Буржуазные реформы 60-80-х гг. 19 века и особенности их проведения в Беларуси

Земская рэформа, прын 1.01.1864 г, прадугл стварэнне ва ўездах і губернях выбарных устаноў для кір-ва мясц гасп, нар адукацыяй, мед абслуг насельн. У Бел ў сувязі з паўст 1863 г. уводзіць выб установы царызм не адважыўся. 1911 г.,ва ўсх губ Бел былі створ земствы. Гарадская рэформа была прын ў 1870 г,  ў Бел яе ў 1875 г. У аснову рэф пакл прынцып усеагульных выб органаў гар самакір — гар думы і гар управы. Выбарчае права ўсім плацельшчыкам гарадскіх падаткаў. Тры выбарчыя курыі: багатыя гар,сяр, усе астатнія. Кожная курыя выбірала трэць дэпутатаў гарадской думы. у думе больш прадст буйнай і сярэдняй бурж. выканаўчы орган — гарад ўправа на чале з гарадскім галавой.

Ваенная рэф. Пач ў 1862 п, створ 15 ваен акругоў і скароч тэрмін службы да 7—8 гадоў. саслоўны прынцып камплект арміі быў ліквід толькі ў 1874 г. ўсе мужчыны з 20 гадоў (6 г у сухап войсках і да 7 г на флоце). З выш адук 6 месяцаў,  гімназіі — у 1,5 г, гар вучыл — 3 г, пач школы — 4 гады. Школьная рэф. (1864 г.) Школа абвяшч ўсесасл, павял пач школ, пераемнасць розных ступеняў навуч. Агульн сяр адук давалі класічн(лат і грэч мовы) і рэальн(матэм, прыродазн) 7-г гімназіі. Выпускнікі класічн гімн мелі права без экз паступаць ва ун-ты, а рэальных гімназій — у тэхн інст-ты. ў Бел не было земскіх школ і грамадскасць не дапускалася да кір-ва нар адук. Для Бел і Літвы былі выпр спец «Час правілы для нар школ». ў губ ствар дырэкцыі нар вучылішч з ліку чыноўнікаў, якія ажыцяўлялі нагляд за раб школ. Распар-нем Мін адук ад 6.01.1864 г. забаран размаўляць на не рускай мове. Цэнзурная рэф 1865 г. пашыр магч друку. Творы вялікіх аб'ёмаў, ўсе выданні навук устаноў маглі друкавацца без цэнзуры. У Бела  не давалі дазволу на выданне незалежных ад улад газет. Першым выданнем у Бел была газета «Мінскі лісток». ВЫНІКІ РЭФ: *змен у паліт жыцці Расіі і Бел. *пераўтв феад манархіі ў ман бурж.

КОНТРРЭФ. (1880-1890)Пасля забойства цара Ал-ра II у 1881 г. ва ўнутр палітыцы Расіі адбыліся значныя змены. рэф 60—70-х гадоў пачалі расцэньв як «памылкі». 08.1881 г. было ўведзена ў дзеянне «Палажэнне аб мерах па ахове дзярж бяспекі і грамадскага спакою», Улады мелі права канфіск маёмасць і накір вінаватых у ссылку ў аддаленыя губерні, закр навуч ўстан, прамысл прадпр, органы друку. Першыя контррэф закранулі нар адук. У 1884 г. царк-прых школы былі перададзены Сіноду, а ў 1887 г. у гімназіі было забаронена прымаць дзяцей прыслугі, возчыкаў, дробных лавачнікаў (Цыркуляр аб кухарчыных дзецях) і г. д. У 1882 г. кантроль за газетамі і часопісамі.  Універ-кі статут 1884 ліквідаваў аўтаномію ун-таў у кіраванні. У 1892 г. было ўведзена таксама новае «Гарадское палажэнне», павышала маёмасны цэнз пры выбарах органаў гарад самакір і ўзмацняла над імі кантроль з боку ўрадавай адмін-цыі.

Буржуазныя рэформы  на Беларусі ў п ХХ ст. 6.08.1905г. Мікалай ІІ падпісаў маніфест аб скліканні “Законарадчай” Дзярж Думы. Выбары сарваны. 17.10.1905г. Маніфест – свабода слова, друку, саюзаў, надзяленне Дзярд Думы заканад паўнамоцтвамі і пашырэнне выбарчага права. Усе выбаршчыкі дзяліліся на 4 курыі: землеўладальн-ю (памешч), гарадскую (буржуазія), сялянскую і рабочую. 1906 – І Дзярж Дума, 1906-1907 – ІІ Дзяр Дума.

1905 узніклі бурж паліт  партыі КАНСТЫТУЦ-ДЭМ П (кадэты), “ САЮЗ 17 КАСТР” (акцябрысты) за  канст манархію, знішч саслоўн  прівілеяў, паліт свабоды. Ліквід  памешч землеўл. Акцябр за падтрым  манарх і захав Расіі. Кадэтаў  у Бел падтр польск памешч і катал царква.

“САЮЗ РУСКАГА  НАРОДА” (чарнасоценцы) 1905-п.1906г. У Мінску, Гомел, Віц. Указ 17.04.1095г. аб свабодзе веравызнання. Дамініруючая правасл. Увядзенне дэм  права свабоды веравызн у Расіі. – абвастр межканфес адносін.

СТАЛЫПІН – мін унутр спраў, загінуў у 1911г. Мэта: разбурэнне сял абшчыны і ствар праслойкі заможн сялян. УКАЗ 9.11.1906г. сяляне маглі выйсці на ХУТАР. Перавезці сваю маемасць – нявыгадна. 1907-1914 – у 5-ці Зах губ толькі 12% сял двароў ствар хутар і водрубныя гаспад. Ахвотна высял на хутар заможн сял, куплялі за бясцэнак зямлю бедн і памешч. Колькасць іх зямлі павял з 8,1% да 37,3%. Перасял у Сібір, Далекі Усход, Паўн Каўказ, Сяр Азію. 1907-1914 з бел перасял 335 тыс бедн сялян. Пашыр рускага землеўл – створ спец фонд для рус пасяленцаў – сялян банк выдаваў крэдыты для куплі зямлі. Сталыпін хутарызацыя умац капіт адносін у весцы. ЗЕМСКАЯ  РЭФ. У Віц, Магіл і Мін губ 17.03.1911г. уведзены земскія установы – прыцягнуць заможн сял да правядз зямельн рэф, узняць паліт ролю сял буржуазіі. Выбары у земскія установы ажыцц па “рус” і “ПОЛьск” курыях. Аднак у Бел земствы не адыгралі значнай ролі.

18.Сац-эканам.разв. XIX ст. Рэформа 1861 г.-"прускі шлях". На Беларусі яго рысы былі яшчэ болып выразныя. Пераход да капіталістычнага гаспадарання на Беларусі адбываўся паступова. Пасля рэформы 1861 г. сельская гаспадарка ўсё шырэй уцягва. ў рыначныя сувязі. Рэформы 1860 – 1870-х гг. => развіццю таварнай вытворчасці. З 1880-х гг. сельская гаспадарка Беларусі паступова пераходзіць ад пераважнага вырошчвання зерневых культур да спецыялізацыі ў малочнай жывёлагадоўлі, ільнаводстве і бульбаводстве. У прамысловасці назіраецца пераход ад мануфактурнай да фабрычнай вытворчасці. З Беларусі вывозіліся лес, запалкі, тканіны, абутак, кафля, гарбарныя вырабы і інш. Значную ролю пачалі адыгрываць банкі. Асабліва хутка ішло будаўніцтва чыгункі. Але з-за канкурэнцыі з суседнімі буйнымі прамысловымі рэгіёнамі РИ прамысловасць на Беларусі ўвогуле развівалася марудна. Аб развіцці капіталізму ў с/г Б. сведчыць спецыялізацыя с/г вытворчасці. У выніку сусветнага аграрнага крызісу 80 - 90-х гадоў цэны на збожжа рэзка знізіліся Збожжавыя гаспадаркі Беларусі не былі здольны канкурыраваць на рынках Зах. Еўропы. => малочная жывёлагадоўля, ў памешчыцкіх гаспадарках - вінакурэнне. +свінагадоўля. неабходнасць выкарыстання машын. У 60-я гады XIX ст. - пераважалі дроб. рамес. прадпрыемствы і мануфактуры (ручная праца). перапрацоўка мясцовай сыравіны: дрэва, гліны, скуры, шэрсці і льну. Пасля рэформы 1861 г. паскорыўся рост мануфактурнай вытворчасці. Тут выкарыстоўвалася ручная праца, але існаваў яе падзел па спецыяльнасцях. У 2/2 XIX ст. - пераход ад ручной працы да машыннай (фабрыка). Значнае развіццё на Беларўсі атрымалі запалкавыя і папярова-кардонныя прадпрыемствы (Добрушская). У 2/2 XIX ст. -і рост гарадоў і развіццё прамысловага будаўніцтва => патрэб будаўнічых матэрыялаў => вытворчасць цэглы + шклозаводы і прадпрыемствы па вытворч. кафлі. Развітай сістэмы транспарту. Перш. чыгункай на тэр. Б. - Пецярбургска-Варшаўска.Эканамічнае становішча п ХХ ст. З 1909 пасля крызіса і дэпрэсіі пач. ХХ ст. пач. Экан.пад’ём, які працягв.да І сусв.вайны. Тэмпы разв.прамысл.Бел.бвышэй, чым у  цэнтры Рас.імп., хоць узровень прамысл.разв.быў ніжэйшым. Хутка разв. Буйная прамысл. Але захав.і вял.удзельн.вага дробн.вытворчасці – яна давала больш паловы усёй прадукцыі. Павяліч. Доля акцыянерн.капітала. Расла канцэнтрац.прам.вытворч. Буйнейшыя прадпр. Да І сусв.в-ны: Віц льнопрадзільная ф-ка “Дзвіна”, Гродз.табачн.ф-ка, майстэрні Лібава-Роменскай і Палескай чыгунак. Значн. Частка прам. Размяшч.у сельск.мясц. – бліжэй да крыніц сыравіны.  С/гасп. Спецыяліз на вытворч.малака, малочн.прадуктаў, мяса. Узрасла тэхнічн.узброенасць памешч.і заможных сялянскіх гаспадарак: малатарні, веялкі, сеялкі.

Значны ўплыў  на разв.с/гасп. Аказ. Сталыпінска. Аграрн.рэформа. Яна садзейн.большай арыентацыі вёскі на вытворчасць рыначнай прадукцыі і дыферэнцыяцыі сялянства. Манапалістычн аб’ядн выцяснялі дробн вытв-ць. Узоасла роля банкаў: аддз цэнтр Рас банкаў (дзярж, Сялян, Дваран), камерц: Мін, Магіл.мянш кірмашовы гандаль, а больш магазіны. Рост гарадоў – 53,5% яўрэі.

19.Вызваленчая  барацьба на Беларусі  ХІХ ст. У 1862 г. у Варшаве быў створ Цэнтр нац камітэт (ЦНК), які ўзначальваў падрыхтоўку паўстання. палітычныя групоўкі — «белых» (за аднаўленне Польшчы ў граніцах 1772 г, без паўст) і «чырвоных» (малазям шляхта, інтэлігенцыя, афіцэры). У Вільні быў створаны цэнтр «чырвоных» для падрыхтоўкі паўстання — «Камітэт руху», які стаў Літоўскім правінц камітэт (ЛПК).Кастусь Каліноўскі, капітан ген штаба рас арміі Людвіг Звяждоўскі. Каліноўскі адстойваў погляд на паўстанне як на аграрную рэвал. Літоўскі камітэт прыняў праграму ЦНК, якая не задавальняла  Каліноўскага.ЛПК наладзіў цесны кантакт з тайным таварыствам «Зямля І воля», дзеючым у Расіі. Сумесна з Ф. Ражанскім і В. Урублеўскім К. Каліноўскі засн нелегальную тыпаграфію і наладзіў выпуск першай бел газеты «Мужыцкая праўда». 3 ліпеня 1862 г. па чэрвень 1863 г. выйшла 7 нумароў, падпісаных псеўданімам Яська-гаспадар з-пад Вільні. К. Каліноўскі выступаў супраць «зліцця з Польшчай». раўнапраўе і суверэннасць. паўстанне ў Польшчы пачалося раней тэрміну. Царызм  аб'яўвіў рэкруцкі набор, які праводзіўся не па жэрабю, а па раней складзеных спісах (рэвалюцыйна настроеная моладзь). 10.01.1863 г. камітэт выдаў маніфест (заклікаў да паўст і аб'яўляў усё насельн Поль свабодн і раўнапр) і 2 аграрныя дэкрэты (1 -ва ўласнасць сял перадав ўчасткі зямлі, якімі яны карысталіся. Памешч - грашы за ўступленую зямлю, 2- беззям сяляне надзяляліся 3 дзвюх дзесяцін зямлі пры ўмове іх удзелу ў паўстанні).22.01.1863 ЦНК абвясціў сябе Часовым нац урадам.  Першыя атрады ў зах паветах Бел з'явіліся ў 01.1863 г. з Польш. паспяхова дзейнічаў атрад Р. Рагінскага. Ён здолеў дайсці да Слуцкага ўезда. Але разбіты, а камандзір у палон. ў Гродз губ 03-04.1863 г. У Гродне выступленне назначана на 2.03. на пасаду вілен ген-губер прызнач Мураўёў, які праславіўся сваёю жорсткасцю. Дзесяткі шляхецкіх сядзібаў былі спалены, а іх жыхары былі выселены з краю. Паводле ўказа 1863 г маёмасць і капіталы асоб, якія мелі дачыненне да паўстання, падлягалі секвестру. пакарана смерцю 128 чал, выслана 853, ў Сібір 504 ч і 825 ч з пазбаўленнем усіх правоў. Ноччу з 28 на 29.01.1864 г. арыштаваны Каліноўскі (10.03.1864 г смерць). У жніўні 1863 г. Нацыянальны ўрад у Варшаве выдаў загад аб спыненні барацьбы. Восенню арганізаваная ўзброеная барацьба на тэрыторыі Беларусі спынілася.Гістарычнае значэнне паўстання. Яно аслабіла сілы царызму. змены ў «Падажэннях» 19 лютага 1861 г. Урад адмяніў у бел-літ губ часоваабавязанае становішча сялян і панізіў выкупныя плацяжы на 20%.

Грамадска-палітычнае жыццё Беларусі ў другой палове XIX ст. было прадстаўлена трыма грамадскімі лагерамі: дваранска-манархічным, ліберальна-буржуазным і рэвалюцыйна-дэмакратычным. Народніцтва – тэорыя сялянскага сацыялізму (Герцэн, Чарнышэўскі) – лічылі, што Расія мінуе капіт стадыі разв і перайсці адразу да сацыялізму. 2 плыні: рэвалюцыйная (сялян рэвал) і рэфарматарская (да сацыял праз рэфармаванне).

Народнікі, уражэнцы Бел: Судзідоўскі, Кавалік, Грынявіцкі, Ісаеў. летам 1879 пецярб арг “Зямля і воля” раскал на “Нар волю” і “Чорны перадзел”, у бел падтр “Ч.П.” у Мін друкарня “Ч.П”. у 1882 арг распалась. 1.03.1881 яны забилі Ал-ра ІІ (Грынявіцкі) 1882 Паўн-Зах арган-я “Нар волі”. 1884 чл “Гоман” за аб’ядн усіх нар-кіх гурткоў. Часопіс “Гоман”, права бел мець сваю самаст дзярж.

К.19ст – марксізм. Польская партыя “Пралетарыят”(1882) –  сац-дэм рух;пляханаўская гр “Вызваленне  працы” (1883 у Швейцарыі). Пераход  ад гуртковай прапаганды марксізму  да масавай. У Мін 2 сац-дэм гр: 1-Гурвіч і Берман, 2-Трусевіч  09.1897 у Вільні утв БУНД – усеаг яўр раб саюз у Літ, Польшчы і расіі (тэррар метады барацьбы)

1895 Ленін ствар  “Саюз барацьбы за вызвал раб  кл” 1-3.03.1898 у Мін з’езд “Саюзаў  бар”: раш аб’ядн арган у Рас сац-дэм раб парт (РСДРП), Бунд увайшоў на правах аўтаноміі. Рэвалюцыя 1905-1907гг.на Беларусі.

Мэты: звяржэнне  самадзярж.,ліквідац. памешч землеул-ня,знішчэнне  сасл класу,устан-не дэмакрат  рэспублікі,павыш. жыц. узроуню працоун. мас, расчысціць шлях для капиталізму, дэмакратызацыі ўсіх грам.-палітыч. інстытутаў.Хар-р – бурж. Рухаюч. сілы - дэмакратычныя (шырокія пласты працоўн. мас). Кіруюч. роля - пралетарыят. Пач. рэвалюцыі - Крывавая нядзеля ў Пецярб. (студз. 1905) => Забастоўкі салідарнасці 11 - 15 студз. 1905 - Мінск, Магіл., Гом., Гродна, Смаргонь. Рабочы рух + сялянс. Ініцыятары - партыі дэмакр напрамку (РСДРП,эсеры,Бунд,БСГ).Найб. значнай на Бел б дзейнасць эсэрау (удзел у стачках салідарнасці,распаусюдж. л-ру).Арганізацыі РСДРП - на бальшавіцкіх пазіціях. III з’езд РСДРП(красавік 1905 г.)- вялікае знач. у раўнені левых сил=> стратэгія бальшавікоу у пач. р-цыі,накірав на падрыхт. узброен. пауст. з мэтай звярж. самадзяр. і уст-ня рэвал.-дэмакрат.дыктатуры пралет-ту і сял-ва,стварэн. дэмакрат.р-кі. Дзейн. БСГ -найважн.значэнне для ідэйнай кансалідацыі бел.руху=> атрымаць зямлю можна шляхам узбр. б-бы з самадзярж. => цар склікае заканадаўч.  "булыгінскую” думу. Лібералы Бел падтрым гэтую ідэю, як адзіны сродак спыніць рэв-ю. Лібер-ыя памешчыкі і яўрэйск буржуазія пач. рыхт. да выбараў. Прадст-кі пануюч. класаў - гатоўнасць супрацоўніч. з самадзярж. на платформе Думы. Бунд, эсэры, БСГ,левае крыло бурж дэмак. - за байкот. Р-цыйны ўздым змёў Думу. Рост выступлен. вясн. і летам 1905, напалу ў кастр.(ўсеагульн. паліт. стачка) => царызм - паліт ўступкі. 17 кастр 1905 – маніфест цара (абвяшч. недатык-ць асобы, свабоду слова, сходаў, саюзаў+ абяцанне склікаць дзярж думу з заканад-мі правамі і допуск яе раб. працоўн.) => недавер РСДРП. => мітынгі пратэстаў ў гарадах. 1906 -р-цыя - на спад. Вясна 1906г.-байкот 1 Дзярж.Думы. Чэрвень 1907г.б апубл.маніфест аб роспуску 2 думы.=>параж.р-цыі.

20.ПМВ. В-на выклікана абвастр.супярэчн.паміж еўр.дзяржавамі. На канцыненце склаліся 2 супраьборучыхся блокі: Трасты саюз (Герм., Аўстра-Венгр., Італ.) і Антанта (Англ., Рас., Фр.), якія саперніч.за пашыр.сфер уплыву, крыніцы сыравіны і рынкі збыту. Вайна пач. 1 жніўня 1914. У яе б.уцягнута 38 краін з нас.1,5 млрд.чал.

Правяч.колы Рас., памешч., бурж. Б зацікаўл у вайне  – развлічв.на матэр. і паліт. Выгоды пасля перамогі. З пач. В-ны ў Рас. Разгарн.мілітарысцка-шавіністычн.прапаганда. Мілітарысцк.настроі спач.ахап.усе слаі нас. В-ну адабралі не толькі бурж., але і сацыял. І нацыян. Арг-цыі.

З пач.в-ны зах.рэгіён імперыі пераведзены на ваен. Станов.. Б.абмежав.правы і свабоды, атрым.да в-ны. Друк падвяргаўся ваеннай цэнзуры. Многія катэгорыі нас.павінны б.прайсці праверку на лаяльнасць уладам, уводз.ваенна-паляв.суды.

Летам 1915 г. Герм.войска накірав. На усход да межаў Бел. з мэтай нанесці удар па Расіі.  У жніўні яны пач.акупацыю тэр.Бел. і ў веарсні-кастрычн. Акупав.яе значн.частку. Контрнаст.рускіх войск адкінула немцаў ў р-н воз. Свір і Нарач. Германа-рус.фронт стабіліз.па лініі Двінск-Паставы-Смаргонь-Баранавічы-Пінск. Немцы захап.амаль палову Бел., і такое станов.захоўв да пач.1918 г., паколькі настпл.рускіх летам 1916 аказ.няўдалым. На.Бел.моцна пастрадала ад ваен.дзеянняў. Пач.рэквізіцыі, грашов.і прадукт.кантрыбуцыі.Немцы увялі падаткі, штрафы,прымусов.работы. З края вывоз.матэр.каштоўн.: прадукты, хатн.жывела, лес, прам.абсталяв. Любая спроба супраціву жорстка каралася, аж да смяротн.казні. У герм.улад існав.праграма каланізацыі і германізацыі Бел.

Складан.сітуац.склал.на неакупав.частцы Бел. Эвакуацыя тысяч  людзей на усход. Цяжк.станов.склалася ў с/гасп.: мужчыны і коні мабілізаваны ў армію. Цяжкія ваен. Падаткі. Разарэнне памешчыцкіх гаспадарак.

В-на цяжка адбілася на прамысл. Многія прадпр.рузбураны, частка дэмантавана, іх абсталяв.вывезена. Адсутнасць сыравіны, паліва, кваліф.раб.сілы прывялі да скарач.вытворч. Затое павяліч.выпуск прадпр., якія выконв.ваен.заказы: зброя, адзенне, абутак для арміі. Недахоп прадукітаў і прам. Тавараў прыв.да спекуляцыі і росту цэн. Абесцэньванне грошай. У некалькі разоў выраслі цэны на жыццёва важн. Прадукты і тавары. З-за наплыву бежанцаў не хапала жылля. Пач. Эпідэміі. Нас. Ахапілі антываен.настроі. Яны праніклі ў армію. Масавы х-р набыло дзезарцірства. Пач. Салдацкія хваляванні. Адмовы ісці ў бой. Братанне з нямецеімі салдатамі. Кастрычнік 1916 – паўстанне на размеркавальным пункце у Гомелі, прын.удзел некалькі тыс.чал. Рэпрэсіі ў прыфрантавой зоне супраць паліт.партый, асабл.левага кірунка. В-на сказалася і на бел.нац.руху.Частка яго актыўн.удзельн.апын.за межамі Бел. Спын.выпуск беларускамоўн.выданняў, у т.л.”Нашай нівы”.У 1916 створ. Цэнтр.саюз бел.нац.грам.арг-цый на чале з Бел.народн. камітэтам у Вільні. Ён займ.ствар.бел.школ, выдав. Газ.”Гоман”. Бел.нац.руху садзейн.палітыка акупац.улад, якія ў 1916 прызналі права бел.мовы на роўнае існав. Побач з інш.нац.мовамі. На усх., неакупав.частцы Бел. да лютаўскай р-цыі умоў для бел.нац.руху не было.