Буйрек аурулары

Кґптеген инфекциялыќ жэне токсикологиялыќ жагдайларда жеѕіл ґтетін тїтікше эпителиі экзогенді жэне эндогенді улардан заќымданатын ќосарланган нефроз дамиды. Ірі ќара мал аусылында, туберкулезінде, микоплазмозында жэне вирусты респираторлы инфекцияларда, жылќылардын плевропневмониясында, саќауында жјне инфекциялыќ анемиясында, шошќалардыѕ эшерихиозында жэне тілмесінде, ет ќоректілердіѕ обасында, ќойлардыѕ, торайлар мен бўзаулардыѕ кластридиозында жиі нефроз дамиды.

Бїйректердіѕ тїтікше аппаратын заќымдайтын экзогенді улардан ауыр металл тўздарын (висмут, сынап, мыс, ќалайы), мырыш, фосфор, хлорорганикалык ќосындылардан (гексохлорэтан), флавокридин, кїкіртті кґміртек, тґртхлорлы кґміртек, фенол, крезол, ґсімдік уларын атауга болады.

Сульфаниламид препараттарын, трипасиндерді, нитрофуран ќатарын мґлшерден артыќ бергеннен де нефроздыѕ себебі болады. Нефроздыѕ пайда болуында асќазан жолдары ауруларында жэне малды бўзылєан, кґгерген азыкпен азыктандырєаннан жэне аллергиядан болган аутоинтокцикация маѕызды роль атќарады. Мыналар сияќты созылмалы ґтетін іріѕді процестер жараќатты ретикулоперитонит, перитонит, перикардит, маститтер, эндометриттер, экземалар организмнін резистенттілігін тґмендейтін иммунодефицитті жагдайєа душар етеді жэне де оган гипериммунизация амилоидты нефроздыѕ себебі болуы мїмкін.

Белок, кґмірсу жэне май алмасуларыныѕ бўзылуынан (кетоздар, миоглобинурия, гемоглобинурия, боз ет ауруы ж.т.б.) жиі тїтікшелерде жэне бїйректер стромасында гиалин мен липидтер тўрып калады, ал бўл кезде нефротикалыќ синдром байќалады. Нефротикалыќ невроздар жіті ґтетін инфекцияларда ауыр металл тўздарымен уланєанда жэне де тобы сјйкес келмейтін кан ќїйєанда дамиды.

Дамуы. Ауруды тудырєан себептерге байланысты. Себебі нефроздар себептері эртїрлі болганнан патологиялык процестіѕ дамуыда эртїрлі болады. Кеп жаєдайларда дистрофиялыќ ґзгерістер теќ кана бїйректерде гана болмайды, бірдей закымдану басќа ўлпалар мен агзалардада сол сияќты екендігін кґруге болады. Бўл нефрозды бїкіл организмніѕ закымдануыныѕ жеке синдромы екендігіне негіз бола алады.

Экзогенді жэне эндогенді улардан коллоидты їлпаларыныѕ физикалыќ жэне химиялыќ жаєдайы бўзылады, су, электролитті жэне белокты алмасулар бўзылады.

Дамыган гипо жэне диспротеинемия (ќан сарысуыныѕ альбуминдері азаяды), ќанныѕ осмостык кысымыныѕ тґмендеуіне, ісінулер пайда болуына жэне арыќтауга јкеліп соєады. Амилоидты нефроздар организмнін иммунодефицитті жаєдайынан дамиды. Ўзак мезгіл ететін инфекциялыќ жэне жўќпалы аурулар организмніѕ ќорганыс кїшін кїрт тґмендетеді. Антидене бґлетін иммуноглобулиндердіѕ тїзілуі бўзылады, сонымен ќатар ќанда амилоидты белоктыѕ деѕгейі жоєарылайды, сол себепті диспротеинемия, протеинурия жэне ісінулер дамиды.

Антиген-антидене реакциялары арќасында, бўл жерде антиген ўлпалардыѕ ґнімі ретінде немесе бґтен белок ретінде кґрінсе, ал антидене фибриллярлы белокќа жатады. Сол себепті антигенде пайда болєан жерлерде белокты преципитат-амилоид тўрып ќалады.

Нефроздыѕ дамуы жіті ґткен жаєдайларда улар ќан мен бїйректерге келіп тїсіп, нефрондарды заќымдайды. Бірінші кезекте мукополисахаридтерден тўратын, ќўрамында коллогенді талшыќтарыныѕ ќантамырлар шоєырыныѕ базальді мембранасы бўзылады. Оныѕ ґткізгіштігі артады жэне ультрафильтратќа молекулярлы массасы тґмен ќанныѕ плазмасыныѕ белогы келіп тїседі.

Белоктардыѕ ќайта сорылуы бўзылєандыќтан протеинурия дамып, судыѕ сорылуы кїшейгендіктен оллигурияга экеліп соќтырады. Ќан плазмасынын белогын кґптеп жогалтќандыќтан ќанныѕ онкотикалыќ ќысымы тґмендеп, ісінулер дамиды. Бірінші ісінулер тек протеинурияєа байланысты емес, ол альдестеронныѕ кґптеп бґлінуіне де байланысты, ол организмде электролиттерді ўстагандыќтан суды кідіртіп, ўлпаныѕ ісінуін пайда болдырады.

Несеппен бґлінген белоктыѕ аздаєан бґлігі тїтікшелерде ўйып ќалгандыќтан гиалинді цилиндірлер пайда болып, эпителиальді тїйіршікті жэне лейкоцитарлы цилиндірлердіѕ негізін ќўрайды. Тїтікшелер ќуысында жэне базальді мембранада ўйыєан белок жогаргы уремиялы обтурациялыќ анурияга душар етеді. Созылмалы нефрозда несептен ўзаќ мерзім трансферин жэне церулоплазминдердіѕ бґлінуінен анемия, ацидоз, арыќтау дамып, организмніѕ резистенттілігі тґмендейді.

Патологиялыќ-анатомиячыќ ґзгерістер. Жеѕіл ґткен бїйректер ауруларында бїйректер макроскопиялыќ жаєынан аз ґзгереді, микроскопиялыќ тїтікше эпителийініѕ тїйінді жјне майлы азєындауын байќаймыз.

Нефроздыѕ ауыр ґткен тїрінде бїйректер ўлгайган, консистенциясы бос, бозєылт, ќабыќты ќабаты кеѕейген, кґкшіл - сары тїсті. Тїтікшелер кеѕейген, эпителийі ісінген, тїйінді, гиалинді жјне вакуольді азгындау жагдайында. Тїтікшелер ќуысы ўйыган датпен толєан, олар цилиндрлер тїзеді.

Амилоидты нефрозда бїйректер їлгайєан, тїсі сары. Капсуласы (сыртќы ќабы) жеѕіл сыпырылады, тїсі сары, кесінді беті балауыз тэрізді, суреті жатыќ. Амилоид милы ќабаттыѕ ќан тамырларыныѕ айналасына кейбір кантамырлар шумагыныѕ тўзаєынан жэне тїтікшелер аралыгындаєы интерстициальді ўлпадан тўрады. Бауыр мен кґкбауырга амилоидтыѕ тўрєанын байќаймыз. Майлы дистрофия бїйректіѕ ўлгайганымен, кыртысты ќабаттыѕ бозєылттануымен сипатталады, сыртќы ќабы жеѕіл сыпырылады, кесінді беті майлы. Некрозды нефроздыѕ процесі басталар кезінде бїйректер аздап ўлгаяды, сонан соѕ кішірейеді, босаѕсып, тїсі бозєылт-кґкшіл тартады. Несеп тїтікшелерініѕ эпителийі терен белокты азєындаган жэне тїтікшелер ќуысына торшалар їзіліп тїсіп ыдыраєан.

Сшттомдары. Туындаєан нефроздардыѕ жиі кездесетін жеѕіл тїрлерінде негізгі ауру белгілері басымыраќ болады. Мўндай жаєдайларда арнайы симптомдар несепті зерттегенде оныѕ ґзгерістері байќалады. Несептіѕ тыєыздыєы аздап кґтерілген, несепте белок бар, ал бірак альбуминурия гематуриясыз ґтеді. Несеп тўнбасында гиалинді, тїйіршікті жэне эпителиальді цилиндрлер, бїйректіѕ эпителий торшалары, јсіресе нефрозга тэн бар.

Нефроздыѕ айќын ґтетін тїрі бїйрек јлсіздігі белгілерініѕ їдеуімен ґтеді. Диурез тґмендеген. оллигурия їдеп барып анурияєа ауысады. Мўндай кезде уремия белгілері байќалады: кїйзелу, ўйкышылдыќ, жїйке ќозуыныѕ жэне клоникалыќ жэне тоникалыќ сіреспеге ауысады. Азык ќорыту аєзларынын кызметі бўзылады, емдеуге кґне бермейтін энтерит пен ішек метеоризмі дамиды.

Ет коректілер мен шошкаларда ќўсу, іш ґту пайда болады. Жїрек ќызметі бўзылады, оныѕ саздары тґмендейді, кґмескіленеді. Тамыр согуы жиі, ќанга толуы јлсіз жэне толкыны кіші. Ќабак, тґс асты, аяќтар, ўма, ґкпе, кґмей ісінеді. Нефроз гидроторакс пен іш шеменімен асќынуы мїмкін. Созылмалы нефроз малды арыќтауєа јкеліп соќтырады. Несептіѕ меншікті салмаєы тґмен (1,010-1,015-тен жогары емес). Ќїрамында белок (3-5%-дан) кґп. Несеп тўнбасында бїйрек эпителиі, гиалинді, тїйіршікіті жэне эпителиальді цилиндрлер бар, бірен-саран лейкоциттер мен эритроциттер кездеседі.

Тґстіѕ асты, аяќтар, ўма ісінеді, кей жагдайда іш шемені болады. Їдемелі амилидозда олигурия поиуриямен ауысыды. Липоидты нефроздыѕ дамуында бїйректер ўлгаяды. Несепте майлы немесе липоидты тїйіршіктермен ќабаттасып гиалинді цилиндрлер кґрінеді.

Некротикалык нефрозда негізгі улану мен немесе инфекцияныѕ клиникалыќ байќалуымен ќатар, бїйрек јлсіздігініѕ їдеуімен сипатталатын симптомдар білінеді. Олигурия анурияга ґтеді, ацидоз жэне азотемиялыќ уремия дамиды. Несепте белок тїйіршікті жэне эпителиальді цилиндрлер, жиі ыдырай бастаєан бїйрек эпителий жасушалары кґптеп аныќталынады. Нефроздыѕ баска тїріне караганда эритроциттер мен лейкоциттер бар. Кейбір жагдайда айќын білінетін гематурия болуы мїмкін.

Нефроздыѕ жеѕіл ґткен тїрінде негізгі процесті жайєаннан соѕ тез арада мал айыєады. Ал нефроздыѕ ауыр ґткен жаєдайларында малды ґлімге душар ететін ісіну симптомы кешенімен, ануриямен жэне уремиямен жіті ґтуі мїмкін.

Ќанда эритроциттер саны. мен гемоглобин азаяды, ЭШЖ жоєарылайды. Биохимиялыќ зерттегенде канда сілті коры азайганын, гипопротеинемия (30-40г/л), диспротеинемия (альбуминдер азайєандыктан альбумин-глобулин ќатынасы тґмендегенін), ќалдыќ азот (80 мг/мл кґп), хлоридтер (700мл/100мл), холестерин (150мг/100мл), липоидтар кґбейгені (амилоидозда 350 мл/ЮОмл, липоидозда 900мг/100мл) байкалады.

Амилоидты нефрозда негізгі ауру аясында бїйректіѕ заќымдалєанын сипаттайтын синдромдарды аныќтайды. Кейбір жаєдайларда ўлгайєан жэне катайєан бауырды сипап кґреді. Тік ішек арќылы зерттегенде бїйректердіѕ ўлгайєанын, ал жылќыда кґк бауырдыѕ да ўлєайєанын байќауєа болады. Мезгіл-мезгіл іш ґткендіктен мал арыќтап кетеді. Несепте белок, оныѕ ішінде альбуминдер жэне глобулиндерде кґп. Несеп тўнбасында балауызды цилиндрлер, бїйрек эпителиініѕ жасушаларын кґруге болады. Егерде олигурия ќалыпты несеп бґлуге ауысып, полиурия ґтетін болса, онда бўл жаєдайларда бїйректін ќызметі ќалыпќа келіп, процесс айыєумен аяќталады. Нефроз созылмалы дамуы да мїмкін, онда мўндай жагдайларда полиурия пайда болады, ал бірак ол бїйректіѕ концентрациялаушы мїмкіндігінін бўзылуымен жэне несепті ќайта соруыныѕ јлсіреуімен ґтеді. Некротикалыќ нефрозда бїйрек кеѕ кґлемде закымданганда малды тез ґлімге ўшыратады, ал нефроз орташа деѕгейде ґтсе, онда мап 2-4 аптада айыгып кетеді. Амилоидты жэне липоидты нефроздар кґбінесе ауру жайлап дамитын созылмалы тїрде ґтеді.

Балау. Анамнездік мјліметтерге, аурудыѕ ґзіне тэн белгілеріне жэне несепті лабораториялык зерттеу корытындыларына (жогары тўраќты протеинурия, цилиндрурия, гематурия жоќ) негізделеді. Нефрозды нефриттерден, нефросклероздан жэне несеп бґлу жолдарыауруларынан дербестейді. Нефриттен нефроз дене ќызуы ќалыпты болуымен, протеинуриямен несеп тўнбасында кґптеген цилиндрлер жэне бїйрек эпителий жасушаларыныѕ болуымен, артериялыќ гипертониямен, гематурияныѕ жоќтыєынан ажыратады.

Нефросклерозга полиурия, несептіѕ меншікті салмаєы томендігі, аздаєан протеинурия, тўнба аз болуымен, айќын артериялыќ гипертония тэн. Несеп жолдары ауруларында протеинурия тўраќты емес, несеп тўнбасында цилиндрлер бїйрек эпителий жасушалары жоќ.

Амилоидозды бауыр мен бауырды немесе сынама бояулар мен конго ќызыл, метилен кґгі мен гистологиялыќ зерттеулер ќорытындысымен аныќтайды. Венаєа 1 кг дене массасына 0,1 мл 1% ерітінді еккенде, ерітіндіні 15-30 минґтте амилоидтар бойына сіѕіреді жјнеде ќан сарысуында бояудыѕ іздері білінбейді, ал амилоид жоќ болса, онда ќанда бояу 1 саєат бойы айналып жїріп отырады.

Емі. Алдымен аурудыѕ себептерін жояды. Инфекциялыќ ауруларєа ќажетті ќан сарысумен, антибиотиктермен, сульфаниламид препараттарымен арнайы ем жїргізеді. Жіті улануларда уды нейтралдауєа немесе асќазан-ішек жолдарынан сыртќа шыгаруєа јрекет жасайды. Бїйректен азотты шлактарды сыртќа шыєара алатын, уремиялыќ синдромы жоќ ауру малдарєа ќўрамында белокќа бай азыќтар береді. Кїйіс ќайыратын малєа пішен, жармалар, ґнген сўлы; ет ќоректілерге жјне шошќаларєа - жануар тектес азыќтар береді. Тґлдерге - сїт, тауыќ жїмыртќасы. Ацидоздыќ жэне уремиялыќ жаєдайдаєы малєа белокты азыќтарды азайтып, кґмірсулы азыќтарды кебейтеді. Барлыќ жаєдайларда сумен ас тўзын беруді шектейді. Емдеудіѕ негізгі маќсаты: улану мен ацитозды жою, ісінуді болдырмау, жїректіѕ жаєдайын жаќсарту жјне организмніѕ резистенттілігін кґтеру. Интоксикация мен ацидозды жою їшін гексаметилентетрамин, глюкоза, гемодез немесе гемовинил таєайындайды. Диурезді кїшейту їшін жјне ісінуді болдырмау їшін несеп айдайтын дјрілер ќолданылады: Калий ацетаты, темисал, теофиллин, эуфиллин, толокнянка.

Венага 10 % хлорлы кальций ерітіндісін ірі малєа 400 мл еѕгізеді. Жїрек ќызметін жаќсарту їшін жїрек гликозидтерін ќолданылады: дигитоксин, лантозид, адонизид,коргликон. Асќазан- ішек жолдары ќызметі бїзылєанда іш жїргізетін дјрілер мен майлар береді.

Липоидты жэне амилоидты нефроздарда зат алмасу процесін калыпќа келтіру жэне организмнін резистенттілігін кґтеру максатында пиридоксин, калий оратат, темір препараттарын таєайындайды. Ультракїлгін сјулелері мен сјулелендіру жаќсы нјтиже береді. Асыл тўкымды малдарды амилойдозында тиреодин, преднизолон, норадреналин таєайындайды. Тиреоидинді ірі малєа 2-3 г, шошќалар мен иттерге 0,2-0,3 г, тэулігіне 2-3 рет, 10 кїн катарынан. Норадренапин Ікг дене массасына 0,1 мг венаєа 10% глюкозамен косып тэулігіне бір рет, 7-10 кїн ќатарынан егеді. Преднизолон (тэулігіне 5-10 мг-ірі малга ), триамцинолон (тјулігіне 10-20 мг), ішке береді, 10-15 кїн ќатарынан гормоналды препараттарымен ќатар хингамин (делагил) ќолданєан тиімді екені аныќталєан.

Саќтандыру. Ауру малды дер кезінде асќынєан нефроздан рациональді емдеу кажет. Малдарды ґсімдік тектес жэне минералды заттардан уланудан сактау керек.

Пиелонефрит (Pyelonephritis) - бїйректіѕ ірінді-некротикалыќ кабынуы мен ќатар ќабыну процесіне бїйрек їлпершегінен бґлек бїйрек астаушасы, несеп жолдары жэне соѕынан несеп шыєаратын тїтік бґлімі кабынуєа ўшырайды. Ауру сиырларда, шошќаларда жэне ќойларда (ўрєашы малда) жиі кездеседі. Їйде ўстайтын кэрі тґбеттерде жэне мысыќтарда пиелонефрит жиі дамиды.

Себептері. Ауру кґп жагдайда бїйректерден жэне жыныс мїшелерінен микрофлора келіп тїскеннен пайда болады. Сол себепті пиелонефрит жиі сиырларда туганнан кейін туыт жолдарыныѕ закымдануында жјне туганнан кейінгі аскынуларда байќалады: шу тїспегенде, эндометритте. вагиниттерде. Асептика жэне антисептика ережелерін бўзганда, ќолдан ўрыќтандыруда пайда болады.

Микрофлора гематогенді жэне лимфогенді жолдармен келіп тїсуі мїмкін. Мўны бїйректіѕ кыртысты кабатында кабыну ошаєын табу жэне ќабыну процесі бїйрек паренхимасын жэне ќуыќтыѕ кілегейлі кабатына ґткеннен, ал бірак бїйрек астаушасы ќабыну процесіне ўшырамагандыєынан білуге болады. Гематогенді жолмен инфектіѕ ґтуіне жаѕадан туган омфалофлебитпен жаѕа туган бўзауларда пиелонефриттіѕ дамуы дјлел бола алады.

Пиелонефритті жиі коздыратын коздырєыштарга коринебактериялар, стафилококктар, протей жэне ішек таяќша тобыныѕ бактериялары, кґп жагдайда аралас микрофлоралар жатады. Бїйректерден венозды жјне лимфа ќайтіп аєуына буаз кездегі їлкейген жатыр, ўлтабаралды ќарындар жэне ішектер (метеоризмде жэне азыќќа шектен тыс толєанда) ќысып ќалєандыќтан кедергі жасайды.

Аурудан кейін, бїйрек астаушасында жјне ќуыќта несеп тїрып ќалєанда, несеп жолдарыныѕ, уретраныѕ тарылуында жэне ќысылып ќалуында, гипавитаминоздарда, суыќќа шалдыќќанда, табигы тґзімділіктіѕ тґмендеуінен пиелонефрит пайда болады.

Дамуьі. Егерде инфекция ќоздырєышы бїйректерге гематогенді жолмен келіп тїсетін болса, онда бактериялардыѕ бір бґлігі гломерул капиллярларына, артерияларда немесе Шумлянский капсуласына шґгеді, ал ќалган бґлігі алєашќы зјр ќїрамына ґтіп, сол арќылы тїтікшелерге келіп тїседі, емізікшелердіѕ эртїрлі бґліктерін жјне бїйрек астаушасын ќабынуєа ўшыратады.

Егерде несеп жолдарында алгашќы ошаќ пайда болєан болса, онда несеп жолдарыныѕ антиперистальтикалыќ ќимылыныѕ арќасында инфицирленген несеп ќуыќтан бїйрек астаушасына келіп тїседі. Астаушаєа жиналєан зэр оныѕ ќабыргасын кереді, астауша ішініѕ ќысымын арттырєандыќтан микрофлора лимфа жјне вена ќан тамырлары арќылы жалпы ќанга ґтеді. Мїндай жагдайда микрофлора бїйрек астаушаныѕ кілегейлі ќабыєын, емізікшені, емізікше тїтікшесін ќабындырады.