Үндістан — федеративті республика

Тауардың сапасы.Бұл тарауда әрбір тауардың сапалық ерекшеліктері айтылады. Мысалы, қағаздың сапасы ретінде оның типі, тығыздығы, салмағы, яғни солтауарды сипаттайтын негізгі сапалары көрсетіледі. Бұл тауар сертификат берген ұйымның талаптарын орындау қажет. Сапа сертификатында: тауар туралы толық мағлұмат болу қажет.

Тауардың бағасы. Баға – келісімнің маңызды бөлігі. Оны нақты келісіп алу қажет немесе келісімнің шартарынан алып тастау қажет. Баға келісімде сандық формада көрсетілу керек. өзге елдермен келісімге отырған кезде, валютаның түрі анықталынып алу қажет. Мұнда валюталық курс өзгеркен кездегі тәуекелді тек қана бір жақ қана мойын алады. (шығынға тек бір жақ қана ұшырайды). Кәсіпкер баға көрсеткішін анықтау кезінде мыналарды ескеру қажет:

-  ұсыну бағасы – әріптестер келісімге отырған кездегі баға;

-  сұраныс бағасы – тұтынушы нарығындағы қалыптасқан баға.

Бағаны қалыптастыру шарттары кезінде келісім шарттағы бағаны бекіту әдістерін анықтап алу қажет. Мұндай әдістерге:

-      тұрақты баға әдісі, келісім шартта келешекте өзгетуге болмайтын баға көрсетіледі.

-      базистік баға әдісі; тауар белгілі бір сапаларға ие болған жағдайда көрсетілетін баға. Әдетте, тауардың сапасы жақсарған немесе бұзылған жағдайда; бағаға қосылатын үстемелер мен жеңілдіктер осы  әдіске жатады.

Халықаралық коммерциялық тәжірибеде бағаның өзгертулері келесідей атауларға ие:

-      бонификация – тауардың сапасы жақсарған кездегі бағаға үстеме;

-      рефакция – тауардың сапсы бұзылған кездегі бағалық жеңілдіктер (скидки с цены).

Төлем түрлері.Келісімнің бұл шарты сатушы мен сатып алушы үшін маңызды. Сатушы кәсіпкер – сатып алушыдан уақытында төлемді алуға, ал сатып алушы ксәпкер – сатушыдан тауарды уақытысында алуға мүдделі.

Егер сатушы сатып алушының төлем қабілетіне күмән келтірсе, онда ол келісім шартқа алдын – ала толығымен төленіп болған кезде ған тауар толығымен жеткізіледі деген шарт қоюя мүмкін. Ал егер сатып алушы сатушының тауарды дәл уақытында жеткізіп беретініне күмән келтірсе, онда ол тек қана нақты жеткізілген тауар көлемі ғана төленеді деген шарт енгізілуіне талап қояды.

Төлемнің келесідей түрлері ажыратылады:

-     кредиттік (несиелік) – бұл тауар белгілі бір уақытта жеткізіліп, бірақ бірнеше уақыт өткеннен кейін ғана тауар бағасы төленеді. Бұл жағдайда тауардың бағасы нарықтық бағамен беріледі және процент қосылады.

-     қолма – қол – екі жақтың тауарды алғанға шейін немесе алғаннан кейін төленуін келіседі.

Жеткізу мерзімі.Кәсіпкер келісімнің бұл шартын қалыптастыру кезінде келесідей формулировкаларды қолдана алады:

1 тауар дереу  жеткізіледі. Халықаралық стандарта  дереу жеткізу астарында келісім  шартқа қол қойылғаннан кейін 3-ші күннен 14 күнге дейінгі аралық  түсіндіріледі. Сондықтан келіспеушіліктер  болмау үшін екі жақ келісім  шартқа қол қойылғаннан кейін  жеткізілетін нақты бір күнді  белгілеу керек;

2 жеткізу мерзімі  … кем емес. Бұл жағдайда тауар  шартта көрсетілген күнге дейін  немесе сол күнде жеткізіледі;

3 тауар жеткізіледі  … (мысалы, 2007 жылдың тамызында немесе 2007 жылдың ІІІ ккварталында);

4 нақты бір күнтізбелік  күн белгіленуі мүмкі. )мысалы, тауар 2007 жыл бойы әр айдың 10 жұлдызында  жеткізіледі).

Қаптама және маркировка (белгілеу). Қаптама тауардың қосымша роліне ие. Қаптаманың  транспорттау кезіндегі тауардың қорғанышы болып табылады. Кәсіпкер келісінің бұл шартын қалыптастыру кезінде келесідей жағдайларға көңіл бөлуі керек:

-  қаптама тауарды әртүрлі зақымданулардан қорғау қажет;

-  қаптама кранмен немесе жүк көтергіш машиналармен жүк тиеуге лайықталған болу керек;

-  қаптамай тұрып тауар транспорттау немесе сақтау кезіндегі бұзылулардан қорғайтын консервациядан өту қажет;

-  сатушы тауар қаптамасының сапасыздығынан сатушы алдында жауапкер.

Маркировка екіжақтың келісімі бойынша орамаға мағлұматтар белгіленеді. әдетте ондай мағлұматтарға:

-     өндірушінің аты;

-     сатып алушының аты;

-     заказ номері;

-     орама бірлігінің номері;

-     жеткізу орны;

-     тауармен қалай пайдаланукерек туралы ережелері (жоғары, абайлаңыз – әйнек);

-     егер тауар шетелге шығарылатын болса, онда үш тілде тауар өндіо\рілген ел белгіленеді.

Тауарды өткізу – қабылдап алу.Тауар сапасы және саны бойынша өткізіледі және қабылданып алынады. Екі жақ өткізу – қабылдап алу актіне қол қояды. Бұл жағдайда келісім шамамен былай құрастырылады: тауар сатып алушы өткізу – қабыладау актісіне қол қол қойған уақытысында жеткізілген деп есептеленеді. Сатып алушы тауарды саны, көлемі және сапасына сай сатушыдан қабылдап алады. Үлкен дау экспертизаның нәтижесінде тауар келісім шарттағы сапасына сай болмағаннан туады. Бұл жағдайда шарттың мәтінінде сатып алушы тауардың қайтаруын және сатушы белгілі уақыт арасында дәл сол тауарды сапасына сай жеткізіліетіні айтылуы керек.

Айып – пұл санкциялары. Бұл бөлімде екі жақ келісім -  шарттағы міндеттерді орындамаған жағдайда, салынатын санкциялар туралы айтылады. Ең алдымен екі жақ бір – біріне қандай зиян келірген кезде ғана міндеттерді атқратыны айтылады. Келісім – шарттың әр типіне мұндай зияндар  екі жақпенғанаанықталады.

Форс – мажор. Форс мажор астрынан екі жақтың тілігінен тыс дамитын өзге жағдайларды айтамыз. Мұндай жағдайларға -өрт, әртүрлі апаттар, соғыс, экспортты немесе импорттың тиым салынуы жатады. Келісім – шартта екі жақ мұндай жағдайлар бой алған кезде, міндеттерді орындау осы жағдайлар біткеннен кейін орындалатыны айтылады. Егер бұл жағдайлар ұзақ мерзімге созылса (3-6 ай әдетте уақыт көрсетіледі), онда әрбір жақ келісім бойынша өз міндеттерінен босатылады.

Арбитраж. Дауларды қарастыру реті. Келісімі шарттың мәтінінде дау туған жағдайда оны қарастыратын арбитраждық ұйымның атауы көрсетіледі.

Өзге жағдайлар. Бұл бөлімде екі жақ тауарды қайта сатулына болмайтындылығына келіседі.

Жалға алу:мәні, жалға алу төлемі, жалға алудың түрлері.

Жалға алу (аренда) – белгілі бір бағаға мүлікті уақытша қолдануын шарт негізінде бекіту. Жалға алу шартында екі жақ қатысады: жалға беруші және жалға алушы.

Жалға беруші – мүлікті жалға беруші меншік иесі. Жалға беруші болып заңды тұлғалар және мүлік иесі олып табылатын жеке тұлға табылады.

Жалға алушы – шартта көрсететін мүлікті белгілі бір мақсатта жалға лаушы тұлға.

Жалға берідің келесідей түрлерін ажыратамыз:

Шарттың объектісі бойынша – құрал жабдықты жалға алу, транспорттық құрылдарды жалға алу, кәсіпорынды жалға алу, жер участкісін және өзге де объектілерді жалға алу;

Шарттың түрі бойынша: жалға алу шарты, прокат шарты, қаржыны жалға алу шарты (лизинг);

Меншік құқығының өзгеруі бойынша: мүлікті сатып алмау шарты, мүлікті сатып алу құқығы шарты;

Мерзімі бойынша: ұзақ мерзіміді (5-20 жыл), орта мерзімді (1-5 жыл); қысқа мерзімді (бір жылға дейін);

Жалға алу жалғ беруші мен жалға алушының арасында шарт арқылы орындалатын экономикалық категория. Жалға алу шартында жалға беру объектісі, жалға алу төлемі, оның төлеу мерзімі, жалға берілетін мүлікті сақтау туралы екі жақтың келісімі, шарттың ұзақтығы, жалға алудың мерзімі біткен кездегі екі жақтың міндеттері, жалға алынған мүлікті субарендаға беру мүмкіндігі, шартты бұзу жағдайлары көрсетіледі.

Егер жалға алу шарты бір жылдан артық және ол заңды тұлғамен беріліп отырса, онда ол жазбаша түрде бекітілу керек. Жылжымайтын мүлікті жалға алу мемлекеттік тіркеуден өту керек.

Жалға алу төлемі – жалға алу шартында көрсетілетін мүлікті пайдаланғаны үшін орнатылған уақытта жалға алушының төлеу жарнасы.

Жалға алу төлемішартта көрсетілетін жалға беріліп отырған мүліктің құнынан аммортизациялық шегерілімдерді, жалға алынып отырған мүлікті пайдаланудан түскен табыстың бір бөлігінен тұрады (арендалық процент).

Жалға алу төлемібір жақтың өтініші бойынша қайта қарала алады.Жалға берілген мүлік жалға берішінің меншігі болып қала береді, ал өндіріліп жатқан өнмі, табыс, өзге де құндылықтар жалға алушының меншігі болады.

Лизинг артықшылықтары:

1. Тұтынушы жабдықтарды алдын – ла көп қаражат жұмсамай-ақ ала алады.

2. Пайдалануға алынған жабдықтар үшін  мерзімді төлемдердің кезегі (төлеу сәті) әдетте жабдықтар нақты пайдалануға берілгеннен кейін келеді.

Лизинг– жалға берудің бір түрі. Қазіргіснарықтық инфрақұрылымда лизинг қатынастарының маңызы өте жоғары. Лингте үш жақ қатысу керек: кәсіпорын- яғни құрал жабдықты өндіруші, жалға беруші- яғни лизингтік компания, және жалға алушы. Ол екі тарапты шарт болып табылады. Лизинг шатында сонымен қатар, құрал жабдықты жалға алу үшін несие беретін банктер мен жалға берушінің мүлкін сақтандыратын сақтандыру компаниясы да қатыса алады.

Лизинг көмегімен кәсіпорын ірі капиталсыз ақ қажетті құрал жабдықтарды алуға мүмкіндік береді. Лизингтің түрлері көп және ол үнемі жетілу үстінде. Мысалы, мүлік түрі бойынша – жылжымалы немесе жылжымайтын мүлік лизингі, мерзімі бойынша: рейтинг – бірнеше аптадан бір айға дейінгі жалға алу; хайринг – бірнеше айдан бір жылға дейінгі жалға алу; лизинг – бір жылдан бірнеше жылға дейін жалға алу, қаржылық және оперативтік лизинг (сурет ).

Қаржылық лизинг – жалға берудің ұзақ мерзімі, бұл кезде құрал жабдық аммортизацияға ұшырайды. Қаржылық лизинг кезінде жалға беруші жалға берілген мүліктің жалға алу төлеу арқылы құрал-жабдықтың шығындарын жабады.

Қаржы лизинг түрлері:

1. Қайтарымды лизинг – бұл кезде лизинг нысанын лизинг берушіге осы лизинг нысанын кері қацйтарып алу талабымен сатады.

2. Банктік лизинг + бір түрі, мұнда лизинг беруші банк болып табылады.

3. Толық лизинг – ол бойынша лизинг нысанасына техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг беруші жүзеге асырады.

4. Таза лизинг – лизинг нысанасына техникалық қызмет көрсетуді және оның ағымдағы жөндеуін лизинг алушы жүзеге асырады.

Оперативтік лизингке көп жағдайда құрылыс техникалары, транспорт, компютерлік техника берледі.

Халықаралық тәжірибеде лизинг мерзімі құрал жабдықтың аммортизация периодына байланысты. әдетте лизинг мерзімі бұл периодтан кем.

Лизинг беруші болып – заңды тұлғалар, яғни арнайы маманданған лизингтік компаниялар, сонымен қатар кәсіпкерлік іс әрекетпен айналысатын жеке кәсіпкерлер

Лизинг түрлерінің жіктелуі

Лизинг алушы – лизинг шарты бойынша мүлікті жалға алушы заңды тұлға немесе жеке кәсіпкер.

Лизинг шартын жасасқан кезде екі шартық құқықтық қатынас пайда болады – сатып алу – сату шарты және мүлікті жалдау шарты. Лизингтік шартта –лизинг заты (құрылыс техникасы, транспорт, компьютерлік техника, жәнее т.б.) , лизинг төлем құны мен төлеу мерзімі, лизинг шартының ұзақтығы, шарт аяқталған кездегі екі жақтың міндеттері, сақтандыру шарттары, форс – мажорлық жағдайлар, шарт аяқтау жағдайларынан тұрады. Жылжымалы мүлік лизингі қарапайым жазбаша формада жасалса, жылжымайтын мүлік лизингі міндетті түрде мемлекеттік тіркеуден өту керек.егер мүлңк лизинг алушының меншігіне өтетіні болжанса, онда меншік құқығы өтуіне қатысты  жағдайлар да көзделуі тиіс.

Лизинг алушының құқықтары:

1. Лизинг нысанысының сапасы жеткізілу мерзіміне қытысты және сатушы мен лизинг беруші арасында жасалған шарт тиісті дәрежеде орындалмаған кезде сатушыға талап қоюға құқылы.

2. егер лизинг нысанасын кемшіліктермен жеткізілсе, лизинг нысанасын ауыстыруға талап етуге құқылы.

Лицензиялық келісімнің әр түрлілігінің маңыздысы – франчайзинг. Ол ұзақ уақытқа есептелінген лицензиялық келісім. Осыдан франчайзез фирма-клиентке белгіленген құқық ұсынады. Бұл құқықтарға сауда таңбасын немесе фирма атын, сол сияқты көмек ретінде қызметтер: жұмыс күшінің біліктілігін көтеру, белгіленген төлемге сауда жасаумен басқаруы.

Франчайзинг үлгісі – бұл ірі фирма (франчайзермен) мен оның кіші серіктесі (франчайзи) арасындағы кооперация бойынша өндіріс, тауар мен қызмет көрсетуді өткізу саласындағы шарттық қатынастар жүйесі.

Франчайзингтің артықшылықтары, бұл:

- Аз уақыт ішінде  істің өріс алу мүмкіндігін  беретін рыноктың дайын түрі.

- Материалдар, шикізат, жабдық, жеткізуші, өткізу жүйесін, тәсілдерін және жұмысты қабылдау  туралы ақпарат ұстайтын нақты  ұсынылымдардың толық  пакеті.

- Әйгілі және  құрметті сауда таңбасында жұмыс  істеу.

- Арзан және сапалы  жарнама.

-Бизнестің ең  тиімді территориялық орналасуы  туралы ақпарат.

- Франчайзерден  қажетті жабдықты және материалдарды  жеңілдікпен сатып алу мүмкіндігі.

Франчайзингтің үш негізгі түрі бар:

Тауарлы франчайзинг. Бұл ірі өндірушінің франчайзинг диллеріне өткізу және тауарлардың сервисті қызмет көрсетуіне (сәйкесті маркасымен) құқығын сатуынан тұжырымдалады (мысалы, автомобиль сатудағы дилерлік арналар).

Өндірістік франчайзинг. Ол белгілі бір өнімді дайындауға шикізат пен технологияның сатылуымен тұжырымдалады (мысалы, “Кока-Кола” өндірісі)

Іскерлік франчайзинг. ХХ ғ. 80-ші жылдың соңынан бастап, трансұлттық корпорациялар экспансиясының (басқарушылық және маркетингтік қызмет көрсету сияқты) формалары әйгілі бола бастады. Басқарушылық қызмет көрсету шарты өзінше бір  келісімді көрсетеді, бұл бойынша өнеркәсіптің жедел бақылауы немесе оның қызметінің фазалары сәйкесті сыйақымен басқа кәсіпорынға беріледі. Кәсіпорынның шарты бойынша орындайтын қызметтері қоса алынады, соларды атап өтсек: өндірісті басқару,оның ішінде өндірістің техникалық және инженерлік аспектілеріне жауапкершілік; кадрларды басқару, шетел азаматтарын қызметке тағайындау мен босату, жергілікті жұмыс күшін басқару, оқытуды; техника мен шикізатты сатып алуын қадағалау; маркетингтік және қаржылық басқару.