Меншікке қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі

б) жасанды асыл бұйымдарды сату;

в) ақшалық және заттық «қуыршақты»  пайдалану;

г) ақша купюраларын эквивалентсіз  аудару;

д) бақылау және құқық  қорғау органдары өкілдері түріндегі  тонау;

Қазіргі заман тәсілдеріне  мыналар жтады:

а) жасанды құжаттармен  банктік кредиттерді алу;

б) тұрғын құжаттарын өз иелігіне өткізу салдарымен өтірік фирмаларды құру;

в) тұрғын үймен заңсыз мақсаттағы мәселе;

г) банкоматтардан ақша алу  немесе сауда мекемелерінен тауар  алу үшін бөтен немесе жасанды  пластикалық карточкаларды пайдалану;

д) ақша аударуда шетел төлқұжаттарын, визаларды, акцияларды сатуда және бағалы қағаз туындыларын жасауда алдау.

Алаяқты тергеу, бастапқы кезіндегі  мазмұны қалыптасқан тергеу жағдайына  байланысты. Ондай жағдайларды берілген іс дәрежесіне байланысты қылмыскердің тұлғасы туралы деректемелердің  болуы негізін жатқазап төрт түрін  бөлуге болады:

А) алаяқ белгілі, оның алаяқтық әрекеттерінде немесе одан кейін  ұсталынуы.

Бұл жағдайда тергеудің мынандай реті тән: сезіктіні жеке тінту мен  оны жауаптау;  тінтудегі алынған  заттық  дәлелдерді қарау; оқиға  болған жерді қарау; жәбірленуші  мен куәгерді жауаптандыру;

Б) алаяқ белгілі, бірақ  ол тығылып жүр.

Келесі тергеу әрекеті  жүргізіледі: жәбірленуші мен куәгерді жауаптандыру; заттық  дәлелдерді қарау;  сезіктіні іздестіруге ішкі істер  органдарының бөлінуі; жедел іздестіру  іс-шараларды ұйымдастырады; сезіктінің тұлғасын білу, оның болатын орны бойынша  шаралар қолдану;

В) алаяқ белгілі, бірақ  оның әрекеттері заңды мәліметтер негізінде  көрсетіліп тұр.

Мұндай жағдайда сезіктімен  жүргізілген операциялар қатарына  қосатын сипаты мен құқық негізін  зерттейді; алаяқтық мәліметтерді жүргізетін құжаттарын алу; оған қатысты лауазымды  тұлғаларды анықтау және жауаптау; ұқсас операцияларды регламентін  заңдарды оқу; мүлікті, ақшаны  және фирма құндылықтарын іздестіру; оның банктік шарттарын қамауға алу;

Г) алаяқ белгісіз

Бұл жағдайда тергеуші мынаны ұйымдастырады: субъективтті портретті  құру; криминалистикалық тергеу бойынша  тексеру; жедел іздестіруші іс-шараларды  жүргізу;

Алаяқтық туралы істерді  тергеуде жүргізетін сот сараптаманың кешені, ааяқтық тәсілі мен оны  анықтауға жататын көлемді мән-жағдайларға  байланысты. Қылмыскерді әшкерелеу  үшін: сот физикалық сараптамасы (материалды тану); сот-бухгалтерлік сараптамасы, сот-химиялық сараптамасы, сот-тауартанымдық  сараптамасы, сот материалдық сараптамасы, криминалистикалық сараптамасы (фактилоскопия, трисология, қолжазбатанушы) жүргізіледі.

 

2.4. Қорқытып алушылықты  тергеу әдісі.

 

Қорқытып алушылық, яғни бөтен мүлікті  немесе мүлікке  құқықты  беруді немесе бүлдірумен қорқытуң арқылы мүліктік сипаттағы  басқа да іс-әрекеттер жасауды  талап ету, сол сияқты жәбірленушіні  немесе оның жақындарын  масқаралайтын  мәліметтерді таратумен, не жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне  елеулі зиян келтіруі мүмкін, өзге де  мәліметтерді жариялау.

Қорқытып алушылықты көбінесе  ұйымдасқан қылмыстық топ жасайды, адамдарды кепілге де алуы мүмкін. Қылмыскерлер жан-жақты дайындалады, жәбірленушінің материалдық жағдайын, байланысын, өмір сүру жағдайын анықтап  алады.

Қорқытып алушыларды 2 топқа  бөлуге болады:

1)    ұйымдасқан қылмыстық  топтың мүшелері;

2)    коммерциялық  және құқық қорғау органдарының  қызметкерлері.

Қорқытып алушылардың  жәбірленушілерін де 2 топқа бөлуге болады:

1)    заң бұзушы  азаматтар, коммерциялық іспен  айналысатындар, мемлекеттік қызметкерлер

2)    параалушылар, заңсыз  мәмле жасаушылар, заңсыз ақша  жуу, жасау кезіндегі делдарлар,  финанстық пирамидалардың ұйымдастырушылары.

Қылмыскерлер бір адамды кепілге алып сол арқылы ақшы, мүлікті, акцияларды беруді, мүлікке құқықты  сенімхат беруді талап етеді. Жәбірленуші  келіспесе оған тиесілі сауда  үйін, машинасын жаруды, кепілге  алған  туыс адамдарына  күш көрсетуі, ол адамды өлтіруі мүмкін екендігін  ескертеді.

Қылмыстық іс жәбірленушінің арызы немесе туысының, танысттарының  хабарлауы бойынша және тергеу органдарының бастамасынан қозғалады.

Объект –меншік, адамның  басындағы ар-ожданы, қадір-қасиеті, жеке дербестігі.

Объективтік жағы – бөтен  мүлікті немесе мүлікке құқықты  беруді талап ету.

Субъект – 14 жасқа толған тұлға.

Субъективтік жағы – тікелей  қасақаналық, пайдакүнемдік мақсат.

Қорқытып алушылық бойынша  келесі мән-жайлар анықталуға жатады:

-    қорқытып алушылықтың  дерегі орын алды ма;

-    мемлекеттік,  қоғамдық, коммерциялық немесе азаматтардың  жеке мүліктік қатынасында қорқытып  алушылық болады ма; бұл мүліктер  қандай мекемеге, ұйымға, кәсіпкерлікке  немесе жеке тұлғаға тиесілі;

-    қорқытып алушылық  істелінген уақыты, орны және  тәсілі;

-    қорқытып алушылықтың  мәні болып не табылады, егер  баспалаушы белгілі бір орынға  иеленген жағдайдағы материалды  залал құны қандай;

-    қорқытып алушылықты  істеген кім, егер ол бір  топ  адаммен істелсе, топ  құрамы мен әрбір қатысушының  ролі қандай?

-    қорқытып алушының  эпизоттарының қаншасы орын алды;

-    қорқытып алушылық  басқа қылмыстармен бірге жүргізілді  ме, жүргізілсе, қандай қылмыстармен;

-    жәбірленуші кім;

-    қорқытып алушылықты  жүргізуге ықпал етуші себептер  мен  шарттар қандай.

Қоқытып алушылықты тергеудің  бастапқы кезінде көбінесе мынандай тергеу  жағдайы қалыптасады:

А) сезікті тұлға қылыс  болған жерде немесе оның болунан  кейін ұсталуы.

Бұл жағдайда тергеудің мынандай реті тән: сезіктіні ұстау, оны жеке тінту қажет болған жағдайда куәгерлендіру, жәбірленушіні жауаптау.

Оқиға болған жерді қарау; сезіктіні жауаптау; сезіктіні тұрақты  мекен жайын тінту; көрген куәгерлерді  жауаптау, сараптама, сот-медициналық, криминалистикалық: трансологиялық, қолжазбатанушылық, құжаттарды техника – криминалдық  зерттеу, сот болмысының, суық қару, сараптамалар тағайындау.

Б) қылмысты жасаған сезікті  тұлға ұсталған жоқ, бірақ тергеушіде оны іздестіру мен ұстауды  шешетін дәлел бар.

Бұл жағдайда бастапқы тергеу әрекетінің реті мынандай: сезіктіні  жауаптау, оқиға болған жерді қарау, куәгерлерді жауаптау, сот сараптауын тағайындау; жедел іздестіру іс-шараларын  жүргізу.

В) қылмыс істеген тұлға  туралы мәлімет құқық қорғау органдарында жоқ.

Бұл жағдайда тергеу әрекетінен басқа жоғарыда аталған, сезікті  тұлғаны анықтау мен қорқытып алынған затты іздестіруге бағытталған  жідел іздестіру іс-шаралары қолданады.

 

2.5. Бөтен мүлікті өз  иелігіне өткізудегі немесе жұмсап  жіберу барысындағы тергеу әдістемесі

 

Иеленіп алу немесе ысырап ету, яғни  кінәлі адамға сеніп тапсырылған  бөтен мілкті ұрлау. Берілген қылмыс құралы кінәлінің атқарған қызметіне  сеніммен қалдырылған мүлікті жауаптылықпен  қарастырылған.

Көбінесе қылмыстық жолмен иеленудің құралына ақша қаражаттары, сондай-ақ шет ел валютасы, чек кітапшалары  немесе карточкалары, облигациялар, акциялар, сертификаттар жатады.

Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау туралы істер бойынша келесі мән-жайлар анықталады:

-    бөтен мүлікті  иелену дерегінің орынының болуы;

-    иелену тәсілі;

-    әр эпизодттың  уақыты, орны және басқа жағдайлары;

-    айыпкердің кінәлілігі;

-    иеленген материалдың  залал сипаты мен мөлшері;

-    иеленуге қатысушылардың  әрқайсысының тұлғалары;

-    жауаптылықты  жеңілдететін, ауырлататын мән-жайлар;

-    бөтен мүлікті  иеленуге себепші мән-жайлар.

Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау тәсілдері:

А) Банк саласында:

- ұрлау мақсатында  алынған  жасанды құрылтайшылар және бухгалтерлік  құжаттарды, кепіл хаттарды, кепілдік  және сақтау құжаттарын қолдану  арқылы кредитке иелену;

- жасанды және бағалы  қағаздар арқылы алынған  ақша  қаражаттарын иелену: кредиттік  авизо, есептелуші чектер, мемориалды  ордерлер, векселдер, депозитті сертификаттар;

- бөтен немесе жасанды  пластикті кредит карточкаларын  пайдалану арқылы ақшаны жымқыру;

- банкті компьютерлік  торларды қолдану және ақша  қаражаттарын аудару және иелену;

Б) Жекешелендіру ісінде:

- жекешелендіретін мекемелердің  болашақта жеке меншікке немесе  акционерлікке аударудағы баланстың  құнын түсіру;

- бекітілген тәртіпті  бұзу арқылы жекешелендіруді  жүргізу;

- жасанды немесе заңсыз  жазылған жекешелендіру шектерін, оларды айналымға қайта еңгізуді  пайдалану;

- халық қорына жекешелендіретін  мекеменің интеллектуалдық меншігін  немесе басқа материалды емес  активтерді көтерілген баға бойынша  қосу;

-  акционерлер құрамына  «өлі жандарды» немесе жекешелендіруге  қатысуға құқық қабілеттігі жоқ  тұлғаларды қосу есебімен акцианың  бақылаушы пакетіне иелену;

В) Көтерме және бөлшекті саудада:

- шыққан шығын немесе  бүлінген тауар  деп қосып  жазып заңсыз жолмен есептеп  шығару;

- тауарды кассасыз пайда  табуды иеленумен тасымалдау;

- тасымалданған тауар  құжатын жою;

- тонауға алдын ала  дайындалып тауарды жарамсыз  деп сорттау арқылы жымқыру;

- сатып алып, сату келісім  шарты бойынша қосымша төлем  ретінде алынатын аванс қаражаттарын  жұмсау;

- өндірілмеген жарнамалардың,  маркетингтен, көліктік жөндеу және  басқа жұмыстарына бөлінген ақша  қаражаттарын өз иелігіне есептеп  шығару.

Иеленіп алу немесе ысырып ету туралы қылмыстық істер тексеру  актісі бойынша ведомствалық материалдар ..........., сезіктіні  үстінен түсіп  ұстау  және жедел іздестіру іс-шаралары кезіндегі алынған мәліметтер бойынша қозғалады.

Бөтен мүлікті иелену  немесе жұмсау туралы істер бойынша  тергеудің бастапқы этабында  пайда  болған екі жағдайды бөлуге болады:

1.    Іс жедел іздестіру  іс-шараларының саладарынан пайда  болады, тергеудің жүргізілуіне  қызығушы тұлғалар істің қозғалғандығын  білмейді.

Бұл жағдайда мынандай бастапқы тергеу әрекеті сипатталады:  орнында  ұстау,  ұсталғандардың өзіндік тінтулері, олардың жұмыс орындары мен тұрғын жерлерін тінту, мүлікті қамауға  алу, сезіктілерді жауаптау, құжаттарды, заттарды алу мен қарау, алаң мен  құралдарды қарау, куәгерлерді жауаптау, инвентаризация мен ревизияны ұйымдастыру, тану органдарына жедел іздестіру  іс- шараларын өткізуді тапсыру.

2.    Қызығушы тұлға  белгілі тергеуге дейінгі тексеруді  өткізгеннен соң істің қозғалуы.

Бұл жағдайда келесі әрекеттер  сипаты: қуықпен пайда табуға жауапты  тұлғаларды жауаптау,  құжатарды, заттарды алу және қарау, алаң мен құралдарды қарау, куәгерлерді жауаптау, қажетті  жағдайларда сезіктіні ұстау, мүлікті  іздестіру және тіркеу, беттестіру жүргізу, тану органдарына жедел  іздестіру іс- шараларын өткізуді тапсыру.

Тергеуге сот сараптамалары  көп көмегін тигізеді.

 Иеленіп алу немесе  ысырап ету туралы істер бойынша  мынандай сараптамалар жүргізіледі:  бухгалтарлік сараптама, сот тауартану  сараптамасы, сот-техникалық сараптамасы,  финанстық-экономикалыұ сараптама,  құжаттарды техника криминалдық  сараптамасы.

Объект – меншік, мүлікті  иелену, пайдалану, оған билік ету  жөніндегі қоғамдық қатынастар.

Объективтік жағы – иеленіп  алу немесе ысырап ету, яғни кінәлі адамға сеніп тапсырылған бөтен  мүлікті ұрлау.

Субъект – 16 жасқа толған, заңды түрде мүлік сеніп тапсырылған  тұлға.

Субъективтік жағы -  тікелей  қасақаналық.

 

Орыс тіліндегі әдебиеттер

 

1.    Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская  Е.Р. Криминалистика. М, 2002

2.    Аубакирова А.Ю., Алесковский С.Ю. Криминалистика. Алматы,2002

3.    Алауов Е.О.  Проблемы уголовно-правовой борьбы  с вымогательством. Алматы, 1997

4.    Белкин Р.С  Криминалистическая энциклопедия. М, 1997

5.    Белкин Р.С  Курс криминалистики М, 1997

6.    Белкин Р.С  Криминалистика: учебный словарь-справочник. М, 1999

7.    Борзенков Г.Н.  Уголовно-правовые проблемы охраны  имущества граждан от корыстных  посягательств. М,1991

8.    Возгрин И.А.  Криминалистика М, 1996

9.    Владимирова  В.А., Ляпуков Ю.И. Ответственность  за корыстыне посягательства  на соцалистическую собственность.  М,1986

10.    Владимирова  В.А., Квалификация похищений личного  имущества граждан. М, 1974

11.     Гражданское  законодательство РК; Статьи, комментарий,  практика. Алматы, 1999

12.    Горбачев А.В. , Тениев Э.С. Размер хищения  и его доказывание. Горький, 1986

13.    Джекебаев У.С.  Основные принципы уголовного  права РК. Алматы, 2001

14.    Кригер Г.А.  Квалификация хищения социмущества. М,1974

15.    Курс советского  уголовного права. Л, 1981

16.    Крылов И.Ф.  Криминалистическая характеристика  преступления. Алматы, 2001

17.    Колесниченко  А.Н. Общие положения методики  расследования отдельных видов  преступлений. Харьков, 1976

18.     Литовченко  В.К. Уголовная ответственность  за постягательство на соц  собственность. М,1983

19.    Мозговых Г.А.  Криминалистическая характеристика  преступления. Алматы, 2001

20.    Наумов А.В.  Уголовное право. Общая часть.  М,1997

21.    Образцова В.А.  Криминалистика. М, 1996

22.    Образцова В.А.  Криминалистика. М, 1997

23.    Порубов К.И.  Курс криминалистики. Минск, 2002

24.    Пинаев А.А.  Уголовно-правовая борьба с хищениями.  М, 1975

25.    Россинская Е.Р.  Криминалистика. М, 2003