Буйрек аурулары

Емізікшеніѕ лимфа жэне ќантамырларына ґткен микрофлора іріѕді жэне іріѕді некрозды ќабыну туєызады. Ќабыну процесі тїтікшелерге ґтеді. Ќанєа сіѕген микрофлора ќайтадан бїйректерге келеді, ќантамырлар шоєырына тїсіп, оны заќымдайды.

Бїйрек астаушасыныѕ кілегейлі ќабьтєыныѕ ќабынуы оныѕ ісінуіне жэне кілегейлі ќабыќ асты ўлпасыныѕ инфильтрациясымен жїреді, ары ќарай несеп жолыныѕ астауша жаќ бґлігін заќымдайды, кейде оєан тїгел жайылады.

Осыныѕ бэрі несептіѕ агуын ќиындатады, астауша ішініѕ ќысымын арттырады жэне бїйрек тўсыныѕ ауырсыну сезімін кїшейтеді, кейде шаншу тїрінде байќалады. Егерде астаушада зјр ўзаќ мезгіл тўрып ќалса, онда астаушаныѕ ет ќабаты атонияєа ўшырайды, несеп жолыныѕ астауша жагын ќабыну ґнімдерімен бітегендіктен астаушада іріѕ жиналады, бїйректіѕ їлпершегі заќымдалады, іріѕ толєан ќуыстар пайда болады. Нефрондардыѕ заќымдану ошагы мен деѕгейіне байланысты несеп шыєару ќызметі бїзылады. Тїтікшелерде реабсорбция тґмендегендіктен полиурияга экеліп соєады, ал одан ќантамыр шоєырыныѕ ќабынуынан сїзілу бўзылады, олигурия пайда болады. Сыртќа бґлінген зэрге астаушада жиналєан кабыну ґнімдері араласады, сол себепті пиурия жэне бактериоурия болады.

Патологиялыц-анатомиячык, ґзгерістер. Бїйректер эртїрлі деѕгейде ўлгайган. Бїйрек сыртындаєы май клетчаткасы инфильтрацияланган ісінген. Бїйрек сырты кедір-бўдыр, консистенциясы ќатты. Капсуласы ісінген, жеѕіл бґлінеді, кей жерлері ќыртысты кабаттьщ интерстициальді ўлпамен бірігіп кеткен. Капсуланы сыпырып алганнан соѕ бїйрек сырты ала болып калады. Жалпы сарєыш-ќоѕыр фонда кґптеген аралшыктар, кескен кезде лента тэрізді іріѕ конус сиякты бїйрекке, тіпті емшекшелерге кіріп тўрады. Кейбіреулері ќызылќанды жиекпен немесе фиброзды ўлпамен жиектелген.

Бїйрек астаушасы кеѕейген жэне тўтќыр кілегейлі затпен толган. ўлпалык детрит, ќан ўйымасы мен бос конгломераггар тўздардыѕ тўнбасынан тўрады.

Астаушаныѕ кілегейлі ќабыєы калыѕдаєан, ќызарєан, жылтырамайды, кедір-бўдыр, кей жерлерінде ойык жаралар бар, беті ылас, сўр немесе ќоѕырлау кілегеймен капталєан. Осы тэрізді ґзгерістерді несеп жолдарында, кейде ќуыќта кґруге болады.

Ќабыну процесіне екі бїйректе шалдыєады, сирек тек кана бір бїйрек шалдыєады (сиырда жиі сол бїйрек), ал екінші бїйрек заќымданбай ќалады. Пиелонефрит ўзаќ мезгіл ґтсе, соѕында іріѕді киста жэне гидронефроз пайда болады.

Симптомдары. Екі топќа бґлінеді: біріншісі - инфекциялыќ процесс организмді улаумен дамиды, ал екіншісі - несеп жолдарыныѕ ќабынуымен жэне обтурациялыќ заќымданумен байланысты болады. Кґп жагдайларда ауру жіті ґтеді жэне дене ќызуы кґтерілуінен басталады. Лихорадка интермитрлеуші сипатта болады. Тахикардия жэне тыныстану жиілейді. Сонымен ќатар азыкка зауќы жогалады, ал шошќалар мен етќоректілер ќўсады. Ќўрсаќ ќуысыныѕ ќабырєасы ќатайєан, бел тўсыныѕ сезімталдыєы жогарылаєан. Жиі «кепіршікті» симптом дамиды, ауру мал несеп бґлетіндей кейіпте болады, белін бїкірейтеді, бґлінген несептіѕ мґлшері аз, несеп бґліп болєаннан кейін біраз уаќыт белі бїкірейген кейіпте ќалады. Бїйректерді іштей жэне сырттай пальпациялаєанда катты ауырсыну байќалады. Бїйректер, бїйрек астаушасы, несеп жолдары ўлгайган, несеп жолдары саусак жуандыєындай кейде колдыѕ жуандыгындай жуандайды, ол бўл аурудыѕ бастапкы кезеѕініѕ ґзіне тјн симптомы, соєан байланысты нсеп жолдарыныѕ эксудатпен толыќ жэне толыќ емес бітелуін сипаттайды. Соѕынан ќабыну ісінуі дамиды, несеп жолы жуандайды, серпімділігі тґмендейді жјне флюктуация байќалады.

Несептіѕ ґзгеруі диагноз ќою їшін багалы. Аурудыѕ бастапќы кезінде ќан ќоспасына байланысты ол ќызєылт тїсті, кїѕгірттенген, ќўрамында белок кґп. Несеп тўнбасында эритроциттер, лейкоциттер, бїйрек, бїйрек астаушасыныѕ жэне тїтікшелердіѕ эпителиальді торшалары бар. Кейінірек, ауру асќынєан кезде несеп саргыш-ќызыл тїсті, иісі аммиак немесе ыдыраєан нэжіс сїйыгы тэрізді. Несеп реакциясы сілтілі, РН 8,5 жэне онан жоєары ќўрамында іріѕ їлпегі, їйыєан ќан, їлпалыќ детрит, кейде жїќа тїнган тўздар тїнбасы, несеп ќўмы, тіпті ўсаќ тастар бар, бїлар несеп бґлї соѕында кілегеймен, іріѕмен жэне ќанмен бґлінеді.

Жіті ґтуі несептіѕ аєып кетуі ќиындаган кезде септицемиямен ґтеді, кейде уремиямен асќынады, ал ол малды 1-2 тјулік ішінде ґлімге (јсіресе шошќаларда) душар етеді. Пиелонефрит созылмалы ґткенде азыќќа зауќы тґмендейді, мал азады, ауыќ-ауыќ несеп шаншуы жэне дизуретикалыќ ќїбылыс болады. Нефросклероз бїйректердіѕ абцесі, паранефрит, дамуы мїмкін. Егерде бір бїйрек гана заќымдалса, онда сау бїйрек ауру бїйректіѕ ќызметін мойнына алады, онда пиелонефрит жасырын ґтеді. Оны несепті кездейсоќ зерттеген кезде табады. Негізінен мїндай малды ерте ме кешпе выбраковкалайды, ал мезгілінде емдесе мал аурудан айыгады.

Балау. Лихорадка (ќызба), бїйректер ауырсынады, мочеточник (несеп жолы) аурудыѕ бастапќы кезінде, айќын гематурия жэне протеинурия, несептіѕ тыгыздыєы тґмен, РН-ы жогары, иісі аммиак тэрізді, несеп тўнбасында тіпті коринебактерияларды, бїйрек астаушасыныѕ жэне тїйіншелердіѕ эпителий торшаларын табады, ісінулер жоќ осылар диагноз ќоюєа жеткілікті болады.

Емі. Вирулентті (уытты) микрофлораны басуєа, бїйректіѕ бїйрек астаушасыныѕ жэне несеп жолыныѕ ќызметтерін ќалыпќа келтіруге баєытталєан. Ауру малга тітіркендірмейтін жэне жеѕіл ќорытылатын азыќ береді: жаќсы шґп, тамыр тїйнектілер, жармадан ботќа жјне таза су береді. Егерде несептіѕ реакциясы сілтілі болса, онда рационєа сілтілі азыќтар береді.

Микробтарєа ќарсы дјрі-дјрмектерді іріктеген кезде микрофлораныѕ сезімталдыєын несеп тўнбасынан бґлінген микрофлораєа байланысты аныќтайды. Антибиотиктерден максимальді мґлшерде кеѕ ауќымды эсері барын ќолданады, оларды сульфаниламид препараттарымен (уросульфан, сульфадиметоксин, бисептол, суметролин) жэне нитрофуран препараттарымен (фуразолин, фурадонин) жэнеде грамурин, невиграмонмен катарластырып ќолданады. Микробтарєа карсы емді 7-14 кїн ќатарынан несеп тўнбасын баќылап отырып колданады. Емдеу курсыныѕ тиімділігі тґмен болєан жаєдайда бір аптадан кейін емді кайталауга болады.

Емдеу шараларыныѕ кешеніне несеп айдайтын (темисал, диакарб жэне т.б.) жјне тїйілуге карсы (беладон экстрактасы, платифиллин) дјрі-дјрмектер колданылады. Сонымен катар, косарланып жїретін жэне асќынган ауруларды емдейді (вагинит, эндометрит, уроцистит жэне баскалар).

Саќтандыру. Инфекциялык процестерді аныктап шыєарып, емдейді, сонын ішінде несеп шыєару жолдары мен жыныс жїйесін емдейді, ќолдан ўрыќтандырєан кезде асептика жэне антисептика ережелерін ќатаѕ сактайды. Јсіресе туганнан кейін жыныс аєзаларыныѕ жаєдайына карайды, туганнан кейінгі ауруларды дер кезінде емдейді, себебі олар жиі пиелонефриттіѕ себебі болады.

Нефросклероз (Nephrosclerosis) - созылмалы интерстициальды бїйректердіѕ кабынуы, бїйректердіѕ циррозы (беріштенуі). «Бїріскен бїйрек» - бўл бїйрек ўлпасынын орнына дэнекер ўлпасы ґсуімен сипатталатын ауру. Нефросклероз созылмалы нефрит немесе нефроздыѕ соѕгы сатысы бїйректердіѕ айќыныраќ кызметініѕ элсіздігімен сипаттапады. Барлыќ малдыѕ тїрлерінде кездеседі. Ґте жиі ірі ќара мал, ет кґректілер мен шошќалар ауырады.

Себептері. Нефросклероз бїйректердегі созылмалы болмаса дистрофиялык процестердіѕ нјтижесінен туындайды. Кейде жіті ґтетін инфекциялыќ аурулардан (лептоспироз, шошќа тілмесі, иттіѕ обасы, саќау) пайда болган нефритті дер кезінде аныќтамаєандыќтан туындайды, ауру терминальді кезеѕінде нефросклероз тїрінде диагностикаланады. Сол сиякты, кґгерген, ќўрамында нитраттар, пестицидтер кґп азыктармен азыќтандырганнан, экземадан, созылмалы іш бітелуден, негізгі ауруды емдегеннен пайда болатын нефрозды, мал дјрігері нефросклерозга шалдыќќан кезде єана біледі.

Кейбір жагдайларда алдын ала кабыну процесі болєандыќтан интертициальді дјнекер ўлпалы ўзак мезгіл кышќыл азыќтармен, кўрамында кўрама жем ґте кґп болгандыктан ґседі. Еткоректілерде, јсіресе иттерде жалпы атеросклероздан нефросклероз дамиды.

Дамуы. Бїйректіѕ ќантамырлар шоєырыныѕ элементтері жэне иректі тїтікшелердіѕ эпителийініѕ бўзылуы нефрондардыѕ ґлуіне душар етеді. Ыдыраудан жиналган ґнімдер, ќан агысыныѕ баяулауынан бїйрек їлпершегініѕ ќоректенуін бўзады, гистиоцитарлы элементтерді тітіркенгендіктен пролифиративті жайылмалы немесе ошаќты дјнекер ўлпасыныѕ ґсуіне душар етеді, соѕынан тыртыќтанады. Ґскен дјнекер їлпасы ќантамырлар шоєыры мен иректі тїтікшелерді ќысып, оларєа атрофия тугызады.

Заќымдалган нефрондарда ќантамырлар шоєырында сїзілу (фильтрация) жэне иректі тїтікшелерде (реабсорбция) ќайта сорылу бўзылады немесе тоќтайды. Сол себепті несеппен белок бґлінуі тоќтайды, ќан сарысуында белок мґлшері мен оньщ ќатьтнасы ќалыптасады. Соныѕ салдарынан несеп цилиндрлерініѕ пайда болуы азаяды немесе мїлдем тоќтайды. Сол себепті несеп тїнбасында цилиндрлер жоќ, болмаса бірен-саран єана бар, цилиндрлер жэне эпителий торшалары мен эритроциттер бар. Сонымен ќатар, ќантамырлар шогырында ќан айналымы кїшейгендіктен оларда сїзілу кїшейеді де, ол полиурияга душар етеді.

Бїйректе ќан айналымы жеткіліксіз болгандыќтан онда ренин тїзілуі артады, ал ол тек ќантамырлар шоєырында сїзілуді єана реттеп ќоймай, ќан сарысуыныѕ глобулиндермен ферментативті реакция тїсіп ќантамырлары тарылєандыќтан гипертензия пайда болдырады. Ал бўл гипертонияга соѕынан жїректіѕ гипертрофиясына жјне жїрек-ќантамырлар элсіздігініѕ дамуына јкеліп соєады.

Дамуы жґнінен бїйректік емес, жїректік ісінулер пайда болады, ќуыстыќ трансудаттар дамиды, ал ол жїрек ќызметін жаќсартатын дјрілер берсек олар жоќ болып кетеді жэне гипоальбуминемия, протеинурия, цилиндрурия, гематурия жоќ.

Нефросклероз їдемелі дамыган кезде жаѕа нефрондардыѕ ґлуіне душар етеді, ол ќызмет атќарып тўрган иректі тїтікшелердіѕ ќайта сору (реабсорбция) ќызыметі тјмендегендіктен нефрондар концентрациялыќ ќабілетінен айрылады.

Патологиялыќ - анатомиялыѕ ґзгерістер. Бїйректердіѕ кґлемі кішірейген, ќатты, сыртќы беті тегіс емес, бўжырланєан даќты боялган. Капсуласыныѕ кей жерлері бїйрек їлпасымен бітіп кеткен, сылып алу ќиын, сылып алєан капсулада бїйрек їлпасы бар. Бїйректі кесіп кґргенде кґкшіл-сары немесе дјнекер їлпасы ґскендіктен ашыќ-сары даќтар бар, несеп тўрып ќалєандыќтан тїтікшелердіѕ бітелуінен кейде ўсаќ ретенционды кисталы куыстар пайда болады.

Микроскоппен караганда бїйректіѕ кўрылымыныѕ ґзгермеген жерлері мен босап калган кантамырлар шогырынын ќантамырлары фиброзды ўлпа ґскен аймактар ауысып кґрінеді. Атрофияланєан тїтікшелер кейде петрификаиияланады.

Симптомдары. Тўракты ауруєа тэн белгілері, ол їдемелі полиурия. Тэулігіне бґлінетін зэр 2-3 есе ќалыптан кґп. Бїйректердіѕ консистенциясы катты, ауырсынбайды, кейде оныѕ кедір- бўдырлыгын байќаймыз. Несеп мґлдір, тыєыздыєы тґмен - 1,001- 1,010. Несеп тўнбасында бірен-саран бїйрек эпителиі (лейкоцит, кейде гиалинді, тїйіршікті цилиндрлер кґрінеді.

Альбуминурия 0,2 % жогары емес, ол тўраќты байќалмайды. Нефросклерозда їнемі жїрек-ќантамырлар јлсіздігініѕ симптомдар кешені дамиды. Тамыр соєуы жиі, ќатты. Артерия ќан кысымы жоєары. Жїректіѕ бэсеѕ дыбысты шекарасы ўлєайєан. Жїрек тїрткісі кїшейген, жайылып кеткен. Аускультацияда ќолќа тамырыныыѕ екінші сазы кїшейген, ал бірінші сазы кґмескі.

Ауру мал јлсіз, жїдеу, ґнімі, жўмыска кабілеті, азыкка тјбеті тґмендейді, шґліркеуі кїшейеді. Їдемелі бїйрек ќызметініѕ бўзылуы салдарынан организмнен су мен азоттыќ шлактарды сыртќа шыєару ќабілетінен айрылады. Полиурия олигуриямен ауысады. Уремия, диспепсиялык жагдай (іш ґту, ит пен шошкада мезгіл - мезгіл кўсу) болады. Соѕынан геморрагиялык гастроэнтерит тїрінде ґтеді.

Ет коректілерде кояншык (эпилепсия) тэрізді жаєдай, жиі ќышынады жјне экзема болады. Сонынан ауру уремиялыќ талмага жјне малдыѕ ґлімге ўшырауына ўласады. Ал кейбір жаєдайларда їдемелі жїрек элсіздігінен вена ќан тамырында ќан іркіледі, тері асты клечаткасында, кґмейде, ґкпеде ісінулер болады. Мўндай жаєдайларда алдын-ала уремия дамымай-ак мал кенеттен миына кан кўйылудан, жїрек пен ґкпелердіѕ ісінуінен ґледі.

Бачау кою їшін анемнездік мэлімеггерге (нефрит пен нефрозбен ауырєанда) жэне ауруєа тэн симптомдарга: гипертония, жїректіѕ гипертрофиясына, несептіѕ тыєыздыгы тґмен полиурияєа, аздаєан несеп тўнбасына альбуминурияєа сїйенеді.

Алдымен ќантты диабеттен (сусамыр) жэне улы ґсімдіктер жегеннен болган полиуриядан дербестейді. Ќант диабетініѕ полиуриясында несептіѕ тыгыздыгы жогары, кўрамында кант бар. Ал кантсыз диабеттіѕ полиуриясында несептіѕ тыєыздыєы тґмен, несепте патологиялыќ ќоспалар жоќ. Онан бґлек, диабетте протеинурия, уремия, артериальді гипертония, бїйректердіѕ ісінулері болмайды. Ал улы ґсімдіктермен азыќтанєаннан болган полиурияєа (лютиктер, оймаќгїл, кирказон) альбуминурия жэне бїйрек ќызметініѕ элсіздігі байќалмайды.

Емі. Емі бїйректердіѕ ќызметін ќалыпта ўстауга жїрек- ќантамыр жїйесініѕ жаєдайын жаќсартуга баєытталган, уремияны, ацидозды, асќазан-ішек жолдарыныѕ бўзылуларын болдырмауєа негізделген. Кейбір жаєдайларда бїйректердіѕ ќызметін паранефральді новокаин блокадасымен ќалыпта ўстауга болады.

Ісіну пайда болєанда диурезді кїшейтетін зэр айдайтын дјрілер (теофиллин, темисал) береді. Ацидоз бен токсикозды венага глюкоза (ірі малєа 40 % жэне натрий гидрокарбонатын 500 мл ерітінді кїніне, 3-7 кїн ќатарынан егіп жояды. Асќазан-ішек жолдарынын, бўзылуларында іш жїргізетін жэне антисептикалык заттар береді. Малєа диетикалыќ азыќтар береді, ќўрамында їглеводтар кґп азыќтар береді, белогы кґп азыќтарды алып тастайды. Ауру малды жылы жерде, жаќсы желдетілетін ќораларда ўстайды.

Саќтандыру. Нефроз бен нефриттіѕ алдын-ала диагностикалауєа жјне тиісті емдеуге, јртїрлі аурулар мен организмде уланудан саќтандыруєа негізделінеді.

Пиелит (Pyelitis) - Бїйрек астаушасыныѕ кілегейлі ќабыєыныѕ ќабынуы; ґз бетінше ґте сирек кездесетін ауру. Бїйрек астаушасыныѕ ќабынуынан бїйректіѕ немесе ќуыќтыѕ ќабынуы туындайды. Ќабыну жиі катаральді-іріѕді немесе ірінді-некрозды болады. Пиелит жиі ірі ќара малда жјне итте, сирек шошќа мен жылќыда кездеседі. Пиелит негізгі жјне туындаган болады.

Себептері. Пиелиттіѕ себептері пиелонефрит сияќты инфекциялыќ болады. Ќабынуєа мїмкіндік тугызатын несеп жолында, ќуыќта жіті жјне созылмалы несептіѕ кідіруінен несептіѕ ыдыраєан ґнімдері бїйрек астаушасын тітіркендіреді. Пиелиттіѕ пайда болуында бїйрек тастары мен гельминттер аз роль атќармайды. Ґте кїшті тітіркендіргіш заттардыѕ (скипидар т.б.) кґп мґлшерін ќабылдаганнан бїйрек астаушасын тітіркендіреді. Кейде пиелит бїйрек заќымданєаннан ќабыну процесі бїйрек астаушасына ґткеннен пайда болады. Бїйрек астаушасына микрофлора ќан жэне лимфа арќылы уроциститте жэне жыныс жїйесі ауруларында ґтеді. Патологиялыќ процесс астаушадан бїйректіѕ милы ќабатына ґтсе, онда пиелонефрит дамиды.

Дамуы. Пиелиттіѕ дамуында организмнін тезімділігін тґмендететін (улану, мўздау) жэне бїйрек пен бїйрек астаушасында кан айналымын бїзатын факторлардыѕ маѕызы зор. Бїйрек астаушасына микрофлора гематогенді жэне урогенді жолдармен ґтеді. Соныѕ салдарынан бїйрек астаушасыныѕ кілегейлі ќабыєы ісінеді жэне ќалыѕдайды, кілегеймен, сыпырылып тїскен эпителимен, іріѕмен жэне эритроциттермен ќапталады. Біртіндеп кілегейлі ќабыќ асты ќабынадьі, сол себепті несептіѕ кайтуы (аєуы) ќиындайды, ашу процесінін арќасында триппельфосфат кристалдары немесе несеп кышќылды аммоний пайда болады. Несептіѕ сыртќа шыєуы ќиындауынан астауша ары ќарай кеѕейе тїседі жэне астауша ішініѕ ќысымы артады. Кеѕейген бїйрек астаушасы сезімтал жїйке їштарын кыскандыќтан, октын-оќтын мал мазасызданады, эсіресе несеп бґлер кезде. Бїйрек тўсында сезімталдыќ кїшееді. Астаушада ўзак мерзім несеп кідіргендіктен жэне оныѕ ќабынуынан келешекте пиелонефриттіѕ дамуына экеліп соєады.