Буржуазные реформы 60-80-х гг. 19 века и особенности их проведения в Беларуси

12.Бел землі ў складзе РИ. Падзелы РП 1772, Усходн частка да Расіі – Падзвінне і падняпроўе Ў склад Пскоўскай і магіл. 1776 створ – Полацкая губ. 1773 Ў Рас тэр дзеліцца на губ(300-400тыс ч) і паветы(20-30 тыс ч). 1793 – 2 падзел. Новая губ – Мінская. 1794 створ Вілен і Слонім губ, 1795 – 3 падзел. Новае дзяленне губ:  Аўстрыя, Расія, Прусія. 3 млн.чал да Расіі. Крэпасці Дынабург, Полацк, Відзы, Рагачоў. Рэформы 1796-97гг. Адміністр. – створ.губ.: белар (Пол, Магіл намесніцтвы)- цэнтр Віцебск. Мінская ; Літоўская (Слонімская і Вілен губ). 1802г. Бел губ разбіта на Магіл і Віц+Смален=Бел генерал губ-ва; Мінская і Літоўская на Грод і Вілен+Мінская = Літоўскае ген губ. Выканаўчая улада – Губернатар. Прысяга Расіі. 1840 Указ Мікалая 1 забараніў ужываць назву “беларуская”. Бел ген губ ліквід у сяр 19 ст. У 60-я гг. У справаводстве З’яўл назва “Паўн зах край” кожная губ падзял на павет, глаўны – камісар. Паветы дзял на 6 ключоў на чале з войтамі. У сель адмін гал – сотнік, дзесятнік. Губ аб’ядн у ген – губ. Ген губ-р – намеснік цара, якому падпарадк некалькі губ-й. Расійскія афіцэры станавіліся камісарамі ў паветах. Пасада Ген-губ і губ-ра займалі выхадцы з Расіі, а пасада у адмін губ0ра маглі і мясцовыя. Пры губ быді канцылярыи, ваенная каманда. Такі падзел да 1917г.

У складзе новай дзяржавы былі саслоўі: дваранства= шляхта. Расія прызнала правы бел літ шляхты. 1785г. Кацярына2 жалавала грамату дваранству. На шляхту распаўс правы рас дваран, але мясцовая шляхта страціла шэраг правоў: выбіраць караля, мець войска, абаронч збудав. Стварэння канфедэрацыі. Шляхта набыла і захавала правы: нерухомая маёмасць, служыць ці не, ствараць павятовыя і губ дваранскія сходы, быць абранымі і кіраваць такімі сходамі, мець не менш 20 сял. 94% шляхты не адпавядала гэтым умовам, РАЗБОР шляхты. Пераводз у разрад аднадворцаў, у горадзе ў разрад грамадзяніна. Падцверджаныя запісваліся ў кнігі. Прысяга на вернасць уладзе.

Сялянства: прыв-уласн (запрыгоненыя), наледжалі шляхце, царкве, гараджанам. Дзярж. – казне. Вольныя. Гарады. Пазбаўлены магдэб права усе гарады і сталі кіравацца згодна жалаванай грамаце гарадам 1775г.

13. Экан.развіцце XIX. Крызіс феад-прыг сіст. Памешч землеўлад – буйнапамесн. Многа невял маёнт.Больш і больш таварны хар. Пашыр плошча ворн зямлі-збож культ. Тав-граш аднос садзейн спецыяліз сельс вытворч. Віцебвск-ільнавод-ва. Павял пасев бульбы для вінакур, хар-танкарун авечкагад, свінагад. Каб павял даход-ць маёнт- малатарні, веялкі. 1848- Гора-Горацкі зям інст.(падр спец кадр).

Сяляне: цяглыя, аброчн, дзярж. перав на паншч- 6-4 дзён у тыдзен. Згоны (гвалты, талокі). + даніна (натур аброк). Дзярж павін- падушны падат, земскі сбор. Аброчныя – 20-80 руб у год (карова кошт 12) + даніна, дадат, дзярж павін. Пабочн зараб: лесапав, дарогі, ткацт і г.д. Сялянскі рух. Спраб гаспад рэф. Шмат скарг цару- не прын поспех- вёскамі адмаўл ад працы, паншч-ну, падача іскаў ад прыгону+ нет поспеху. Уцёкі.  Меры: рэформа Кісялёва – 1839 падпі Мік 1 “Палаж аб кір дзярж маёнт ў Зах губ”-мерапрыемствы: 1. правядз “люстрацый”- апісан кожн дз памесц. 2. ствар апарат для кір дзярж маёнт. Рэф пач са спробы змяніць стан дзярж сялян. Напрамкі: рэф сістэмы кір дзярж сял; пал "апякунства" ў адн да сялян; "люстрацыі дзяржаўных маёмасцей". Замест чаты-рох'яруснай сіст мясц кіравання на Бел ўстан тры адмін ярусы:губерня - акруга - сельская ўправа. дзейніч з крас 1840 г. (выбар форм кір дзярж маёнткамі, правядзенне рэвізій, люстрацый, ахова грамад парадку, пытанні харчовай, медыцын дапамоги. 2.Палітыка "апякунства" над дзярж сял(харч дапамога сял,пытанне аб арганіз пачатк навучання сялян. Пачатак у зах губ 1839 г. праводз ў два этапы: да 1844 г.  пры захав фальв-панш сіст, з 1844 г.  на аснове паскор перав сялян на аброк. Рэф не змагла прадух працэс выспяв капіталіс адносін у дзярж вёсцы, затрым працэс рассл сялян. мела супрацьлег вынікі. Перавод на аброк спрыяў росту маёмас дыферэнцыяцыі, працэсу першапач накапл капіталу, вызваліў працоўн рукі для капіталістычнай вытв-ці, стымуляваў рост гарадс насел. Прам-ць, трансп, гандль. Горад. Пр-ць, 3 стад: дробнатав вытв, мануф і фабр. Пач існ вольна-наём праца. Найб разв Гродн губ. Асн шляхі зносін-водн (Днепр, Бераз, Нём, Зах Дзвін, Буг), з’яўл перш параходы. Дарогі: Злуч Маск і Піцярб. Буд Пяц-Варш чыгун дар. . Важн роля кірмаш. Штотыдн.

Развіццё  прамысловасці. становічша беларускіх гарадоў. Прам-ць у Бел – дробнатав і мануфакт ступень развіцця. У сель мясц – памешч – сяляне. Прадпр па перараб с\г сыравіны – вінакурныя, суконныя цукровыя, мукамольныя. Даваліся дз пазыкі. Цэнтрам  суконнай прам-ці Гродз губ. НОВАЯ з’ява – выкар-не паравых рухавікоў і інш машын. Першымі былі: суконныя фабр у мяст Хомску Кобрын павета і Косаве Слонім павета. ГАРАДЫ. 1п19ст рост гар насельн: перасял яўр з сель мясц. Мяшчане 70-90%, дваране і духав – 6-7%, купцы 2-2,5%. У сяр19ст – 40гарадоў, 300мяст. Буйныя: Віц, Мінск, Магіл, Гродна.Рамяство і гандаль. Унутр гандаль – кірмашы. кірмашы Зэльвенскі ў Гродз губ, Бешанковіцкі ў Віц, Любавіцкі ў Магіл, кантрактавы ў Мін, Троіцкі ў Гомелі. Замежны гандаль. Экспарт:збожжа, лён, пянька,каноплі, лес, лесаматэр-лы, прамысловая тэхніка, галантарэю, прадметы раскошы.  Шляхі зносін у 1804-1805 завер будаўн Агінскага і Бярэзінскага каналаў, якія звязвалі Днепр з Зах Двіной, Нёманам і Вислай. Грунтовыя шасэйныя дарогі маскоўска-Кіеўская, Маск-рыжская. Маск-Варшаўская шаша. 1860г.

14.Вызваленчы рух на Б-і  ХІХ ст. Р.П. – шляхец дзярж. Шляхта ганарылася сваім паходжаннем. У Расіі такога не было. Шляхта хацела вярнуць сваю дзяржаву. да шляхты далучалася вышэйшае кола мяшчанства, адукаваная частка насельніцтва, навучэнская моладзь. Усе былі супраць Р.І. а вось гараджане і с\насельн. Не вельмі сумавалі па былой РП. Агранізацыя “Віленскія асацыяцыі”. Мэта- адраджэнне былой дзяржавы. Створана ў 1796г., а ў 1797 – разгромлена.

У к.18 – пач. 19 ст. у РІ і на тэр. Бел. модна было ствараць легальныя арг-і масонскія ложы. На тэр. Бел. у1пал.18ст. дзейнічалі:

1812г. у Відзах  масонская ложа “Ваенная вернасць”,  яна аб’ядноўвала афіцэраў коннай  гвардыі. Сам вялікі князь Канстанцін  быў яе удзульнікам.

У 1 чв.18ст.на тэр  Бел.налічвалася каля 500 масонаў. Ідэалогія: сэнс жыцця кожнага чал. заключ. у тым, каб пабудаваць сваё унутранае царства дабрабыту, справядлівасці і роўнасці. Паколькі зрабіць гэта не проста, то чал.павінен пераадолець знешні уплыў. Масоны параўноўвалі вых-га чал.з апрац-й дзікага каменю.  На тэр.Бел.захоўв.прыгоннае права, масоны разглядалі праекты па яго адмене.яны жадалі не змяняць існуючага ладу, а рэфармаваць яго.

У 1821г. ложы на Бел.былі распушчаны.

Грам-пал жыц  актывіз. Востра стаяла польск пытанне. Бел у мін час была паланізав, таму знаходз пад моцн уплыв польск нац-вызв руху. Шляхта- асярод з як выходз змагары за ўвядз капітал парадкаў і скасав перажыт феад ладу. Сваеасаб рух буржуаз – масонства.1816 – па ініц Т. Зана- “Тавар-ва філаматаў” (аматараў навук, Міцкевіч, Чачот)., 1819-“Тавар сяброў”, “Прамяністых”. 1821 – філарэты. У перш гады мэты не былі дакладна вызнач. Як і ў Еўр дэвіз: “Айчына. Навука. Госнасць”. (удаскан ведаў, маст густаў, літ творч). На сходах абмярк навук дакл. Іх дзейн аказ уплыў на грам жыццё Віл накук акругі. Атрым расп ідэі рус двар рэв-дзекабр.Выст за ліквід самадз, нацыяналіз часткі памешч зямлі, адм прыг права з надзял сялян зямлёй.  1825- “Тавар ваен сяброў” – ліквід самадз. Паўст 1830-31 гг. у Польшчы і яго водгук у Бел. Пасля разгр дзекабр – спакойна. 1828- ствар нов тайн арг- курсанты школы падхарунжых.  Мэта – вызвал Польшчы ад Рас прыгн шляха узбр паўст.  – Паўст (чуткі, што Мік 1 хоча выкар пол арм на падаўл паўс у Франц). – падаўл. Асн ядро паўстанц – польск або спаланіз бел шляхта.  Сяляне і мяшчане – па прымусу не былі зацік. – Падаўл. Палітыка царызму.  Страц давер да паланіз часткі – русіфік края. Створ следч каміс- вызнач ступень віны. Той, хто уцягн прымус і з павіннай – нічога не было, астатніх у Сібір, канфіск памесц. “Разбор шляхты”. 1832-закр Віл універ. Справавод з пол на рус. 1836 забар выклад пол мову. 

1817г.  у Вілен.ун-це  тайная студэнцкая арг.”Філамата” (Міцкевіч, Ян Чачот, Тамаш Зан). Філаматы – любіцелі навук.  У першыя гады – вывучалі  літ-ру, знаеміліся з тв-цю мастакоў, абмяркоўвалі даклады. Задача: вых-не чал.адук-га, маральнага, разумнага.

 Яны лічылі, што трэба стварыць новую сістэму  адукацыі. Палітычна яны выказваліся  за адноўл.РП 1772г. за выключэннем  Бел.і Літвы. Спач.трэба аднавіць  РП, а тады будзе вырашана нац.пыт.усіх народаў, якія уваз.у РП. Галоўнай сілай Філаматы ліч.шляхту.

У 1820г. у Вілен.ун-це з дазволу кіраўн. створ.”Таварыства  прамяністых” (Тамаш Зан). Студэнты абмяркоўв.пыт.свайго унутр.жыцця, але  даходзіла і да паліт.пыт.(за РП 1772г.). калі кіраўн.зразумела, што студэнты выходзяць за рамкі дазволенага – забаранілі. Пераіменавалі у тав-ва Філарэтаў (тайнае) праіснавала да 1823г. Усе удзельн.Філаматаў у 1820 пасля забароны пераходзяць у “Тавар.прам-х”, а потым у Філарэтаў, і мэты іх перадаюцца. Удзельн.тав-ваў пакараны, высланы ў Піцер, Маскву, Урал.

У 1820 г. у Пецярб. адбыл.паўст.у Сямен. палку.супраць  кам.палка. афіцэраў паўстанцаў разаслалі  на аддаленныя гарнізоны. Частка на Бел. Кіраўнік Мураўёў пачаў пісаць у  Віц. “Канст-ю”, закончыў у Мінску. Дзекабрысты выступл.супраць цара на Бел.у Бабр.крэпасці. план прызнаны не своечасовым.

Паўстанне 1830-1831гг.

.11.1830г. у Варшаве  пач.паўст.супраць расквартэраваных  рас.войск, далуч.курсанты. створаны  для кіраўн.паўст.урад узнач. Чартарыйскі. Мэта: РП 1772г. у 1830г. рашэннем польскага сейма рас.цар пазбаўл.права на польск.карону.  паўст.дзейн без перашкод. Кансерват.плынь – Чартар., левая – Лелявель. Намеснік цара Дзібіч накір.у Польчшу армію праз Вільню, лічыў, што усе спакойна. Мясцовая шляхта паўн.р-наў Бел падтр паўст., з іх дапам-й мясцовыя паўст-цы збіраліся узяць Вільню. Штурм прызначаны на 19.06.1831г. , але падаулена. Паўст зак 08.1831г. адменена дзейн-ць СтатутаВКЛ 1588г. на тэр Віц і Магіл губ. Канфіскацыя маемасці шляхты, высылалі у сібір, не дваран аддавалі у салдаты.

1831г. чарговы  разбор шляхты, калі не пдцвярджалі  запісвалі у у аднадворцы ці  гараджан. 1832 пры цары створ спец  кам-т па справах Зах губ.. ЗАЧЫНЕНЫ  Вілен ун-т. 1836г. навучанне на  рус мове, польск забаронена. 1841 усе дух-ва пазбаўлена права мець зямельн уласн-ць.

15. Асвета. У 1802 г. у Расіі створ Міністэр народ асветы. Школ сіст будав па прынц адзінства і пераемнасці: пераход у школу ажыц без экзам, на падст дакум аб заканчэн папярэдняй школы. Навуч аб'яўлялася бясплатным. Сістэма адукацыі: прыходскія вучылішчы з гадавым тэрмінам навучання (пачатковая школа), двухгадовыя павятовыя вучылішчы, чатырохгад гімназіі і універс. У 1828 г. быў выдадз новы статут навучаль устаноў. Замест адзінай сістэмы пераемна звязаных паміж сабой тыпаў школ, створанай паводле Статута 1804 г., уводзіліся дзве сістэмы, сфармірав па саслоўн прынцыпе: адна з іх павінна была даваць элементар адукацыю для ніж саслоўяў (прыход вучыл з 1 - 2 г навучання, затым трохгад павят вучыл), др- сярэд і выш адукацыі — пераваж для дваран (дама навучанне, сямігадовая гімназія, універсітэт). Пашыр свецкія формы адукацыі. Замест царкоўнапрыходскіх школ адкр нар вучыліш. Манастыр вучыліш пераўтварал у гімназіі. Узн прафесійныя навучальныя ўстановы. 3 к 30-х г пры гімназіях адкр агранаміч і агратэхн курсы, , а ў 1840 г. пачало дзейнічаць Горы-Горацкае земляробчае вучылішча. У 1848 г. на базе яго быў створаны Горы-Горацкі земляробчы інстытут Вышэйшую адукацыю -у Віленскім універсітэце, а пасля яго закрыцця — у Маск, Пецярб, Кіеўс універсітэтах. Наука. Навуковае беларусаз. Грыгаровіч Беларускі архіў”, Даніловіч “Летапісец Літвы і руская хроніка”, “Акты заходняй Расіі”, “Кнігі пасольльскія Вялікага княства Літоўскага”. “Гісторыя літоўскага народа” Т.Нарбут 9-тамоў, Без=Карніловіч “Гістарычныя звесткі аб знамянальных мясцінах”, Іван Насовіч “Слоўнк беларускай гаворкі”, Павел Шпілеўскі “Падарожа па Палессі і беларускім краі”і “Беларусь у характарыстычных апісаннях і фантастычных я

казках”. Яўстафій і Канстанцін Тышкевічы, Адам Кіркор.

16. Культура 1й  пал. XIX ст. Раз с\х і прам-ці, рост гар, эк, сац фактары павл на разв культ.У к 18 – п п 19 ст. моцн пазіцыі ў Беларусі мела пол культура. Пол мова была мовай пераважнай часткі адук насел, мовай тэатра, кнігадрукавання. Аднач з паланізатар тэндэнц ў куль жыцці Бел пач ўзмац рускі ўплыў. На першым этапе распаўс рус культ:пераклад рус кніг, паст п'ес рус аўт, падр да друку руска-пол выданняў. У др чв 19 ст. паліт царызму, накіраваная супраць паланіз. У муз-тэат культ пач 19 ст. вылуч сваёй адметнасцю прыгонны прафесійны тэатр магнатаў. Гэты тэатр меў змешаныя оперна-драмат трупы. Оперы ставілі ў Нясвіж і Слуц тэатрах Радзівілаў, Ружанскім і Дзярэчынскім  тэатрах Сапегаў і інш. Значную частку рэпертуару Гродзенскага, Слонімскага і Шклоўскага тэатраў складалі балеты. Пры нек магнац тэатрах існавалі балетныя школы. У п п19 ст тэатр на Беларусі набывае ўжо камерц хар. Усталёў тэатр сезон, з'яўл паст гарадя тэатры. рэпертуар тэатра быў двухмоўным — польска-рускім.

Ставіліся п'есы пол, рус і заходнееўрап аўтараў. Муз культур- Агінскі, паланеза "Развітанне з Радзімай"; Выяўленчае мастацтва- гіст, партрэтны і пейзажны жанры стан галоўнымі ў беларускім жыпапісе. Зацвярджаўся стыль рамантызму, які ламаў стэрэатыпы і каноны класіцызму, узаконьваў свабоду думак і творчасці, ставіў у цэнтр асобу, чалавека, пачуцці. Выд прадст партра жанру з'яўл І.Аляшкевіч, Я.Рустэм, В.Ваньковіч і інш. Гіст жанр -Я.Дамель. І.Хруцкі -рэал нацюрморта. Значная частка беларускай творчай моладзі вучыл ў той час у Пецярб акадэм маст і ў Маск вучыл жыв, скул і дойл.З к 18- класіцызм —у архітэктуры.

Літаратура. Адам Міцкевіч на поль мове, сюжэты бел гіст і фальклору. Прадстаўнік рамантызму у поль літ Ян Чачот выдаў 6 фалькл зборн, бел песні на поль мове і арыгінале.

Ян  Баршчэўскі – на бел м вершы і паэма “Рабункі мужыкоў”“Шляхціц Завальня, або Бел у фант апав” – поль м. пераапр фалькл мат-л.

Уладз Сыракомля твораў на поль м, ёсць і бел вершы.

В.Дунін-Марцінкевіч – пераход ад поль літ трад да уласна бел.

ВЫЯЎЛ МАСТ. Узаемадзеянне 2-х плыняў – класіцызму і рамантызму. Бел мастак Іосіф Аляшкевіч – шэраг партрэтаў (А.Чартарыйскага).Валенцій Ваньковіч рамантызм. Партрэты “Міцкевіч на скале Аюдаг” – рамант партр

Ян Дамель –  гіст жанр. Карціны “Смерць князя  панятоўскага”, “Смерць Глінскага ў няволі”, “Вызваленне Т.Касцюшкі з цямніцы”,  пісаў т.с. партрэты і пейзажы.

Вікенцій Дмахоўскі  – рамант пейзажы пра дзейн  сябра А Міцкевіча.(Возера Свіцязь” “Дом Міцкевіча ў Навагрудку”)

Іван Хруцкі – заснавальнік рэаліст нацюрм. 1839г.- за нацюрм “Кветкі і садавіна атр званне акадэміка Пецярб акадэміі мастацтв. Партрэты – “Сямейны партрэт”, “Партрэт хлопчыка ў саламяным капялюшы”.

АРХІТЭКТУРА класіцызм. Разв горадабуд-ва. Новыя тыпы будын  – канцылярыі, бальн, гімназіі. ПАЛАЦЫ: Гомельскі. 1785г. – буд-ва палаца ў Гомелі – граф Румянцаў. 1834 Гомельскі палац набыў фельдмаршал граф Паскевіч  - рэканструкцыя з элементамі рамантызму. 1809-1819 – Петрапаўл сабор у Гомелі па праекце англ архіт Дж.Кларка. альтэрнацівай класіцызму выступаў рамантызм, які праявіўся ў пейзажна-паркавым мастацтве.

17.Бурж рэформы  60-х гг. ХІХ. Контррэформы.

Асн масу насельн (72,3%) скл сял, з ліку якіх звыш 53% належ  памешч-м.. Крымская вайна (1853—1856 гг). у 1858—1860 гг. у Бел 40 сял выступл, 11 з якіх былі задушаны. У 01.1857 г. быў створ Сакрэтны камітэт. Пам Бел абеззямельвалі сялян, прысвойвалі лепшыя ворыўныя ўчасткі і сенажаці, а сялянам пакідалі забалочаныя або пясчаныя ўгоддзі. 19 лютага 1861 г. Аляксандр II заканадаўчыя акты («Палажэнні) і «Маніфест» аб адмене прыгон права. Гэтыя дакументы былі апублік 5.03.1861 г. На Бел рэф 1861 г. праводз на падставе Агульнага (асабістыя і маёмасныя правы сялян, парадак утварэння сельскага кіраўніцтва і выканання сялянамі казённых, земскіх і мірскіх павіннасцей).  і двух мясцовых «Палажэнняў».(вызначылі парадак надзялення сялян зямлёю і выканання імі павіннасцей). сяляне былі абавязаны трымаць адведзены ім надзел і выконв— паншчыну ці аброк. У Магіл і бел паветах Віц губ землеўп-не сялян праводз па «Мясцоваму палаж для велікарускіх, новарасійскіх і бел губ». Па «Агульнаму палажэнню» сял атр асабістую свабоду і права распараджацца сваёй маёмасцю. не дала ім сапраўднай свабоды. Яны заст часоваабав-мі і  ад пам. сялянскіх выступл Паволжа, Літва і Зах Бел. Ва ўсе губ былі накір надзвыч царскія ўпаўнаважаныя. Асабліва моцным сял рух быў у 03.у Брэсцкім, Слонім і Ваўкавыскім уездах Гродз губ. Навагрудскага ўезда Мін губ асаблівасцю масавасць, устойлівасць і ўпартасць. ВЫНІКІ:захавала прыгонн перажыткі (памешч землеўладанне).

судовая рэформа. Новыя судовыя уставы, якія былі прыняты 1864 г, бессаслоўны прынцып, аб'яўляўся адкрытым (публічным) і незалежным ад урада. Ва ўездах уводзіліся міравыя суды і з'езды міравых суддзяў, у губернях — акруговыя суды. Крымін справы у акруг судах разгляд з удзелам прысяжных засядацеляў. Для юрыдычнай дапамогі падсудным быў створ інстытут прысяжных павераных (адвакатаў), якія не знаходз на дзярж службе і не залежылі ад урада. Міравыя суддзі выбір-ся ўезднымі земскімі сходамі.У Белі і Літве суд рэф пач ў 1872 г. з увядзення міравых судоў. міравыя суддзі не выбіраліся, а назначаліся міністрам юстыцыі і цалкам залежылі ад яго. Акруговыя суды з прысяжн засяд-мі былі ўведзены ў зах губ ў 1882 г. Для сялян па дробных грамадз і крымін справах саслоўны валасны суд, духоўны, ваенны.Вышэйшы крымінальны суд.