлігі байќалмайды.