Біріккен Ұлттар Ұйымының Халықаралық қатынастағы ролі және оның даму болашағы

МАЗМҰНЫ

 

 

І. КІРІСПЕ

 

ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 Халықаралық ұйымдардың  пайда болуы дамуының теориялық  негіздері

1.1. Халықаралық  ұйымдардың қалыптасуы және құрылымы

1.2. Халықаралық  ұйымдардың қызметтері және түрлері

1.3. БҰҰ- ең ықпалды, халықаралық әмбебап ұйым

 

       2 Біріккен Ұлттар Ұйымының Халықаралық қатынастағы ролі және оның даму болашағы

2.1. Біріккен Ұлттар Ұйымын реформалау  мәселесі және

оның болашағы

2.2. Біріккен Ұлттар Ұйымының  Қазақстан Республикасымен ынтымақтастығы

 

ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ

ІV. ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта халықаралық ұйымдарға  мүше болу және олардың қызметтеріне белсенді қатысу – егеменді, тәуелсіз мемлекеттердің маңызды істерінің  бірі.

Қазіргі халықаралық қатынастардың ерекше белгісінің бірі халықаралық ұйымдар  рөлінің арта түсуі. Бұл арада  халықаралық қатынастар шеңберінің кеңейіп, күрделенуін, көпжақты дипломатияның  дамуын, сөйтіп халықаралық деңгейдегі ынтымақтастықтың  күшейе түсуін айту қажет.

Қазіргі халықаралық қатынастарды тек қана екі жақты қатынастармен шектеуге болмайды. Әлемдік маңыздылығы бар  мәселелердің көбеюі, олардың шешімін  табу жолында халықаралық қоғамдастықтың күш-жігерін біріктіруді талап  етеді.

Халықаралық ұйымдардың пайда болып, дамуы халықаралық  қатынастардың ұзақ мерзімді және табанды  саяси және экономикалық іс-қимылдарына  байланысты.

Бірінші дүниежүзілік соғыс басталғанға  дейін, 50-ге тарта тұрақты түрде  қызмет атқаратын халықаралық ұйымдар  пайда болып, өз жұмыстарына кірісті. Одан кейінгі жылдары халықаралық  ұйымдардың саны 80-жылдары жиырма  мың болса, қазіргі кезде төрт мыңнан астам.

 Соңғы  уақыттағы Халықаралық ұйымдар  санының күрт өсуі халықаралық  қатынастардың орасан жандануымен  және олардың күрделене түсуімен  түсіндіріледі.

Саяси, экономикалық қатынастардың қарқынды дамуына XX ғасырдағы  ғылыми-техникалық прогресстердің елеулі жетістіктері де өз әсерін тигізді.

Халықаралық ынтымақтастықтың жаңа, маңызды түрлері  пайда болды. 60-жылдары отарлық  жүйенің, 80 жылдары социалистік жүйенің  қирауымен байланысты егемен мемлекеттер  саны көбейіп, ондағы халықтардың белсенділігі артта түсті және олардың бүкіләлемдік саясатқа ықпалы да күшейді. Сонымен  қатар, үкіметтік емес деңгейдегі халықаралық  қатынастар да жоғары қарқынмен дами бастады.

Халықаралық жағдайдың өзгеруіне байланысты  халықаралық ұйымдар да өзгерістерге ұшырайды: біреулері өздерінің бағыт-бағдарын қайта құруға ұмтылса, басқа біреулері  өз қызметтерін доғарады.

Халықаралық ұйымдарды ресми түрде тіркеу және олардың тізімін жасау 1909 жылы Брюссельде (Бельгия) құрылған Халықаралық  ассоциациялар Одағының негізгі  міндеті. Бұл үкіметтік емес ұйымның  мақсаттарына халықаралық ұйымдарды  тіркеу және олардың қызметтерін  үйлестіру, бүкіләлемдік қоғамдастыққа  қажетті ақпараттарды жинап, оларды мүдделі елдерге таратып беруі  жатады.

Халықаралық ұйымдар халықаралық қатынастар жүйесінің ажырамас бір бөлігі. Бұл  жүйенің ең басты негізгі элементі – мемлекет. Мемлекеттер халықаралық  құқықтың басты субъектілері. Халықаралық  ұйымдар өздерінің халықаралық  қатынастар жүйесіндегі орны мен  рөліне қарай жіктеледі.

Бұл ұйымдардың, ең беделдісі, әрине, Біріккен Ұлтар  Ұйымы.  БҰҰ-ның халықаралық қатынастардағы рөлі ерекше маңызды.

БҰҰ мемлекеттер  арасында халықаралық қауіпсіздік  пен ынтымақтастықты дамыту және бейбітшілікті қолдау мақсатында құрылған.

        Берілген жұмыстың мақсаты – қазіргі кездегі Біріккен Ұлтар Ұйымы халықаралық және аймақтық қауіпсіздікті, тұрақты түрде бейбітшілікті орнату мен өңірдегі мемлекеттермен тығыз қарым-қатынасты орнату мәселесін қарастыру болып табылады.

Берілген  жұмыстың  өзектілігі. Халықаралық аренада, БҰҰ адамның қауіпсіз жағдайда өмір сүруін қамтамасыз етуде және БҰҰ-ның Жарғысының қағидаларымен және мақсатарымен сәйкес, бейбітшілікті орнатуда шексіз үлесін қосты.  Қазіргі әлемде, БҰҰ, халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, тұрақты және әділ түрде бейбітшілікті орнату, халықаралық құқық негізінде халықаралық ынтымақтастықты нығайту механизмі болып табылады. Әлемдік ядролық катастрофағада жол бермеуде де БҰҰ өз үлесін қосты. Бұл мәселелер бүгінгі күннің ең өзекті мәселесіне айналған.

 

 Халықаралық  ұйымдардың қалыптасуы және құрылымы

                Халықаралық ұйымдардың дамуы  мен қалыптасуы - шаруашылық өмірді интернационализациялауға көшірудің глобалды бағытын көрсету және халықтар арасында экономикалық жақындасудың объективті процессі. Қазіргі кезде халықаралық ұйымдардың бірнеше түрлері құрылды: ол ұйымдар глобальды сипатта БҰҰ-ға кіретін халықаралық институттар, ұйымдар болды. Оның калыптасу негізіне жататын принциптер әлеуметтік-экономикалық жүйенің бірігуі бойынша, елдердің ұйымға кіруі, аймақтық ұйымдар т.б.

Қазіргі кезде әлемде, халықаралық ұйымдардың кызметінің маңызы өсуде, осы жағдайда бірде-бір мемлекет экономикалык, мәдени, гуманитарлық дамуда жеке-дара дами алмайды. Елдер арасындағы ең тиімді ұйымдардың формасы халықаралық институттардың құрылуы.

        Халықаралық  ұйымдардың мақсаты — оның  құрамына кандай елдер кіруімен ерекшеленеді.

        Дамыған капиталистік  елдердің ұйымдары сауда, валюта, 
төлем балансы, өндірістік қиындықтарды, сондай-ақ трансұлт- 
тық корпорациялардың қызметін кеңейту мәселелерін шешеді. 
Халықаралық  экономикалық ұйымдардың маңызы қазіргі әлем- 
де үлкейіп келеді. Бұл ұйымдардың қызметі әр түрлі әлеумет- 
тік құрылымдағы елдердің арасындағы күрделі мәселелерді ше- 
шуге бағытталған.

Халықарлық саудаға қатысатын  елдер, осы облыста кездесетін түсініспеушіліктердің себебін іздеуде және оны болдырмау немесе жұмсарту шараларын қарастыруда. Бұл жағдайда осы проблемаларды шешуде халықаралық сауданың табитатьша тән екі жақтылық айқын көрінеді. Бір жағынан, олар өз күштерін сыртқы сауданың дамуы мен кеңею құралдарын іздестіруге жұмсаса, екінші жағынан қарама-қарсы бағыт туындайды - ол бағыт оның орталықтануы, яғни жекелеген елдер арасьнда және экономикалық топтағы айырмашылықтар, Міне, осы екі жақтылық үжымды, іс-әрекеті объективті қажеттілігі жағдайында, өз жолында күрделі қиындықтарға кездесуде. Өзара байланысты, жинақты сыртқы сауда саясатын ойластыру өзінің ойдағыдай тиімділігін бере алмады, бірақ та кейбір же-тістіктер күрделі 'кдрама-қайілылықтардм жартылай шешуде. Халықаралық саудаға катысатын елдер келсімінде негізгі рөл сыртқы саудадағы протекционизм мен либерализацияны жұмсарту бағыты, сондай~ақ келісім бойынша халыкаралық ұйымдар құруда елдер арасындағы сыртқы сауда саясатын мемлекетаралық деңгейде реттеу. Соңғы уақыттағы сауда-саяси тәжірибеде халықаралық экономикалық байланыстағы проблемаларды қарастыруда, жан-жақты шешімдер көбейді, осы мәселелерді шешуде халықаралық саудаға тән күрделі қарама-қайшылықтар жиі кездеседі.

 

Халықаралық  ұйымдардың қызметтері және түрлері

  Халықаралық ұйым – халықаралық құқыққа сәйкес және органдар, құқықтар мен міндеттер жүйесіне қажет, мемелкеттердің құқықтары мен міндеттерінен туындайтын және мүше мемлекеттердің еркі мен анықталатын автономдық ерік саяси, экономикалық, мәдени, ғылыми техникалық және өзге салалардағы ынтымақтастықты жүзеге асыру үшін халықаралық келісім-шарт негізіндегі бірлестік.

Халықаралық ұйымдарға келесі қасиеттер тән:

Халықаралық құқыққа сәйкес құрылу тәртібі.

Бұл қасиет маңызды болып табылады. Кез келген халықаралық ұйым заңды негізде  құрылуы керек.

Кез келген ұйымның мекемесі және халықаралық  қауымдастықтың мүддесін кемсітпеуі тиіс. Ұйымның құрылтайшылық құжаты халықаралық  құқықтың жалпыға танылған қағидалары мен нормаларына сәйкес болуы  керек.

       Халықаралық келісім-шарт негізіндегі  құрылу.

Халықаралық ұйымдар оның ішінде БҰҰ арнаулы  мекемелері халықаралық келісім-шарт негізінде құрылады. Мысалы, хаттама, келісім, конвенцияның трактаты және тағы басқалар негізінде. Субъект пен  халықаралық ұйымның әрекеті  осындай халықаралық келісім-шарттың  объектісі болып табылады. Егеменді мемелекеттермен бірге үкіметаралық ұйымдарда құрылтайшы актілердің толыққанды қатысушы болып табылады. Халықаралық  ұйымдар басқа ұйымдардың қарарларына  сәйкес құрыла алады.

 

БҰҰ- ең ықпалды, халықаралық әмбебап ұйым

        «Біріккен ұлттар ұйымы» –  екінші дүниежүзілік соғыстан  кейін дербес мемлекеттердің  ерікті түрде бірігуі арқасында  құрылған халықаралық ұйым. БҰҰ  ұлы мемлекеттер – КСРО, АҚШ,  және Ұлыбритания инициати васымен  1945 жылы, маусымда Сан – Франциско  конференциясында құрылды.¹ Конференцияға КСРО, АҚШ, Ұлыбритания, Қытай мемлекеттерінің шақыруымен фашистік Германия мен ипериалистік Жапонияға қарсы соғысқан немесе оларға соғыс жариялаған елдер қатысты. Конференцияда БҰҰ-ның жарғысы қабылданды, мақсаттары мен міндеттері белгіленді. БҰҰ құрылмастан бұрын , 1942 жылы 1 қаңтарда Вашингтонда 26 мемлекеттің өкілдері жиналып декларация қабылдады. 1943 жылы Москвада КСРО, АҚШ, Ұлыбритания және Қытай сыртқы істер министрлерінің жалпы кеңесі қауіпсіздік туралы декларация қабылдады. Мұнда бейбітшілікті, қауіпсіздікті қолдап отыру үшін халықаралық ұйым құру қажеттілігі көрсетілді. Бұл қарар ұлы үш держава (КСРО, АҚШ, Ұлыбритания) басшыларының Тегеран конференциясында (1943 ж. 28 қараша) мақұлданды.

БҰҰ-ның штаб-пәтері Нью-Йоркта орналасқан. Оның европадағы бөлімінің тұратын орны – Женева. БҰҰ-ға алғаш 51 мемлекет кірді, 1970 жылы мүшелер саны 126-ға жетті. БҰҰ-ның негізгі және тұрақты органдары болып Бас Ассамблея Қауіпсіздік Советі, Экономикалық және Әлеуметтік Совет, Бақылау Советі, Халықаралық сот және Секретариат сайланды. Олардың міндеттері мен мақсаттары Жарғыда белгіленген.

БҰҰ-да талқыланған  мәселелер жөніндегі шешімдер Қауіпсіздік  Советінің тұрақты мүшелері бір  ауыздан қолдағанда ғана толық қабылданады. Шешімнің тек бір ауыздан қабылдану  принципі қандай да болса бір мемлекеттің  БҰҰ-ға билік жасауына мүмкіндік  бермейді. БҰҰ-ның қызметі сан  түрлі, олардың ішіндегі негізгілері  дүниежүзілік бейбітшілік пен қауіпсіздікті  сақтау проблемалары, қарусыздандыру, отаршылдықты жою мәселелері, әлеуметтік-экономикалық міндеттер алады.

БҰҰ жұмысында  кемшіліктер де жоқ емес. Батыс  капиталистік елдерінің, әсіресе АҚШ-тың  қарсы тұруына байланысты қазіргі  дәуіріміздің көптеген көкей тесті  проблемалары, оның ішіндегі қарусыздандыру мәселесі шешілмей келеді. Кейде БҰҰ-ны империалистік мемлекеттер социялистік  елдерге бостандық үшін күресуші елдерге қарсы басқыншылық саясатын жүргізу мақсатына пайдаланғысы келеді. 1950 жылы Корей Халық Демократиялық  Республикасына қарсы соғыс БҰҰ-ның  астында жүргізілуі. БҰҰ-ны империалистік  мемлекеттер Конгоға да қарсы  пайдаланды. БҰҰ секретариатында  көпшілік орынды империалистік басқыншылық  топтарға кіретін батыс елдері алады. Дегенмен соңғы жылдары империалистік-отаршылдық жүйенің күйреуі нәтижесінде  бостандық алған көптеген жас, дербес мемлекеттердің  БҰҰ-ға кіруіне байланысты бейбітшілік БҰҰ-ны халықтар тілегіне сай, ынтымақ пен бірлестікті  күшейту мақсатында жұмыс істеткізуге  ұмтылып келеді.

БҰҰ құрылғаннан  бастап Россия Федерациясы бейбітшілік  сүйгіш елдерге бас бола отырып, демократиялық принциптерді, бейбітшілікті  сақтау және нығайту саясатын, мемлекеттердің бейбіт-қатар өмір сүруі, арандатушылыққа  жол бермеу, талас мәселелерді  келіс сөз жүргізу арқылы шешу саясатын табандылықпен жүргізіп келеді. Мемлекеттер арасында достық қарым-қатынасты  қалыптастырып дамытуда, халықаралық  ынтымақ, бірлік қатынасты дамытуда БҰҰ-ның қосқан үлесі өте зор.

Ұйымның құрылымы.

Ұйымның құрылымына келер болсақ, ол басты  алты органнан тұрады: Бас Ассамблея; Қауіпсіздік Кеңесі; Экономикалық және Әлеуметтік кеңес; Қамқорлық жөніндегі  кеңес; Халықаралық сот; Секретариат.

Бас Ассамблея негізгі кеңесуші орган болып табылады. Ол барлық мүше мемлекеттерден құралады, яғни пленарлық орган. Әр мемлекет ассамблеяда бір дауысқа ие. Ассамблеяның сессиясы жылына бір рет, қыркүйек айының үшінші сейсенбісінде басталады.

Бас Ассамблея  БҰҰ-ң құзыретіне кіретін барлық мәселелерді қарастырып, мүше мемлекеттерге  және Қауіпсіздік Кеңесіне ұсыныстар  білдіре алады. Бас Ассамблеяның шаралар қолдану туралы шешім  қабылдауға құқығы жоқ. Яғни, оның актілері мемлекеттерге ұсыныс түрінде ғана болады.  

Бас Ассамблеяның кезекті сессиясынан басқа, арнайы және төтенше сессиялары болады.

Арнайы  сессия кез келген мәселе бойынша  Қауіпсіздік кеңесінің немесе мүше мемлекеттердің көпшілігінің талабымен, бұл туралы Бас хатшы хабардар болғаннан кейін, он бес күн ішінде шақырылады.

Төтенше сессия әлемдік қауіпсіздік пен  бейбітшілікке қауіп төнген жағдайда көпшілік мемлекеттің немесе қауіпсіздік  кеңесінің талабымен, бұл туралы Бас хатшы хабардар болғаннан  кейін, жиырма төрт сағат ішінде шақырылады.

Бас Ассамблеяның функциялары мен құзыреттері:

1.Халықаралық  бейбітшілік пен қауіпсіздікті  қолдаудағы қатынастардың басты  қағидаларын қарастыру.

2.Халықаралық  бейбітшілік пен қауіпсіздікке  қатысты барлық сұрақтарды реттеу, олар бойынша өз ұсыныстарын  әзірлеу. Қауіпсіздік кеңесі қарастырып  жатқан мәселелер бойынша, егер  Қауіпсіздік кеңесі өзі ұсыныс  білдірмесе, араласа алмайды.

3.Біріккен  Ұлттар Ұйымының кез келген  органдарының құзыреттері мен  функциялары бойынша сұрақтарды  шешу.

4.Қауіпсіздік  кеңесінің баяндамаларын алып, тыңдау.

5. БҰҰ-ң  бюджетін бекіту.

6.БҰҰ-ң  Бас хатшысын бес жылға сайлайды. Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты  емес мүшелерін, экономикалық  және әлеуметтік кеңестің мүщелерін,  Қауіпсіздік кеңесімен біріге  отырып, халықаралық соттың судьяларын  сайлайды.