Бастауыш сыныпта математиканы оқытуда деңгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдалану

25

 

талдауға үйретеді. Сонымен қатар шығармашылық дербестік талап етумен, бақылау арқылы да дамиды. Мүғалім қызықты тапсырмалар жүйесін жасап, тапсырманы шешудің қарапайым эдісінен күрделіге ауыстырады.

Тапсырманың табысты орындалуы жэне оған дер кезінде жақсы баға берілуі дербестіктің қалыптасуына, жетілуіне жағдай жасайды.

Сабақ үстінде шығармашылық дербестіктің қальтптасуы үшін оқушылар мыналарға міндетті: мэселені талқылауда белсенділік көрсету, өз пікірін дэлелдеу және негіздеу, сүрақ қоя білу, жолдастарының жауабы мен жазбаша жүмысын бағалау, талдау, өз бетімен өзіндік жүмпыс түрін таңдау, танымдық тапсырманың шешімдерін табуда бірнеше нүсқасын көрсету, шығармашылықпен дербес жүмыс істей білу, т.б.

Оқушылардың шығармашылық дербестігін ескере отырып, сабақ жоспарын кұру ерекшеліктері мен кезеңдеріне тоқтала кетелік.

• Шығармашылық сабақ жоспары-мүғалімнің білім беру бағдарламасын жузеге асыру қүралы. Сондықтан сабақты жоспарлау тақырыпты (бөлім, тарау)жоспарлаудан басталады. Мүғалім өзара байланысты бірнеше сабақты: мақсаты, тақырыбы, іс-эрекет түрі, мүмкін болатын нэтижелерін ойластырады. Пэн бойынша жалпы бағдарлама негізінде жэне оқылып отырған тарау бойынша оқушының мүмкін болатын жетістіктерін болжап, негізгі білімдік нэтижелерді белгілейді.
• Оқушылардың шығармашылық элеуетін ескеру. Мүғалім сабақ өтетін сынып оқушыларының ерекшеліктерін еске түседі. Өткен сабақтың жетістік жақтарын ескереді. Оқушының тақырып пен мэселеге байланысты көзқарасын ойша елестетіп, жоспарлап отырған сабақтың мазмүны мен қүралдарын реттейді.
• Тақырып мәселесіне мүғалімнің жеке катынасын көрсету. Осы мақсатта сабақ тақырыбы бойынша мүғалім түрлі кітаптармен танысады, өзіне қызықты мэселелерді іздеп табады. Бүл мэселе төңірегінде айтылған пікірлерді немесе кем дегенде бір-біріне қарама-қайшы 2 ғалым пікірін табуы қажет. Пікірлерді оқушы назарына үсына отырып, қай ғалымның

26

 

айтқаны дұрыстығын анықтауды үсынады. Мүндай іс-эрекет оқушының талдау, ой қорытындысын жасау сияқты қасиеттерін дамытып, дербес шығармашылық ой-өрісін қалыптастыруға негіз болады.

• Сабақтың мэнін анықтау. Пэндік мақсаттар мен сабақ мэнінің қатынасын анықтау. Сабақ мәні және оқылып отырған тақырып мазмүны әр кітапта түрліше болуын ескеру қажет. Бүл жағдайда оқушының жеке ерекшелігі мен қызығуын, жеке білім алу бағдарламасы бағыттарын білу пайдалы.
• Сабақ түріне жэне мүмкін болатын шығармашылық нэтижелерге негізделген сабақ идеясы жасалады. Оқушының қабілеттерін, жеке ерекшеліктерін көрсетуге мүмкіндік беретін сабақтардың бірнеше түрі ойластырылады.
• Оқушының жеке өзінің білім мазмүнын «пайда ететін» (дүниеге экелетін) материал, қүралдар, эдістер мен тэсілдер таңдалынады.
• Оқушының шығармашылық нәтижелерінің білім беру стандарттарымен сәйкес келуі. Жоспарланған шығармашылық нәтижеге оқушы алдын ала мэдени-тарихи түпнүсқаларды саралайды. Мысалы, тапсырмаларды орындауда оқушы эр ғасырда өмір сүрген ғалымдар еңбегімен танысады.
• Оқытудың түрлі субъектісіне қатынасы бойынша түрліше дэрежедегі сабақ мақсаттары жазбаша қүрастырылып, нақтыланады. Оқушыларға қатысты 3 деңгейдегі мақсат бойынша мысал келтірсек, олар мыналар: «Өзінің жеке математикалық заңдылықтары бойынша сандарды тізіп жаз» (пэндік мақсат); «Заңдылық» үғымын түсіндір (пэнаралық мақсат); «Өз жүмыс мақсатында, эдіс-тэсілдер мен кездесетін қиындықтарды тап, графикалық рефлексия тэсілін игер» (эдіснамалық мақсат).
• Сабақ қүрылымының бірнеше варианттарын ойлап табу. Сабақтағы оқушы эрекеті алуан түрлі болып ауысып отыруы қажет.

Сабақ жоспарын жасау. Оның үлгі ретіндегі қүрылымы мынадай болады:

• сабақ тақырыбы, сыныбы, уақыты;
• сабақ түрі;
• сабақ мақсаттары;

27

 

- сабақтың қүрал-жабдықтары;

оқушының жоспарланып отырған іс-эрекетіне бағытталған іргелі білім беру нысандары;

• сабақтың негізгі мэселесі (бір немесе бірнеше мэселе жазылады);
• оқушы іс-эрекет түрі мен кезеңдерін минуттық жіктеп жазу;
• сабақтың эр кезеңдеріндегі оқушы тапсырмасын қүрастыру.

©

Тапсырмалар:

 

5	14	12	23	2
16	25	7	24	13
11	3	20	4	18
8	10	19	22	1
21	15	9	17	6

1. Цифрларды өсу ретімен тауып, атау.
2. Кему ретімен атау (1-2 сынып үшін)
3. тақ жэне жүп сандарды өсу жэне кему ретімен атау (3-4 сыныптар үшін)
4. Жүптасып,   топпен   жү_мыс   істеуге   үйрену.   Цифрларды   кезектесіп санау.[4]

Математика пэнінен кез келген геометриялық фигурадан түрлі заттар қүрастыруға болады. Мысалы оқушыларға фигураларды үсынып, бүлардан не қүрастыруға болады деп сүрақ койса, оқушылар мы на заттарды қүрастырады:

• қолшатыр; - рюмка;
• күрек; - казан, ожау;
• садақ; - шапка.

Мүндай тапсырмалар орындағанда оқушылар өз ойын ашық, қысылмай жеткізе алады, өз ойын дэлелдеуге тырысады, өзінің жасаған эрекетінің дүрыстығын қорғай алады. Оқушылардың ой-шапандығы, сөз байлығы молайып, қиялы дами түседі.

28

 

2.2. Бастауыш сыныптарда денгейлеп саралап оқыту технологиясын пайдалану бойынша эксперименттік жұмыс нәтижесі.

2007-2008 оқу жылында Заречный орта мектебінде 3 - сыныпта тәжірибелік - эксперименттік жүмыс жүргізілді. Экспериментке 18 оқушы қатысты.

Жү_мыстың нэтижелілігін анықтау үшін төмендегі критерийлер анықталды.

1. Оқушылардың білімінің қалыптасуы.
2. Оқушылардың білік, дағдыларының қалыптасуы.
3. Шығармашылық деңгейге жету өлшемдері

Білімді меңгеру деңгейін біз төмендегі көрсеткіштер бойынша анықтадық (А.

А. Кузнецов эдістемесі бойынша):

Саналылық

Беріктік

Жинақылық (Мобильдік).

Саналылық - оқу материалдарын жаңғырту қабілеті.

Беріктік - үзақ уақытқа дейін оқу материалын есте сақтау қабілеті.

Жинақылық (Мобильдік) - оқушының меңгерген білімін келешекте эртүрлі

оқу   жағдайында   қолдану   нәтижесі.Осы   белгілерді   айқындау   дэрежесі

бойынша төмендегідей деңгейлер көрсетілді: жоғары, орташа, төмен.

Саналылыктың жогары деңгейлері:

Берік, қатесіз білімді жаңғырту.

Ережені мысал арқылы түсіндіру.

Берілген ережеге мысалдар келтіре білу.

Орташа деңгей:

Білімді 1 - 2 қатемен жаңғырту.

Ережені мысал арқылы қарапайым қателермен түсіндіру.

1-2 қатемен ережеге мысалдар келтіру.

Төменгі деңгей:

3 жэне одан да коп қатемен ережені орындау.

29

 

Ережені түсіндіруде дөрекі қателер жіберу.

Мысалды мүғалім көмегімен келтіру.

Беріктіктік деңгейлері:

Жогары деңгей: оқу материалын алғаш тапсырғаннан кейін бірінші  күні

жаңғырту.

Ортагиа деңгей: оқу материалын алғаш тапсырғаннан кейін 2-3 қатемен

жаңғырту.

Төменгі деңгей: оқу материалын мүғалімнің көмегімен жаңғырту.

Жинацылыц (Мобилъдік) деңгейлері:

Жогары деңгей: оқушылардың белгілі бір тақырып бойынша алған білімдерін

басқа жағдайларда еркін қолдану қабілеті.

Орташа   деңгей:   оқушылардың   белгілі   бір   тақырып   бойынша   алған

білімдерін басқа жағдайда мүғалімнің шамалы көмегімен қолдану қабілеті.

Төменгі деңгей: оқушылардың белгілі бір тақырып бойынша алған білімдерін

басқа жағдайда қолдана алмауы, мүндай оқушыларға мұғалім көмегі керек.

Білік   пен   дагдының   цалыптасу   деңгейі   төмендегідей   көрсеткіштермен

сипатталады:

Нақтылық

Жылдамдық

Ізденімпаздық

Нацтылъщ - тапсырманы дүрыс орындау.

Жогары деңгей - тапсырманы қатесіз орындау.

Орташа деңгей - тапсырманы қарапайым қателермен орындау.

Төменгі деңгей - тапсырманы 50% қатемен орындау.

Жылдамдыц - тапсырманы белгілі бір уақыт аралығында орындау.

Жогары деңгей - тапсырманы көрсетілген уақытта орындау.

Орташа деңгей - тапсырманы берілген уакыттан 1-2 минут кеш орындау.

Төменгі деңгей - тапсырманы берілген уақыттан 3 жэне одан да коп минут

кеш орындау.

30

 

Ізденімпаздыц    -    өз    бетімен    орындаушылықтың    әртүрлі    сатысында

тапсырманы орындау.

Жогары деңгей - тапсырманы ешкімнің көмегінсіз өз бетімен орындау.

Орташа  деңгей  -  тапсырманың   кейбір   жерлерін   мұғалімнің   көмегімен

орындау.

Төменгі деңгей - тапсырманың 50% мүғалімнің көмегімен орындау.

Оқушылардың    оқу    үлгерімі    орташа    балды,    материалды    меңгерудің

сапасының процентін жэне үлгерім процентін есептеу негізінде анықталады.

Орташа балды шығаруда Ж. Б. Қоянбаевтың ұсынған білім және білікті

бағалау өлшемдері пайдаланылды:

«5» бағасы - оқу материалын толық, дэл логикалық бірізділікпен айтылған

жауапқа қойылады.

«4» бағасы - материалды толық біледі, бірақ болар - болмас кемшілігі бар

жауапқа қойылады.

«3» бағасы - жауабы негізінен дүрыс, бірақ толық емес, білімінде кейбір

проблемалар еске алынбаған жауапқа қойылады.

«2» бағасы - оқушы жауабында қателіктер, білімінде елеулі кемшіліктер бар.

«1» бағасы - тексерілген оқу материалы бойынша білімі жоқ, толып жатқан

өрескел қателер үшін қойылады.

3.Шыгармашылъщ децгейге жету өлшемдері

С. Л. Рубинштейн «ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға педагогикалық, психалогиялық берік негіз бар» - деген ойы құнды. Ол бойынша өнертапқыштық пен жаңалық ашуға жетелейтін баланың жаңа қасиеттін ашуға болады екен. Бүл экспериментті қүруға қажетті түжырымдама, тағы бір психалогиялық негізі болып табылатын теория - Л.С.Выготскийдің «оқыту процесінде оқушының ақыл - ойының дамуы «актуалды даму» аймағынан «жақын арадағы даму» аймағына ауысуы» туралы теориясы. Бүл ауысу - тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған 1 - ші деңгейден өнімді іс - эрекет арқылы жүзеге асады. С. Л. Рубинштейн «ойлау барысында ойлау объектісін жаңа байланыстарға қосуға

31

 

педагогикалық, психалогиялық берік негіз бар» - деғен ойы қүнды. Ол бойынша өнерхапқышхық пен жаңалық ашуға жетелейтін баланың жаңа қасиеттін ашуға болады екен. Бүл эксперименххі қүруға қажетті хүжырымдама, хағы бір психологиялық негізі болып хабылатын хеория - Л. С Выгохскийдің «оқыту процесінде оқушының ақыл - ойының дамуы «акхуалды даму» аймағынан «жақын арадағы даму» аймағына ауысуы» хуралы хеориясы. Бүл ауысу - хапсырмаларды кайхалап орындауға ғана арналған 1 - ші деңгейден өнімді іс - эрекех арқылы жүзеге асады.

Осындай іс - эрекех деңгейлері арқылы оқушылар оқу махериалдарын эр хүрлі деңгейде қабылдайды.

В. П. Беспалько бү_л деңгейлерді хөрхке бөлді: бірінші деңгей -«міндеххі, оқушылық», екінші - алгорихмдік, үшінші - эврисхикалық жэне хөрхінші - шығармашылық деңгейлердегі қабылдау. Сондықхан да, оқушылардың білім, білік, дағдыларын жехілдіру үшін, оқыхудың дифференциалды жэне дербес деңгейлік принципхерінің халапхарына сэйкес өхкізілехін эр хүрлі сабақ хүрлеріне арналған хөрх деңгейдегі хапсырмалар әзірленді.Бүл хапсырмалар оның жаңа хақырып бойынша меңгерген білімдерін өз бехімен жехілдіріп, білікхіліхі мен дағдысын дамыхуға арналады. Бүл хапсырмалар осы хақырыпхы меңгеруге бөлінген уақыхқа холық сияхындай шамадағы махериалдарды қамхиды жэне ең дарынды деген оқушының қабылдау деңгейіне лайықхалып қүрасхырлады. Оларға, мысалы махемахика пэнінен, хөмендехідей халапхар қойылды;

Бірінші деңгейдегі тапсырмалар га; Жаххап алуға лайықхалған болуы керек.

Алдыңғы сабақха жаңадан меңгерілген білімнің оны өзгерхпей қайхалап, пысықхауына мүмкіндік беруі хиіс.

Тапсырмалар жаңа хақырып үшін хипхі жэне өмірмен байланысхы болуы керек. Мүндай хапсырмаларды қүрасхырған кезде олардың хаңымдылығы мен қызықхылық жақхарына ерекше көңіл аударған жөн.

32

 

Екінші деңгейдегі тапсырмаларга;

Өтіп кеткен материалдарды реттеуге және жүйелеуге берілген 
тапсырмалар. Бүлар өзгертілген жағдайлардағы тапсырмалар, яғни бүрынғы 
тапсырмаларға үқсас, бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін 
түрлендіріп   пайдалану   қажет   болады. Оқушының      огілау   цабілетін

жетілдіруге берілген тапсырмалар. Оларда біздің үлттық ерекшеліктеріміз ескерліп, танымдық жэне үйретімділік маңызы болуы қажет болады. Бүлар: логикалық тапсырмалар, ребустар мен сөзжүмбақтар.

Үшінші эвристикалыц деңгейдегі тапсырмалар;

1. Танымдъщ-іздену (эвристикалық) түрдегі тапсырмаларды орындау барысында оқушылар жаңа тақырып бойыншамеңгерген алғашқы қарапайым білімдерін (заңдылықтар шығару, аңықтамалар, жаттау, т.с.с.) жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс. Эврика! Мүндай жүмыс-анализ бен синтез жэне салыстыру арқылы негізгісін аңықтау, қортындылау сияқты ой жүмыстарын қажет етеді.

Өздігімен мысалдар қүрастыру жэне оны өздігімен шығару, өмірден алынған мәліметтер негізінде диаграмма, графиктер салу, жергілікті жағдайда өлшеу жүмыстарын жүргізуге берілетін тапсырмалар. Ой қорытуға арналған, дағды қалыптастыратын тапсырмалар.

Төртінші шыгармашылық денгейдегі тапсырмаларга;

Оқушылардың жинаған өмірлік тэжірибесі мен қалыптастырған үғым, түсініктерінің, қиялы мен белсенді ой еңбегінің нэтижесінде жаңаша, бүған дейін болмаған, белгілі бір дэрежеде олардың жеке басының икемділігін байқататын дүние жасап шығуына негізделген берілген такырыпқа өз бетімен жүмыс орындау. Демек, бүл тапсырмалар -оқушылардың біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру жэне оны бағалау деңгейі болады.

Эксперимент 3- сыныпта математика пэні негізінде жүргізілді. Эксперимент басындағы нәтиже төмендегідей:

33

 

Білімді меңгеру деңгейі бойынша:

Жоғары деңгей - 8 оқушы - (44,4 %)

Орташа деңгей - 6 оқушы - (33,3 %)

Төменгі деңгей - 4 оқушы - (22,3 %)

Білік пен дагдыныц цалыптасу деңгейі бойынша:

Жоғары деңгей - 7 оқушы - (38,9 %)

Орта деңгей - 8 оқушы-(44,4%>)

Төмен деңгей - 3 оқушы -(16,7%)