Қаржылық есеп және кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік баланстың ролі мен маңызы

Қаржылық есеп берудің  элементтерін тану- бұл бухгалтерлік балансқа енгізу процесі немесе қаржылық- шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп берудің бабы, ал ол элементтерге берілген анықтамаларына сәйкес келеді және мынадай тану тұжырымдамасын (критериясын) қанағаттандырады:

 кез- келген болашақтағы олжаның  осы баптарда көрініс табу ықтималдығы бар, оның түсуі де, шығып кетуі де мүмкін;

 баптың құны бар, ол үлкен дәлдікпен  өлшенуі мүмкін.

Қаржылық есеп берудің  элементтерін бағалау. Бағалаудың көмегімен олардың құны анықталуы мүмкін, соның нәтижесінде (активтер мен міндеттемелер) танылады және қаржылық есеп беруге тіркеледі. Бағалаудың келесі түрлері бар:

бастапқы құны- активтер тараптардың келісімі бойынша белгіленген және олардың алынған бағасы бойынша көрініс табады; міндеттеме келіп түскен сомасы бойынша көрініс табады, түрлі жағдайлардың тоғысуының (салдарынан) қалыпты кезінде олардың өтелуі үшін төлем жасалады;

ағымдағы құны- активтер есеп берудегі ақшалай сомасы бойынша көрініс табады, егер де осы немесе осыған ұқсас актив алынса, онда ол сол сомада төленеді; міндеттемелер есеп берудегі дисконтталмаған бағасы бойынша көрініс табады және тап осы сомада өтелуі талап етіледі;

сату құны- активтер өзінің сатылған құны (ақша қаражатының сомасы) бойынша көрініс табуы мүмкін; міндеттемелер өзінің өтелген сомасы бойынша көрініс табады, демек дисконтталмаған сомасын білдіреді және олардың өтелуін талап етеді;

дисконтталған құны- активтер келешекте келіп түсетін ақша қаражатының дисконтталған құнын білдіреді, ағымдағы құны бойынша көрініс табады, ол субъекттің әдеттегі қызметінің барысында солайша топтап көрсетіледі (немесе қортындыланады);

баланстық құны- актив пен міндеттеме баланстық есеп берілген күніндегі бағасы бойынша көрініс табады.

Субъект қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен міндеттемелерді  бағалау үшін бастапқы құнын негізге алады және  сонымен қоса басқа да бағалау әдістерін пайдаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорын балансы                          1 қаңтар 2006 ж. кодтары                   Ұйымның атауы    АШМ “Сервис орталығы”       Мекен- жайы          Атакент өңірі     Өндіріс ұйымының  қызмет ету түрі     Шаруашылық  нысаны      Мемлекеттік  мүлікті басқару органы     Өлшем бірлігі     Берілу мерзімі     Нақты берілген  мерзімі Активтер Баб кодтары Жыл басындағы  кезеңге Жыл соңындағы  кезеңге І Бөлім. Ұзақ мерзімді активтер:       Материалдық емес активтер       Бастапқы  құны (10)       Жинақталған амортизация (11)       Қалдық  құны (010- 011)       Негізгі құралдар       Бастапқы  құны (121- 125 пюттар)       Жер (121)       Ғимараттар  мен қондырғылар (122)       Машиналар мен құрал- жабдықтар (123)       Басқа да негізгі құралдар (124- 125)       Жинақталған амортизация (13)       Қалдық  құны (020- 021)       Аяқталмаған құрылыс (126)       Инвестиция (14)       Бас (еншілес) серіктестік       Тәуелді серіктестік       Ұзақ  мерзімді дабиторлық қарыздар       Жиыны       ІІ Бөлім. Ағымдағы активтер       Материалдар (20)       Аяқталмаған өндіріс (21)       Тараулар (22)       Дайын өнім (221)       Басқа ТМҚ (223)       Дебиторлық  қарыздар:       Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің қарызы (борышы) (30)       Бас (еншілес) және тәуелді серіктестіктердің    дебиторлық қарызы (32)       Басқа да дебиторлық қарыздар (33)       Оның  ішінде ҚҚС (331)       Болашақ кезеңнің шығыстары (34)       Берілген  аванстар (35)       Қаржы инвестициясы (40)       Ақша қаражаттары (41, 42, 43, 44, 45)       оның ішінде есеп айырысу       қаражаты (44)       аударылған ақша қаражатының  жолдағысы (41)       Валюталық плюттағы ақша қаражаты (43)       Басқа да ағымдағы активтер       Жиыны       Барлығы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пассивтер Баб кодтары Жыл басындағы  кезеңге Жыл соңындағы  кезеңге І Бөлім. Меншік капитлы                       Қосымша төленген капитал       Қосымша төленбеген капитал       Резервтік капитал       Таратылмаған  табыс (жабылмаған зиян)       өткен жылдардағы       Есептік жылдағы       Негізгі құралдар, орталықтандырылған күрделі  салымдардың есебінен пайдалануға  берілген және еншілес (бас) кәсіпорындардан  тегін алынған негізгі құралдар       Жиыны       ІІ Бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер       Ұзақ  мерзімді несиелер       Ұзақ  мерзімді кредиторлық қарыздар       Кейінге қалдырылған салықтар       Жиыны       ІІІ Бөлім. Ағымдағы міндеттемелер       Қысқа мерзімді несиелер       Кредиторлық қарыздар       Бюджетпен есеп айырысу       соның ішінде       Кейінге қалдырылған салықтар       Еншілес (тәуелді) серіктестердің кредиторлық қарызы       Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу       Алынған аванстар       Жабдықтаушылармен және мердігерлер мен есеп айырысу       Еңбек ақы бойынша персоналдармен есеп айырысу       Еңбеккерлердің  демалысы бойынша қарыздарын есептеу       Басқа да кредиторлық қарыздар       Басқалары       Жиыны       Барлығы       Басшы_____________________________________ Бас бухгалтер_______________________________

 

 

Қаржылық- шаруашылық қызметі  туралы есеп беру нысаны табыс пен шығыс шоттарын ашып, оларға шолу жасайды. Қаржылық- шаруашылық қызметінің есеп беруі келесі көрсеткіштерден тұрады:

 өнімді, жұмысты, қызметті сатудан  түскен табыс; ҚҚС, акциздер және басқа  міндетті төлемдер мен салықтар шегертілген  түрінде көрсетіледі, қайтарылған тауар құнын, бағадан және сатудан жасалған жеңілдіктерді қоспағанда;

 өнімнің, жұмыстың, қызметтің сатылған өзіндік құнына кәсіпорынның нақты  шығындары, яғни өнімді, жұмысты, қызметті өндірумен байланысты тікелей шығындар кіреді;

 жалпы табыс- өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан түскен табыстан өнімнің нақты өзіндік құнын алып тастағаннан соң шығатын қаржылық нәтижесі;

 кезең шығыстары- өнімнің, жұмыстың, қызметтің  өндірістік өзіндік құнына енбейтін шығыстар: жалпы және әкімшілік шығыс, сату бойынша шығысы, пайыздары төлеу бойынша шығыстары;

 негізгі қызметтен түскен табыс (зиян)- жалпы табыс пен кезең шығыстарының айырмасы;

 негізгі емес қызметтен түскен табыс (зиян)- кәсіпорынның негізгі қызметімен байланысты емес операциялардан алынған  табысы (негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, бағалы қағаздарды сатқаннан, субсидий т.б.).

 салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен алынған табыс- негізгі  және негізгі емес қызметтерін біріктіргеннен алынған табыс;

 табыс салығы бойынша шығыс- 11 БЕС салынған, соның ережесіне сәйкес есептік кезең үшін анықталған табыс салығы бойынша шығысы;

 салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен алынған табысы (зияны)  салық салынғанға дейінгі табыстан табыс салығы бойынша шығысын  шегергеннен соң алынған табысы (зияны);

 төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны)- есептік кезеңде орын алған  төтенше жағдайдың сальдоланған нәтижесі;

 

“АШМ «Сервис» Орталығы” (атауы) Атакент өңірі. (мекен-  жайы)   ҚАРЖЫЛЫҚ- ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ ЕСЕП БЕРУ 1 қаңтар 2006ж (мың теңге) Көрсеткіштер  атауы Сызық жолының  № Табысы Шығысы Сатылған өнімнен (қызметтен, жұмыстан) түскен түсім       Сатылған өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құны       Жалпы табыс       Кезең шығыстары-  Барлығы:       оның ішінде:   Жалпы және әкімшілік шығыстары       Сату  бойынша шығыстары       Пайыз бойынша шығыстары       Негізгі қызметтен  түскен табыстары (зияндары)       Негізгі емес қызметтен  түскен табыстары (зияндары)       Салық салынғанға дейінгі әдеттегі қызметінен түскен табысы       Заңды тұлғадан ұсталынған табыс салығы       Кейінге қалдырылған салықтар       Салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметінен түскен табысы       Төтенше жағдайдан алынған табысы (зияны)       Таза  табысы (зияны)

 

 таза табыс (зиян)- есептік кезеңде  кәсіпорынның алған қаржылық нәтижесі.

Сонымен, қаржылық- шаруашылық қызметінің нәтижелеі: 70- “Негізгі қызметтен түскен табысы”, 72- “Негізгі емес қызметтен  түскен табысы”, 80- “Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік  құны”, 81- “Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату барысында жұмсалған шығындары”, 82- “Жалпы және әкімшілік шығындары”, 84- “Негізгі емес қызмет бойынша шыққан шығындары”, 85- “Табыс салығы бойынша шыққан шығындары”, 71- “Сатылған тауарлардың қайтарылуы және сатуға байланысты шегерімдер, сондай- ақ баға шегерімдері”, 86- “Төтенше жағдайдан және тоқтатылған операциядан келген табыстары (зияндары)”, 87- “Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан түскен табысы (зияны)” шоттарының деректерінің негізінде шығарылады. Басқаша айтқанда, есеп беруге қажетті барлық деректерін бухгалтерлік есеп шоттарында көрініс тапқан мәліметтерден тікелей алынады.

Ақша қаражатының қозғалысы  туралы есеп беру. Есеп беру 4 БЕС талаптары бойынша жасалады. Есепте негізгі (немесе операциондық), инвестициялық және қаржы жөніндегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаражат ағыны (тасқыны) туралы барлық деректері, сондай-  ақ қаржы қызметінде пайдаланылатын таза ақшалай қаражаты, ақшалай қаражаттың және олардың эквиваленттерінің таза көбеюі, жылдың басындағы және аяғындағы ақшалай қаражат пен оның эквиваленттері көрсетіледі.

№ 4 бухгалтерлік есеп стандартына  сәйкес субъекттер жасаған “Ақша  қаражаттарының қозғалысы туралы есеп”  заңды тұлғаның қаржылық жағдайындағы өзгерісті бағалауға мүмкіндік  береді, бұл оларды есепті кезең ішіндегі операциондық (кіріс алатын негізгі қызмет пен инвестициялық және қаржы қызметтеріне жатпайтын өзге де қызметі), инвестциялық (ұзақ мерзімді алашақтарды сатыр алу мен сату) және қаржылық қызметі (жеке капиталы мен заем қаражаттарының мөлшері және құрамындағы өзгеіс нәтижесі болып табылатын заңды тұлғаның қызметі) тұрғыдан алғанда қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы туралы хабарламамен қамтамасыз етеді. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп субъекттің есепті жылдың ішіндегі қаржылық есебінің құрамында беріледі.

Ақша қаражатының қозғалысы  операциондық, инвестициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан алған мағлұматтардың мазмұнын ашу үшін керек, мұның өзі  заңды тұлғаның қаржы жағдайын және қызмет түрлерінің ықпалын бағалауға  мүмкіндік береді.

Инвестициялық қызметтен  түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде тура әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында ақшалай  түсім қаражаттары мен төлемдердің  негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама түсім қаражаттары мен  төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім қаражаттары мен төлемдердің  негізгі түрлері ашып көрсетіледі, не жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін, бұл әдіс жағдайында таза табыс пен зиянға ағымдағы активтер мен міндеттемелерге, ақша операцияларының өзгерістеріне, сондай- ақ инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесі болып табылатын кірістеріне немесе зияндарына қарап түзетулер енгізіледі.

Операциондық қызметтегі ақша қозғалысын анықтау үшін тікелей және жанама әдістер пайдаланылады.

Тікелей әдісте ақша қозғалыстарының  негізгі түрлері ашылады. Мысалға, өнімді сатудан түскен түсіммен сатып  алынған материалдардың барлық төлем  түрлерін, КДШ (көлік- дайындау шығыстарының) төлемін, несие үшін пайыздық төлемдерін, бюджетке тиесілі төлемдерін шегереді.

Операциондық қызметте тікелей әдісті пайдаланған кезде  ақша қаражатының түсуі мен шығуының нәтижесі: өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан  түскен түсімнен, алынған аванстан, пайыздан, дивиденттен, роялтиден және т.б. табыстардан; жабдықтаушылармен және мердігерлердің қарызын төлегеннен, берілген аванстан, төлеген жалақыдан, бюджет пен бюджеттен тыс төлемдерінен және т.б. шығыстарынан тұрады.

Жанама әдістер- бұл  әдісте таза табыс немесе зиян өзгерген ағымдағы активтер мен міндеттемелеріне, ақшасыз операцияларына, сондай- ақ өткен жылдармен салыстыра отырып, қаржылық және инвестициялық қызметтердің нәтижесі болып табылатын табыстар мен шығыстарға түзету (корректр) жасалады. Бұл әдісте баланс мәлісеттері мен қаржылық- шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру мәліметтерін негізге алады. Бұл әдіс қаржылық- шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп берудің әрбір баптарына түзету енгізуді көздемейді. Тек қана таза табыс сомасын өткен жылдармен салыстыру арқылы есептік кезеңің көрсеткіштеріне түзетулер енгізіледі.

Таза табысты (зиянды) түзету

 

Таза табысты  түзететін операциялар	Түзетуді жүргізудің тәртібі
Материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша  есептелген амортизациясы	Есептелген амортизация сомасы таза табыс сомасына қосылады, өйткені ол ақша қаражаттарының шығысын әкелмейді
Ағымдағы активтердің  сомасының өзгерістері: дебиторлық қарыздар, қорлар (запастар), болашақ  кезеңнің шығыстары, басқа да ағымдағы активтер т.б.	Егер ағымдағы активтер өсетін болса, онда ағымдағы ақша қаражаттары азаяды да, ал егерде керісінше болса, онда ақша қаражаттары өседі, онда олардан түскен табысы да көрсетеді
Ағымдағы міндеттемелердің сомасының өзгерістері (қысқа мерзімді банкі несиелерін қоспағанда), кредиторлық қарыздар, салық төлемдері, басқа да ағымдағы міндеттемелер	Ағымдағы міндеттемелердің сомасы өссе, ақша ағымының сомасы да өседі, егер міндеттемелер азайса, онда ақша қаражаттары да азаяды, онда олардан  алынған шығысы да көрсетеді

 

Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру- жанама әдіс 1 қаңтар 2006ж Кәсіпорын ұйым “АШМ Сервис Орталығы”                        № 3 нысаны Өндіріс саласы (қызмет түрі)  өндіріс Өлшем бірлігі: мың теңге   Көрсеткіштер  Сызық жолының коды Сомасы 1. Операциондық  қызметтен алынған ақша қаражатының қозғалысы     Таза табыс      Таза табысты салыстыру  үшін жасалатын түзетулер     Есептелген таза сомасы     Ұзақ мерзімді активтерді сатқаннан алынған нәтижесі     Тауарлы- материалдық  запастардың өзгерісі     Дебиторлық қаыздардың өзгерісі     Болашақ кезеңнің шығыстарының өзгерісі     Кредиторлық қарыздардың  өзгерісі     Басқа да активтердің  өзгерісі     Басқа да түсімдеу     Операциондық  қызметтен түскен ақша қаражатының  таза сомасы     2. Инвестциялық  қызметтен алынған ақша қаражатының  қозғалысы     2.1. Түскен ақша  қаражаттары     Негізгі құралды, материалдық  емес активтерді және басқа ұзақ мерзімді актвтерді сатқаннан түскен табыс     Қаржылық инвестицияны сатқаннан түскен табыс     Басқа да түсімдер     2.2. Ақша қаражатының  есептен шығуы     Негізгі құралдарды сатып алу     Материалдық емес активтерді сатып алу     Қаржылық инвестицияны сатып алу     Басқа да төлемдер     Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының таза сомасы     3. Қаржыландыру  қызметінен алынған ақша қаражаттарының  қозғалысы     Түскен ақша қорытындысы     Акцияны шығару     Ұзақ мерзімді несиелердің  түсуі     Қысқа мерзімді несиелердің  түсуі     Құрылтайшылардың салған салықтарының түсімі     Басқа да түсімдер     Ақша қаражатының есептен  шығуы     Ұзақ мерзімді неселерді  өтеу     Қысқа мерзімді несиелерді өтеу     Дивиденттерді төлеу     Басқа да төлемдер     Қаржыландыру қызметінен түскен ақша қаражаттарының таза сомасы     Ақша қаражатының және оның эквиваленттігінің таза әдістері     Есептік кезеңнің басындағы  ақша қаражаты     Есептік кезеңнің соңындағы ақша қаражаты     Басшы________________________________________ Бас бухгалтер__________________________________