Қаржылық есеп және кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік баланстың ролі мен маңызы

Өндірістердің нарықты  экономикалық қатынастарға өтуі меншіктік  және кәсіпкерлік қызметтері түрлерінің әртүрлі формаларда көруін қажет етеді. Вексельдік айналымдар жаңадан жасалынады, акциялар мен басқа құнды қағаздар пайда болар, қаржыландыру мен несие берудің принциптері өзгереді, шет ел валюталары мен операция жасау шеңбері кеңейеді. Осыларға байланысты алдыңғы қатарлы Батыс елдер мен халықаралық стандарттардың тәжірбиелері арқылы біздің елімізде көп жылдар бойы қолданып келген бухгалтер есебімен есеп беру күштері жүйесінде өзгерісінің болуына күшті қажеттілік пайда болды. Орталықтанған жоспарлы экономика кезінде бухгалтерлік ақпараттар негізінен жоғарыда тұратын ұйымдар (Басқару және министрлік) үшін яғни солар үшін бухгалтерлік ақпараттар жиналды және қорытынды анализ жасалынды, негізінен ресми адамдар үшін қызмет етті. Ал қазіргі жағдайдағы қаржылық есеп беру- инвесторлар мен серіктестіктерді тарту үшін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен жақын арадағы перспективалары туралы құрылтайшылар мен акционерлерге ақпарат беру үшін горизонтал пайдалану мақсат еткен.

Қаржылық есеп беру ақпаратты  сырттай пайдаланушылар, яғни мүдделі қызыққан заңды және жеке тұлғалар арқылы пайдаланылды. Сонымен бірге жабдықтаушылар, сатып алушылар, нағыз және күшті кредиторлар, несие мекемелері, салық және статистикалық органдар, сонымен бірге өзінің ұйымындағы экономикалық талдау үшін пайдаланылады. Мұның нәтижесінде бухгалтерлік есептер басқару жоспарлары мен саясат туралы қызмет ететін тұлғаларды қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді және бұл ұйымдарға жұмыс сітейтін тұлғалардың жалпы мақсаттарымен міндеттеріне сәйкес әрекет қызмет етуіне жағдай жасайды.

Бұның барлығы есеп пен  есеп берудің мақсаттарын кәсіпорын  дәрежесінде конкреттендіруге жағдай жасайды, мұның нәтижесінде жалпы  алғанда бағаларын анықтауға  мүмкіндік жасалынады.

1. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі анықталынады, яғни кәсіпорынның несиелік борышты қамти алатындығы, өтімділігі, т.б. анықталынады.
2. Рентабельділігі белгіленеді.
3. Шаруашылық қызмет шеңберінде жұмыс істейтін тұлғалардың жауапкершілік дәрежесі анықталынады. Өндіріс құрал- жабдықтарымен жұмыс күшін пайдалануда оның жауапкершілігі бағаланады.

Бұл мақсаттардың барлығына  тек ақпараттық моделдендірудің  көмегі арқылы арқылы жетеді. Еңкөбірек  жалпы модем болып кәсіпорынның мүлкін қорғайтын, оның міндеттемелері мен қорларын белгілі бір кезеңдерде сақтайтын бухгалтерлік баланс болып табылады.

Бухгалтерлік есеп беру статистикалық мәліметтерді салыстыру  үшін қоғамдық дәрежеде пайдаланады, сонымен  бірге ол бюджетімен болған өзара  байланыстар үшін де пайдаланады.

Бухгалтерлік есеп беру негізінде инвестициялық ресурстарды  бөлу туралы өзгерген шешімдерді, региондардағы экономикалық ссаясатты анықтайды, сонымен бірге қоғамның кейбір мүшелерінің әлеуметтік жағдайына шаруашылық процестердің әсерін белгілейді.

Бухгалтерлік (қаржылық) есеп беру- бұл белгілі бір көрсеткіштер жүйесінде көрінген бухгалтерлік есептік қортыланған мәліметтердің жиынтығы. Ол шаруашылыққ процестердің, міндеттемелердің және қаржылық нәтижелердің мүліктік жағдайын талдау үшін пайдаланылады.

Бухгалтерлік ақпаратқа  ең жоғары дәрежедегі анықтық тән  нәрсе, себебі ол күрделі және құжаттармен жабдықталған барша жетілген шаруашылық операцияларға сүйенеді, оның мәліметтері материалдық инвентаризациялармен бекітіледі.

Бухгалтерлік баланс методологиялық спенификасымен айрықша  мақсаттарымен, мәліметтерді пайдалану  сипаттарымен ерекшеленеді. Бухгалтерлік баланс мәліметтері негізінде белгіленген формалар бойынша,бюджеттермен бюджеттен тыс қорларға түсетін салықтар бойынша есептер жасалынады.

Бухгалтерлік баланста ешқандай тазартып өшіру мен түзетілген орынға жол қойылмайды. Жіберілген қателерді түзету жағдайында оған сәйкес түсініктеме беріледі: есепке қол қоятын тұлға түзетілген күні мен айы көрсетіліп, оны бекітеді.

Бухгалтерлік есепке болған үздіксіз талаптардың бірі- нарықтық экономикада барша қызыққан мүдделі пайдаланушылар үшін оның анықтығы болып есептелінеді.

Бухгалтерлік (қаржылық) есеп беру мәжбүрлі міндетті аудиторлық тексеруге жіберілуі тиіс және ол тәуелсіз аудитор арқылы оның дұрыстығы  дәлелденеді.

Бухгалтерлік баланс- кәсіпорындарда, мекемелерде есептесу процесінің соңғы кезеңі болып есептелінеді. Бұнда кәсіпорынның мүліктік және қаржылық жағдайы есеп беру кезеңіндегі (ай, квартал, жыл) шаруашылық нәтижелері ұлғаю қортындысымен бейнеленеді.

Министрліктер, ведомоствалар  және тағы басқа шаруашылық басқару органдары өзінің қарамағын кәсіпорындар мен мекемелер бойынша жалпы қортынды бухгалтерлік есеп беруді жасайды. Барлық кәсіпорындар мен мекемелер үшін жылдық есеп 1 қаңтардан 31 желтоқсанға дейінгі кезеңде есептелінеді. Бухгалтерлік есеп беруде берілген барша ақпараттар синтетикалық және аналитикалық есеп мәліметтеріне негізделеді. Есеп беруге байланысты негізгі талаптарға мыналар жатады: Шаруашылық қызметтердің анық болған нәтижелерін шын және дәл көрсету, барша көрсеткіштерді бір- бірімен қатал байланыстыру болып табылады. Есеп беруі және баланс сатыларын бағалауды бұрмалау мемлекетке қарсы әрекет деп қаалады және кәсіпорынның басшылар мен бас есепші бұл істегі айыптылар амалдағы заңдылықтарға сәйкес жауапкершілік жүктетіледі.

Бухгалтерлік есептегі қателерді түзету оған қол қоятын тұлғаның қолымен расталынады және түзетілген күні мен айы көрсетіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3. Бухгалтерлік  баланс қаржы талдау үшін                      ақпарат көзі ретінде.

 

Меншік иелері капиталдың табыстылығын арттыру үшін, фирманың тұрақтылық жағдайын қамтамасыз ету үшін қаржы есебіне талдау жасайды.

Кредиторлар мен инвесторлар  қарыздар мен борыштар бойынша өзінің тәуекелдігін төмендету яғни кемсіту  мақсатымен қаржы есебіне талдау жасайды. Сонымен қабылданған шешімдердің сапалы болуы бүтіндей шешімнің аналитикалық дәлелдемелердің сапасына байланысты болады.

Іскер серіктің ақпарат  және қаржы қызметінің негізгі қайнар көзі- бухгалтерлік есеп беру болып, ол көпшілікке арналған болады. Нарықтық экономикалық жағдайда кәсіпорынның есеп беруі қаржылық есептің қортылған мәліметтеріне сүйенеді және ол кәсіпорынның қызметі туралы ақпараттарды кәсіпорынды қоғам және іскер серікпен, пйдаланушылармен байланыстырушы ақпараттық звено болып табылады.

Талдаудың субъекті кәсіпорынның қызметіне мүдделі болған ақпаратты пайдаланушылар ретінде шығады. Пайдаланушылардың бірінші тобына кәсіпорынның қаржы меншік иелері, қарыз берушілер, (банктер т.б.) жабдықтаушылар, сатып алушылар, салық органдары, кәсіпорын мен басшылықтың қызметкерлері кіреді. Әрбір субъекті талдауды өзінің мүддесін орындау мақсатымен ақпаратты үйренеді. Мәселен, меншік иелеріне меншікті капитал үлесін көбейту немесе кемейтуді анықтау қажет және кәсіпорын әкімшілдігі ресурстарын тиімді пайдаланғандығын бағалау керек: кредиторлар мен жабдықтаушыларға несиені ұзарту мақсатқа сәйкесшілігі, несие берудің шарты, несиені қайтару кепілдігі, потенциалды меншік иелерін және кредиторларға өзінің капиталын кәсіпорынға орналастыру пайдалылығы т.б.

Сол жағдай аталады: тек  кәсіпорынның басшылары есеп беру талдауын тағы да тереңдету мүмкін, бұл жағдайда басшы басқару мақсаты үшін болған басқару талдауы шеңберінде өндірістік есептің мәліметтерін пайдаланады.

Бухгалтерлік есеп берудің  пайдаланушылардың екінші тобына- мынадвй  талдау субъектілері кіреді. Олар кәсіпорынның қызметіне тікелей және қызықпаған тұлғалар болып есептелінеді, дегенмен олар бірінші топтағы есеп беруді пайдаланушылардың мүддесін қорғауы керек. Бұларға аудиторлық фирмалар, консультанттар, биржалар, юристер, баспа, ассосация, кәсіподақтар кіреді.

Кейбір жағдайларда  қаржылық талдау мақсаттарын реализация ету үшін тек бухгалтерлік есеп беруді пайдалану жетерлі бола бермейді. Кейбір пайдаланушылар тобы, мысалы жетекшілік пен аудиторлар қосымша қайнар көздерді қаратып алу мүмкіндігіне ие болады. Соған қарамастан көбінесе жылдық және кварталдық есеп берулер- сыртқы қаржы талдауының жеке дара қайнар көзі болып табылады.

Қаржы жағдайы талдауы  үшін ақпараттың негізгі қайнар көзі кәсіпорынның бухгалтерлік балансы  қызмет етеді. Сондықтан да бухгалтерлік есеп беру формаларының арасында бухгалтерлік баланс бірінші оында тұрады.

Ақпараттың ішіндегі мағыналарды түсіну үшін бухгалтерлік баланстың құрамы туалы түсінік  игерумен бірге, оның кейбір бөлек көрсеткіштері  арасындағы негізгі логикалық және спецификалық өзара байланыстарды білу қажет.

Бухгалтерлік баланстың  мағынасын түсінуде ең кемінде елеулі маңызы болып оны оқудың жүйелілігі және тек бухгалтерлік балансқа тиісті болған кейбір шектеулердің үздіксіз білімі есептелінеді.

Актив пен пассивтердің қазіргі мазмұны оны пайдаланушылар үшін ақпарат беруге бағытталған. Оның ішінде сыртқы пайдаланушылар үшін. Бұнда ағымдағы шығындардың немесе пйдалану есебінен пйда болған дебиторлық және кредиторлық қарыздардың жағдайын ашып тастайтын, меншікті капитал мен резервтердің кейбір түрлерін қалыптастыратын статьяларды талдау жасаудың жоғары дәрежесі байқалады.

Бүгінгі күннің негізгі талабы –жарықтың  экономиканың қатынастардың принциптерін іске асыру нәтижесінде халқымыздың  әлеуметтік- экономикалық тұрмыс дәрежесін жақсарту және еліміздің экономикалық әлеуетін нығайту болып табылады. Осы мақсаттарды іске асыру қаржылық есеп пен есеп берудің және кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік баланстың рөлі мен маңызының ерекше екендігі белгілі болып отыр. Сондықтанда дипломанттық негізгі мақсаты кәсіп орындарды қаржылық есептің мәнін ашу, есеп беруді жасау және кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік байланыстың ролін анықтау мен оның қаржылық жағдайына баға беру болып табылады.

Диплом жұмысының негізгі  мақсаты, зерттеу нысаны мен предметі және бухгалтерлік байланыстың мәні, кәсіпорынды басқаруда оның ролі мен қаржылық жағдайы анықталынады.

Диплом жұмысында қаржылық есеп берудің сипаттамасы мен маңызы, есеп беруге қойылатын талаптар мен есептерді өңдеу кезеңдері және қаржылық есеп беруді пайдаланушылар мен қаржылық есеп берудің элементтері беріледі.

Қаржылық есеп беруді жасауда оның құрамына бухгалтерлік баланс. Шаруашылық  қаржылық қызметі  нәтижесі туралы  есеп беру, ақша қаржылықтарының  байланысы туралы есеп беру іс шаралары туралы ақпарат беру кіретіндігі айтылады.

Диплом жұмысында өндірістік факторларына талдау жасалынған. Сонымен бірге есеппен есеп берудің дәрежесі халықаралық  талаптарға жауап беретін дәрежеге жеткізу жоғарғы дәуірдің басты проблемасы екендігі туралы ой –пікірге білдірілген.

Диплом жұмысында баяндалған материалдар негізінде зерттеуге және талдау жасау нәтижесінде пайда болған тұжырымдар мен ой-пікірлер ұсынылған. Мұның нәтижесінде қазіргі жағдайда өндірісті басқарушылар мен қаржыгерлерге жұмыстың тактикасымен стратегиясы мен іске асыруды қажетті үлгімен әдістерді жақтауға қажет береді және әр бір кәсіпорынның Қазақстан Республикасының экономикалық реформаларын іске асырумен кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығын нығайтуда бухгалтерлік болыстың мағынасы ерекше екендігі дәлелденеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Қазіргі жағдайда әрбір  елдің нарықтық экономикалық қатынастарға өтуі халық шаруашылығында және адамдардың қызмет ету саласында тұтыну және оны қанағаттандыру мүмкіншіліктеріне сәйкестендіру әрбір заңды және жеке тұлғалардың негізгі мақсаты мен әрекеті қоғамдық ұдайы өндірістің көрінісі болып табылады.

Нарықтық жағдайда рыноктың тойымдылығын қанағаттандыру дәрежесі өз кезегінде тұтынушылардың сатып  алу қабілеттілігіне тікелей байланысты болады, осындай өзара байланыс қаржылық есеп жүргізу мен бухгалтерлік балансты қажет етеді.

Сондықтан диплом жұмысының  негізгі мақсаты кәсіпорындарда қаржылық есептің мәнін ашу, есеп беруді жасау және кәсіпорынды басқаруда  бухгалтерлік баланстың ролін анықтау мен оның қаржылық жағдайына баға беру болып табылады.

Диплом жұмысының мақсаты, зерттеу нысаны мен предметі берілген және бухгалтерлік баланстың мәні, кәсіпорынды басқаруда оның ролі мен қаржылық жағдайы анықталынады.

Диплом жұмысында оны қаржылық есеп берудің сипаттамасы мен маңызы, есеп беруге қойылатын талаптар мен есептерді өңдеу кезеңдері және қаржылық есеп беруді пайдаланушылар мен қаржылық есеп берудің элементтері беріледі.

Бұл тарауда есеп беру мәліметтері кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, шаруашылық қызметті талдау үшін пайдаланылатындылығы туралы мәлімет беріледі.

Қаржылық есеп беруді жасауда оның құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық қаржылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру, ақша қаражаттарының айналысы туралы есеп беру іс шаралары туралы ақпарат беруі кіретіндігі айтылады.

Бухгалтерлік есеп және және есеп беру нәтижесінде, біріншіден – кәсіпорынның төлем қабілеттілігі  анықталынады, яғни кәсіпорынның борышты  қамти алатындығы, өтімділігі анықталынады, екіншіден, кәсіпорынның рентабельділігі белгіленеді және шаруашылық қызмет шеңберінде жұмыс істейтін тұлғалардың жауапкершілік дәрежесі анықталынады, сонымен бірге бухгалтерлік есеп беру, статистикалық мәліметтерді салыстыру үшін және бюджеттерде болған өзара байланыстарды анықтау үшін пайдаланылатындығы айтылған. Тараудың соңында қаржылық есеп берудің элементтері бағаланады.

Диплом жұмысында оны  жетілдіру жолдары мен оның өндірістік факторларына талдау жасалынған. Әсіресе  бұл есеп пен есеп берудің дәрежесі халықаралық талаптарға жауап беретін дәрежеге жеткізу қазіргі басты мәселе екендігі туралы ой – пікірлер білдіреді. Сонымен бірге бухгалтерлік балансты оны алу нәтижесінде, біріншіден, кәсіпорын туралы апталық ақпарат алатындығы, екіншіден, кәсіпорынның меншікті айналымы қаржыларымен қамтамасыз ету дәрежесін анықтайтындығы, үшіншіден, айналым қаржыларының көлемі есепшоттың қай статьялары есебінен өндіріске ұшырағандығы білдіретіндігі туралы айтылады.