Инновациялық қызметті қаржыландыруды қамтамасыз етудің әдістемелік негізі

 

                                                             Жоспар

 

КІРІСПЕ

1) Инновация туралы түсінік                                                                                               3

2) Инновацияның  рөлі мен функциялары                                                                        6

3)  Кәсіпкерлік және оның  қызметі                                                                                      9

4) Кәсіпкерліктің иновацияға қатынасы                                                                         13

4.1) Кәсіпкерліктің инновациялық қызметі                                                                       13

4.2) Инновациялық жобаларды бағалау                                                                              16

4.3) Инновацияны инвестициялау және ұйымдастыру негіздері                                     18

5)Инновациялық қызметті қаржыландыруды қамтамасыз етудің әдістемелік негізі     21

ҚОРЫТЫНДЫ                                                                                                                    33

Әдебиеттер  тізімі                                                                                                                 34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 КІРІСПЕ

 Кәсіпкерлік  дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктердің белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел буып, мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді. Кәсіпкерлікті шығармашылық күш-жігерді жүзеге асыруға, экономикалық және ұйымдастыру ісінде тапқырлыққа, жаңашылдыққа байланысты. Ал, жаңашылдық ең біріншіден жаңалықпен немесе инновациямен тығыз байланыстыруға болады. Сондықтан кәсіпкерліктегі жаңашылдыққа жетудің тиімді тәсілі болып инновация болып табылады. Кәсіпкерліктің инновациялық қызметі – бұл жаңа немесе өнімнің жақсаруы, не қызмет көрсетуі, оларды өндірудің жаңа әдістерін қолдану мақсатындағы ғылыми-техникалық және зияткерлік әлеуеттік шаралар жүйесі. Бұл жеке сұранысты, сонымен қатар жалпы пайдалы жаңалықтарға қоғамның мұқтажын қанағаттандыруы үшін пайдаланылады. Жаңалық дәрежедегі инновация негізінде жаңа, яғни өткен, отандық және шетелдік тәжірибедегі ұқсастығы жоқ және жаңа нәрсенің салыстырмалы жаңалығы болып ұсақталады. Негізінде өнімнің жаңа түрлері, технологиясы және қызмет көрсетуі басымдық абсолюттік жаңалықтарға ие болады және үлгінің түп нұсқасы болып табылады. Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіндіргенде мынандай екі жағдайға: біріншіден, коммерциялық бағыт-бағдарға, тәуекелге бел буушылық пен дербестікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді жеңе білуге; екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен жаңашылдық танытуға, ғылыми-техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты. Инновациялық кәсіпкерлік жоғарыда айтылған талаптарға толығымен тікелей қатысты. Кәсіпкерлік қызмет өндірісі кәсіпорын (фирма) звеносының негізі болып табылады. Осы жерден бастап және ары қарай “фирма” ұғымын баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы бар: “фирма” термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен өндіріс енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін процесті жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда, ал барлық халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық және құқықтық тұрғыдан дараланған. Жалпы бұл тақырыпта инновация мен кәсіпкерлік ұғымдары туралы жазылған. Яғни, қазіргі кездегі нарық заманындығы кәсіпкерліктің инновацияға қатынасына көп көңіл бөлініп, нақты түрде түсіндіріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Инновация туралы түсінік

Инновация –  жаңа практикалық әдісті тарату және қолдануды құрудың комлекстік үрдісі немесе ғылыми-техникалық шешімнің, адамдардың, ұсыныстапдың, жаңа идеялардың тәжірибеге енуі, іске асырылуы және де соңында қолданылуы. Инновация туралы осындай көптеген түсініктемелер беруге болады. Инновация ұғымын бірнеше мағынамен түсіндіруге болады, бірақ та ең бастысы “инновация” мен “жаңалық” терминдерін айыра біліп, ол ұғымдардың мағынасын білу керек. Жаңалық қандай да қызмет саласында оның тиімділігін жоғарылату бойынша фундаменталды, қолданбалы, тәжірибелік жұмыстардың рәсімделген  нәтижесі болып табылады. Жаңалық мынадай түрлерде рәсімделеді: жаңалық ашу;  патенттер;  тауар белгісі ; рационализаторлық ұсыныстар;  жаңа немесе өндіріс процесі құжаттары; ұйымдастыру, өндіріс немесе басқа құрылымдар; ноу-хау;  ұғымдар; ғылыми тұрғыдағы принциптер; құжаттар (стандарттар, ұсыныстар, әдістемелер, нұсқаулар және т.б.); маркетингтік зерттеулердің нәтижелері және т.б. жаңалықты жасаудағы инвестиция – жұмыстың жартысы. Ең бастысы — жаңалықты енгізу, жаңалықты инновация формасына айналдыру, яғни инновациялық диффузияны жалғастыруға болады. Жаңалықты жасау үшін маркетингтік зерттеулер жүргізу қажет. Ал, инновация – жаңалықты енгізуде басқару обьектісін өзгерту мақсатында және экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, ғылыми-техникалық немесе басқа тиімділік түрлерінің соңғы нәтижесі. Яғни, жаңалықты ендіріп, іске асырылғанда инновация пайда болады. Қысқаша айтқанда, инновация – жаңалықты енгізудің нәтижесі.

Отандық  және шетелдік экономикалық әдебиеттерде “жаңалық”  және “инновация” дегенге әр түрлі  категорияларда түсіндірулер кездеседі. Кей жағдайларда бұл түсініктер  синонимдер секілді қолданылады, бірақ айқын айырмашылықтар бар.  «Жаңалық»-деген айқын жаңалыққа мінездеме береді, тап мұнда түсінік «ойлап табу» деген ұғымға таяу.

“Жаңалық енгізу”- бұл жаңа техника мен технологияны меңгеру, басқару мен ұйымдастырудың жақсарған әдістері.

Инновация –  бұл іздеуге, жасауға және жаңа бұйым түрлерін, технологияларын, таратуға бағытталған қызмет. Оның басқа да анықтамасы бар. Иновация –бұл жаңалық енгізудің жалпы процессі, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін қолданылатын және таратылатын жаңалық , қоғамның даму әсеріне байланысты ауысып отырады.

Фирма жүйесінің  “кірісі” сияқты сатушылардың тез  енуіне, инновациялық формаға өтуде, өзінің енгізу үшін уақытын күтіп, жай  жинақталу жаңалығы болады. Фирманың  “шығысында” тауарлар сияқты тек  жаңалық болады. ҒЗТКЖ стратегиялық маркетинг процесі бойынша өндірістің ұйымдастыру – технологиялық дайындығының, жаңалықты рәсімдеу және өндіру, оларды басқа салаларға таратуды (диффузия), инновациялық қызметті айтады.

Инновацияның  жіктелуінің негізгі критерийлері болуы қажет:

а) талдау және кодтау үшін ескерілетін классификациялық жинақтаудың кешенділігі;

б) критерийді анықтаудың сандық (сапалық) мүмкіндігі;

в) ұсынылған  жіктелу белгілерінің ғылыми жаңалығы;

Инновация және жаңалық портфелін қалыптастыру барысында тауардың бәсекеге қабілеттілігін талдау нәтижесі негізінде ұйымдардың ұйымдастыру, әлеуметтік, техникалық, қаржылық жағдайын, оның бәсекелестік мүмкіндігі ұйымның қызмет және кешенді даму саясаты қалыптасады. Ұйымның саясаты – басты жолы, қандай да бір қызмеи саласында (техникалық, экономикалық, әлеуметтік, сыртқыэкономикалық және т.б.) ұйымдардың басшыларымен өткізілген стратегиялық шама жүйесі болып табылады. Кез-келген саясаттың негізі жаңалығы, яғни инновацияны ендіру болып табылады.  Ұсыныстар бойынша орындалған жұмыс негізінде ұйымның инновация және жаңалық портфелі қалыптасады. Инновация портфелі ұйымда енгізуге жататын (кіргізуге) жеке еңбектер мен сатып алынатын өзінше кешенін жаңалық тізімін көрсетеді. Осылайша, стратегиялық маркетинг ісінің әдістері мен ғылыми тұрғыда келу негізінде тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі, нормативтері ұйымдардың жаңалық және инновация портфелінде жасалған.

Инновация жіктелуін  қарастыруда жаңалық санын алынатыны  және жеке жасалған болу мүмкіндігі айтылған, ал жаңалықты ендіру нәтижесі сияқты тек ұйымда іс жүзіне асырылуы мүмкін. Инновация сатылмайды, жаңалық инновацияда тұтыну саласында оларды айналдыруүшін сатылады.

Жаңалықтың  өмір сүру циклы үш жолдың біреуі арқылы дамуы мүмкін:

1) инновациялық  ұйымда жинақталу; 

2) жаңалықтың  инновацияға айналуы;

3) тауар сияқты сатылуы;

Ұйым қызметінің тиімділігі экономикалық және қаржылық көрсеткіштерге қарай бағаланады. Нарықтық қатынас  жағдайында көрсеткіштің бірыңғай жүйе болуы мүмкін емес. Әрбір инвестор инновациялық жобаның ерекшеліктерінен, мамандардың, менеджерлердің және т.б. факторлардың шеберлігіне байланысты бұл жүйені анықтайды.

Ұйымдардың қызметінің тиімділігі мен қарқындық негізгі көрсеткіштерінің бірі оның тұрақтылық көрсеткіші болып  табылады. Экономикалық тиімділікті  кіріс формасында алу есебінен ұйым қызметкерлерінің жағдайын кешенді көтеру және дамытуды іс жүзіне асырады. Тиімділіктің басқа түрлері өзіне потенциалды экономикалық тиімділікті алып жүреді.

Мұнда қорытынды бағалау  принципіне фактілі экономикалық тиімділікті  алу уақыты мен оны алудың анықталмаған дәрежесі болып табылады.

Қазіргі уақытта өнеркәсіпті  дамыту бойынша Ұлттық біріккен ұйымы  ұсыныстарына сәйкес шетелдік тәжірибеде инновациялық қызметтің тиімділігін  бағалаудың келесі көрсеткіші қолданылады:

1)     Таза дисконттық кіріс;

2)     Кірістің  сыртқы формасы немесе дисконттаудың  коэффициенті;

3)      Кіріс  нормасы:

R = [(NP+P) / I] *100%

Мұндағы, NP- таза кіріс, P-алынған  капитал проценті, I- жалпы инновациялық ұсталым;

4)     Акционерлік  капиталдағы кіріс нормасы:

R = (NP/Q)*100%

Мұндағы, Q- акционерлік капитал;

5)     Жобаның автономиялық қаржылық  коэффициенті:

Кфа= Cc / Z

Мұндағы, Cc- жеке құралдар;  Z- алынған құралдар;

6)     Ағымдық ликвидтілік коэффициенті:

Кл= Qa / Z >=1

Мұндағы, Qa- жобаның  белсенді айналым бағасы;

7)     Ұйым қызметінің инновациялық  тиімділігін көрсететін интегралды  көрсеткіші ретінде жұмыс нәтижесінің  коэффициентін қолдану мүмкін  (r);

r = R  / [ ∑ Q - ∑ ( H – H )]

Мұндағы,  R  — сериялық өндіріске еге болу үшін қабылданған (ұсынылған), аяқталған жұмыстар бойынша баға шығыны;

Q —  1 жылғы   ҒЗТКЖ-нің факеілі шығыны;

N —  данған  мерзімнің жыл саны;

H —  көрсетілген  бағада талданған мерзім басындағы  аяқталмаған өндіріс;

H – талданған  мерзім аяғындағы аяқталмаған  өндіріс;

Бұл көрсеткіштерге тағы да инновациялық жобадағы инвестицияның қайтарып алу мерзімінің көрсеткішін ( T ) қосу керек:

T = I / П

Мұндағы, П –  обьект қызметінің нәтижесінде алынған  таза жылдық пайда;

 

 

 

2 Инновацияның  рөлі мен функциялары

Қазіргі таңда  кез-келген бір кәсіпорынның немесе фирманың инновацияға деген көзқарасы өте маңызды болып табылады. Сондықтан да нарықтық экономика жағдайындағы бәсекелестік көптеген жағдайда инновациялық қызметтерді талап етеді. Жалпы инновациялық қызмет ролінің маңыздылығын талдау мақсатында инвестицияның берген анықтамасы мен оның механизмін зерттеу болып табылады. Мұның ішінде келесі талдау бағыттары қарастырылады:

- мәселелердің  негізделген құрылымдық идеясын  талдау;

- ұйымның рационалды  құрылымын талдау;

- ұйым басшысының инновациялық жоба басшылығын, олардың командаларының кәсіби шеберлігін талдау;

- ұйымның ақпараттық  қамтамасыз сапасын талдау;

- ғылыми тұрғыда  келу және қазіргі менеджмент  әдістерін жобалауда қолданылатын  сәйкестікті талдау;

-  ұйымның  бәсекелестік мүмкіндігін қолдануды  талдау;

- инновация және жаңалық портфелі құрылымын талдау (сатып алынатын жаңалық, ұйымға ендіруге арналған жаңалық, жинақтауға арналған жаңалық, жеке жасалған жаңалық, сатуға арналған жаңалық);

- жоба экспертизасының  сапасын талдау;

- ұйымның инновациялық  қызмет тиімділігінің есеп көрсеткішінің сапсаын талдау;

- инновациялық  қызметтің ынталандыру жүйесін  талдау;

Ұйымның инновациялық қызмет тиімділігін, рөлін талдауды келесі принциптерді сақтай отырып іс-жүзіне асыру керек:

- диалектика (жүйелікпен келу, динамикалықпен келу). Қажеттілік және кездейсоқтық ашу принципі, бірлік және қарама-қарсылықты күрес принципі, өту принципі, жоқты жоққа шығару принципі;

- талдау мен  жинақтау бірлігі;

- ранжирлеу;

- баламалы нұсқаулардың  сәйкестігін қамтамасыз ету;

- оперативтілік;

- сандық анықтамалылығы және т.б.

Талдау әдістері: салыстыру, балансты, индексті, факторлық  және т.б.

Инновация бұл  – экономикалық категория. Категория  бойынша инновация жаңа енгізудің  жалпы және маңызды қасиеттерін, себептерін, қатынасын көрсетеді.

Категорияның маңызы оның функцияларында көрінеді. Экономикалық категорияның функциясы оның ішкі құбылысын нақты түрде енгізеді. Инновацияның функциялары оның экономикалық жүйедегі көрінісін және де шаруашылық үрдісіндегі рөлін көрсетеді.

Инновация жаңа өнім немесе операцияға (технология, үрдіс) салынған капиталдың пайда болған нарық көрсеткіші болып табылады. Сатуға дайын инновацияны іске қосарда, «ақша-инновация» айырбасы жүзеге асырылады. Осындай айырбастың нәтижесінде кәсіпкермен (продуцент, инвестор-сатушы) алынған ақша мүліктері, біріншіден, инновацияны құру және сату шығынын жабады; екіншіден, инновацияны жүзеге асырудың нәтижесінде пайда түседі; үшіншіден, жаңа инновацияларды құруға үлкен бір ынта (стимул) береді; төртіншіден, жаңа инновациялық үрдістің қаржыландыру қайнар көзі болып табылады.

Осыларды қарастыра  отырып, инновацияның үш функциясын көрсетуге  болады:

- өндірістік;

- инвестициялық;

- ынталандырушы;

Өндірістік  функция мынаны білдіреді: яғни, инновация  кең өрістің маңызды қайнар көзі болып табылатынын көрсетеді.

Нарықта сатылған инновациялардан түсетін ақшалай  түсім қаржылық ресурстардың қайнар көзі және де инновациялық үрдістің эффектілік мөлшеріндегі қызметін жасайтын қызметкерлік пайданы құрайды.