Өнімнің сапасын көтерудің негізгі бағыттары

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе..................................................................................................................3

І Тарау. Өнімнің сапасын бағалаудағы жүйелік ................5

1.1 Өнім сапасы туралы түсінік және жоғарлатудың маңызы, негізгі жолдары....................................................................................................................5

1.2 Өнімнің сапасын көтеруде инновация, маркетинг жүйелерін жетілдіру жолдары....................................................................................................................8

1.3 Кәсіпорындағы өнім сапасын жоғарлатуға  арналған шаралар және оның экономикалық   және әлеуметтік тиімділігі........................................................12

ІІ.Тарау.Өнімнің сапасын көтерудің негізгі бағыттары.......................................................................................................15

2.1 Нарық жағдайында өндірілетін өнімнің сапасының ұғымы, мағнасы.......15

2.2 Бүкіләлемдік сауда ұйымына кіру алдында өнімнің сапасын көтерудің маңызы....................................................................................................................17 
2.3 Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар, олардың жіктелуі.......21

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................26

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...............................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       Кіріспе

Өнімнің сапасы ─ өндіріс тиімділігінің жоғарлауының, кәсіпорынның бәсеке қабілетінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсуіне, қор қайтымына,  материалдық   ресурстардың  үнемделуіне  ықпалын  тигізеді.

Қоғамдық қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны сапа мәселесіне күрделі, комплекстік мінездеме береді.

Сапа ─ бұл  экономикалық  категория,  ол «тұтынушы құны», «құн», «тиімділік», «баға», «пайда», «материалдық қызығушылық» түсініктерімен  тығыз байланысты. Сапаны  зерттеу  арқылы  сапаның өндіріс тиімділігімен байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімділігінің көрсеткіштерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді түсінуге болады.

 Өнімнің сапа деңгейі оның  салалық көрсеткіштері жүйесі  негізінде анықталады. Бұл деңгейді  анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің  сандық маңызын білу және ұқсастық  өнім көрсеткіштерімен салыстыру  қажет.

Тақырыптың міндеттер:

• Өнімнің  сапасын  басқару  ─  сапа  талаптарын  қанағаттандыру,  оның  ішінде  жобалау:
• конструкторлық  және  өзара  шарттық  талаптарға сай  келуі  үшін  пайдаланатын  әдістер  мен  қызметтер  жиынтығы.
• Өнім сапасын жоғарлату, оның жоғары деңгейіне  жету ─ шаруашылық механизмнің жетілдірудің, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды элементі:
• анықтаушы аргументі сапаны басқарудың нақты механизмсіз жоғары сапаға жетуі.

Халықаралық және отандық тәжірибе, сонымен қатар халықтың төмен төлемқабілеттілігімен сипатталатын Қазақстан нарығын зерттеу негізінде зерттеуші сапаға  тұтынушы өміріне қауіпсіздік мақсатымен сәйкес келетін мемлекет талаптарын анықтайтын тұтынушы параметрлерінің жиынтығы  ретінде қарайды.

Нарықтағы әрбір тауар тұтынушымен бағаланады, ең алдымен бұл ─ сапаның  жеке   және  қоғамдық  қажеттіліктерді  қанағаттандыратын  деңгейі.

«Өнімнің сапасы» түсінігінің объективтік трактовкасы сапаны жақсарту мәселесін  қоғамдық  өндірістің тиімділігін жоғарлату, қорытынды жақсы қаржылық көрсеткіштерге жету мәселесін шешумен байланыстыруға  мүмкіндік  береді. Сонымен қатар, бұл өнім сапасы мәселесін нарықтық қатынастардың дамуының және өнім сапасын әлемдік стандарттарға  бағыттануы  жағынан  қарастыруға  мүмкіндік  береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тарау І. Өнімнің сапасын бағалаудағы жүйелік

 

1.1 Өнім сапасы туралы түсінік және жоғарлатудың маңызы, негізгі жолдары

 

Өнімнің сапасы ─ бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны ─ бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы ─ бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейінің көрінуі.

      Өнімнің сапасы  ─ өндіріс тиімділігінің жоғарлауының, кәсіпорынның бәсеке қабілетінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсуіне, қор қайтымына,  материалдық   ресурстардың  үнемделуіне  ықпалын  тигізеді.

Қоғамдық қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны сапа мәселесіне күрделі, комплекстік мінездеме береді.

Сапа ─ бұл  экономикалық  категория,  ол «тұтынушы құны», «құн», «тиімділік», «баға», «пайда», «материалдық қызығушылық» түсініктерімен  тығыз байланысты. Сапаны  зерттеу арқылы  сапаның өндіріс тиімділігімен байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімділігінің көрсеткіштерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді түсінуге болады.

 Өнімнің сапа деңгейі оның  салалық көрсеткіштері жүйесі  негізінде анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.

Өнімнің  сапасын  басқару  ─  сапа  талаптарын  қанағаттандыру,  оның  ішінде  жобалау – конструкторлық  және  өзара  шарттық  талаптарға сай  келуі  үшін  пайдаланатын  әдістер  мен  қызметтер  жиынтығы.

Сапаны  басқарудың нысанына өнімнің сапасына әсер ететін процестер  жатады. Олар  өнімнің өмір сүру циклының өндіріске дейінгі, өндіріс  сатысында  және  өндірістен  кейінгі  сатыларында  кездеседі.

Өнімнің сапасын басқаруды жетілдіруде отандық өндірушілердің алдына   қойылатын   негізгі  мәселелер,  олар:

• өнімнің сапалылығын басқару жүйесіне маркетинг қызметі механизмін  қосу;
• тұтынушыға және барлық өндірістік қызметтерде сапаны басқару жүйесін  қалай  бағыттау;
• өнімнің өмірлік кезеңінің барлық белестеріндегі сапаны басқару жүйесіндегі  механизм  әсерлерін  күшейту.

Сапаны  басқару  жүйесін  енгізу  кәсіпорында  мынандай міндеттерді  шешуге  мүмкіндік  береді:

• жоғары  сапалы  өнімнің   тұрақтылығын  қамтамасыз  ету;
• өнім  көлемін  ұлғайту  және  оны  сататын  нарықты  (рынокты) табу;
• жоғарғы бағада сататын өнімді көбейту мүмкінділігін қарастыру;
• өнімнің бәсекеге жарамдылығы және қаржы жағдайының тұрақтылығы  жөніндегі  проблемаларды  шешу.

Нарықтық қатынастар дамуы жағдайында  өнімдердің сапасын жақсарту ─ басқарылатын процес.

Реформа кезеңінің алдында өнімнің сапасын жоғарлату мәселесіне мүлдем көңіл бөлінбеді деуге болмайды. Өнімді аттестациялау, стандартизация, оны бақылаудың әртүрлі әдістері болды, бірақ тамақ өнеркәсібінде сапаға ықпал ету мүмкіндіктері локальды болды,  комплекстік,  логикалық  қорытындылаумен  ерекшеленбеді.

Нарықтық қатынастар жағдайында  өнімдер сапасының жоғарлауының бағыттылығы,   экономиканың  дамуының  құрама  элементі, ал жоғары сапаға жету ─  өндірістік және әлеуметтік сферадағы қайта қалыптасудың негізгі мақсаттардың  бірі  болып  табылады.

Бірақ  қазіргі уақытқа дейін  өнім сапасын  жоғарлату   мәселесіне  айтарлықтай  көңіл бөлінбеді, тұтынушылар сұранысы жоғары сапалы өнім жағына ауыса бастады. Өкінішке орай, өндірушілердің өздері  шикізаттың сапасына емес, ең алдымен табысты максимизациялауға, өндіріс көлемінің  өсуіне  көп  көңіл  бөлді.

Сонымен қатар, сапасы төмен өнімдер импортының өсуі байқалып  жатыр. Қазіргі таңда Қазақстанда көптеген өнімдердің сапасы   европаның   және   әлемдік  стандарттардан едәуір артта  қалған.

Өнім  сапасын  жоғарлату   өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін де  өте  маңызды, өйткені жоғары сапалы өнім тек қана сапасы жоғары шикізаттан  өндіру  мүмкін.

Қойылған мақсатпен байланысты келесі мәселелер анықталады:

• өнім сапасы категориясының мәнін және оның нарықтық экономика жағдайындағы пайдаланудың ерекшеліктерін зерттеу;
• өнімнің сапасын басқару жүйесінің құрама элементтерінің методологиялық тәсілдерін анықтау;
• зерттелетін аймақта қазіргі жағдайдағы өнім сапасын басқару мәселелерін және оның бәсеке қабілеттілігін талдау;
• теориялық және тәжірибелік материалдарды анықтау және  өнім сапасын басқару механизмдерін жетілдіру бойынша ұсыныстар беру;
• ұсынылған шараларды енгізуден болатын экономикалық тиімділікті анықтау.

Өнім сапасын жоғарлату, оның жоғары деңгейіне  жету ─ шаруашылық механизмнің жетілдірудің , өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды элементі, сонымен қатар оның анықтаушы аргументі сапаны басқарудың нақты механизмсіз жоғары сапаға жетуге мүмкін  емес  болып  табылады.

Халықаралық және отандық тәжірибе, сонымен қатар халықтың төмен төлемқабілеттілігімен сипатталатын Қазақстан нарығын зерттеу негізінде зерттеуші сапаға  тұтынушы өміріне қауіпсіздік мақсатымен сәйкес келетін мемлекет талаптарын анықтайтын тұтынушы параметрлерінің жиынтығы  ретінде қарайды.

Нарықтағы әрбір тауар тұтынушымен бағаланады, ең алдымен бұл ─ сапаның  жеке   және  қоғамдық  қажеттіліктерді  қанағаттандыратын  деңгейі.

«Өнімнің сапасы» түсінігінің объективтік трактовкасы сапаны жақсарту мәселесін  қоғамдық  өндірістің тиімділігін жоғарлату, қорытынды жақсы қаржылық көрсеткіштерге жету мәселесін шешумен байланыстыруға  мүмкіндік  береді. Сонымен қатар, бұл өнім сапасы мәселесін нарықтық қатынастардың дамуының және өнім сапасын әлемдік стандарттарға  бағыттануы  жағынан  қарастыруға  мүмкіндік  береді.

Еуропалық сапа ұйымы (ЕСҰ) сапа түсінігін кеңірек қарастырады. Тұтынушылар және халықшаруашылық көзқарас тұрғысынан жоғары технологиялық,   эстетикалық   қасиеттерімен   қамтамасыз   ету    ғана   емес, сонымен бірге  оның өндіруіне және тасымалдауына аз шығын кетіру маңызды  болып  табылады.  Яғни, өнім  сапасының  оптималдық  деңгейі  бұл ─ аз қоғамдық  еңбек шығынмен  жасалған белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыратын  оның   барлық   қасиеттерінің   жиынтығы.Белгілі бір қажеттіліктерді толығымен қанағаттандыру позициясынан өнім сапасын жоғарылату мәселесін зерттеу өнім сапасы және өндіріс тиімділігінің  анализін  талап етеді

 

 

 

 

 

 

 

1.2 Өнімнің сапасын көтеруде инновация, маркетинг жүйелерін жетілдіру жолдары

 

Қазақстан экономикасының реформалану үрдісі халық шаруашылығының, сонымен қатар ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекелік қабілетсіз кезінде жүріп жатыр. Бұл жағдайда тек өз тәжірибелеріміз бен олардың нәтижелеріне ғана емес сондай-ақ әлемдік теория мен тәжірибелерді де кеңінен қолдануға болады. Теориялық концепция ретінде маркетинг XIX ғасырдың екінші жартысында белгілі болса, ал агромаркетинг түсінігі Қазақстан экономикалық ілімнде соңғы жиырма жыл ішінде пайда болды. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарда екпінді және интуитивті-эмпирикалық негізде жұмыс істеуге мәжбүрленген маркетингтік қызметтер құрылуда. Қазіргі кезге дейін агромаркетинг туралы ілім құрылған жоқ, сондықтан оны қалыптастыру жөнінде ғылыми негізделген ұсыныстар да кездеспейді. Агроөнекәсіптік кешен өнімдерімен байланысты маркетинг өнеркәсіптің және маркетингтік қызметтің басқа түрлерімен салыстырғында күрделі, өйткені ол ауыл шаруашылық спецификасымен, әдістерді көп түрлілігімен, оны жүзеге асыру тәсілдері мен амалдарын, өндірілетін өнімдердің тұрғындар үшін маңыздылығымен, өнімді дайын өнімді өңдеу, сақтау және тұтыну орындарына жедел түрде жеткізу қажеттілігімен анықталады. Агромаркетингтің қазіргі заманға лайық концепциясын құрастыруда жоспарлы экономикадағы: өндірістік бағдарламаларды, жоспарларды құру, тек нарыққа бағытталмай, өндірісітік-өткізушілік қызметті де есепке алу, технолог, агроном, зоотехниктер мен менеджер, маркетологтарды өзара байланыстыра отырып еңбектерін тиімді пайдалану секілді  жағымды сәттерді тыс қалдырмау керек. Экономистер маркетинг концепциясы және өткізу концепциясын бөліп қарастырады. Маркетинг концепциясы – сатып алушылардың төлем қабілетті талаптарынан шығып, осы қажеттілікті қанағаттандыру арқылы табыс табуға бағытталады. Өткізу концепциясы – негізінде тауарларды басқарады, оның мақсаты болып сату көлемін ұлғайту арқылы табыс алу табылады. Агромаркетинг концепциясы да тауарларды (ауыл шаруашылық өнімдері) басқарады, бірақ төлем қабілетті сұраныссыз табыс алу мүмкін емес, ал  кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыруға сату көлемін ұлғайту есебінен де, өндірістегі технологиялық үрдісті жетілдіру есебінен де жетуге болады. Осылайша агромаркетинг – нарықтық басқару концепциясы ретінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, өңдеу, өткізу салаларындағы кәсіпкерліктің теоретикалық негізіне айналуы керек.