Кәсіпорында қаржылық жұмыстың ұйымдастырудың негіздері

Жарияланған жарғылық капиталының  минималды көлемі ашық акционерлік  қоғам үшін — бес мың минималды  есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам  үшін — жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.

Акционерлердің жалпы жиналысында  анықталған әрі жарияланған санының  шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің  шешімімен белгіленеді.

Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын акцияның номиналдық (атаулы) қүнына тең болады. Шығарылған (төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды қүнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен болмауы керек. 

АҚ 700000тг. жарияланған жарғысы (700штук акция 1000тг.);

бірінші эмиссияда 500шт. 1000тг. шығарылды  құны 500000тг. акционерлер арасында 1200теңгеден орналастырылды – 600000тг.

1. Д 5110  600000     К 5030 500000   -«Жарияланған капитал»,

                                   К 5310 100000   -«Эмиссиялық кіріс»,

2. Акционерлермен  төленсе 

Д 1030             К 5110  600000тг.

Ал, егер номиналды құннан төмен сатылса, онда Д-те 5110,5310,5610

К 5030, мысалы екінші эмиссияда  шығарылды 200акция номиналдық құны 1000тг., орналастырды  480тенгеден (480 х 200)  96000тг.

Д 5110   96000тг.

Д 5310 100000тг.

Д 5610     4000тг.    К  5030  200000тг.

Қоғамның жарияланған  жарғылық капиталы түгелдей төленіп және орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рүқсат беріледі; жарияланған капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға жарғылық капитал азайтылады.

Жарияланған жарғылық капиталын  ұлғайту және азайту туралы шешім  акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірак, оларды минималды деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.

Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның үлесін үшінші тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сомасы өзгермейді, тек қатысушылардың кұрамында ғана өзгерістер болады.

Егер де катысушылар  шығып кетсе, онда соған байланысты жарғылык капитал да азаяды, демек: 5110 шоты дебеттеледі де, 1010,1030,1100,2410,1310, шоттары кредиттеледі.

Егер де акционерлік  қоғамның мүшелері өз акцияларын қайтып алса, 5110 шот дебеттеледі де, 5210 шоты кредиттеледі.

 

 

2.2 Капитал қозғалысы бойынша болатын операциялар есебі және төленбеген капиталдың есебі.

 

Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін 5110-ші "Төленбеген капитал" шотын пайдаланады. Бұл шотта заңцы және жеке тұлғалардың шаруашылық серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.

Жарғылық қорға салымдардың  салынуыньщ жүзеге асырылуына қарай 5110-ші "Төленбеген капитал" шоты кредиттеліп отырады, ал салым шоттары дебеттеледі:

-материалдык емес  активтерді жарғылық қорға жарна  ретінде төлеу кезінде 1010,1030,1100,... шоттары;

жерді, негізгі күралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін жарғылық қорға жарна ретінде  төлеу кезінде — 2410 шоттары;

материалдар мен тауарларды жарғылық корға жарна ретінде  төлеу кезінде 1310,1330, ...шотгары;

ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде  
1010,1030 шоттары дебеттеледі.

Егер де 5110 шотының  дебеттік калдығы болмаса, онда кәсіпорын өзінің жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.

5110-ші шоты бойынша  аналитикалық есеп акционерлер  (қатысушылар, қүрылтайшылар) бойынша  жүргізіледі.

 

2.3 Резервтік капиталдың есебі

 

Резервтік капитал — кәсіпорынның таза табысының есебінен калыптасатын меншік капиталының бір бөлігі. Резервтік капитал субъектінің негізгі (оперативтік) қызметінен алынған зияндарын (шығындарын) жабуға және ағымдағы табыс жеткіліксіз болған жағдайда, дивиденттерді төлеуге пайдаланылады. Резервтік капиталды құрау және оны пайдалану құрылтайлық кұжаттармен және қодданыстағы нұсқаулармен анықталады. Резервтік капитал жарлық капиталымен және басқа да қаражаттармен бірге бухгалтерлік баланстың пассивінде көрініс табады және ол кәсіпорынның меншік капиталы болып табылады.

Резервтік капиталдың есебі 5400-ші "Резервтер" бөлімшесінің  пассивті шоттарында жүргізіледі.

Заңдармен белгіленген  резервтік капиталдың есебі. Шаруашылық жүргізуші серіктестіктің (ЖШС, АҚ және басқалар) резервтік капиталы құрылтайшылардың құжаттарыңда (жарғысыңца, құрылтайшылардың шарттарында) белгіленеді. Жыл сайын түскен таза табыстан аударып отыру акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді. Оның мөлшері жарияланган жарлық капиталдың 15%-нен кем болмауы керек.

Резервтік капиталдарды қалыптастырған (кұраған) кезде 5510 шоты дебеттеледі де, 5410 шоты кредиттел.

 

2.4 Жиынтық кіріс есебі. Өткен жылмен  есептік жылдың бөлінбеген табысы (залалы). 

 

Жарғылық капитал ол жариянған капитал, кәсіпорынның қызмет шаруасына қажетті капитал. Жарияланған  капитал кәсіпорынның қызмет мерзімінде өзгермейтін  көлем. Ол құрылтайшылардың жарғысында көрсетіледі және олардың шешімімен қарастырылады.

Жыл соңында қаржылық нәтиже 5610 шотқа жиналып табыс  немесе залал болып анықталады. 5610шоттағы  нәтиже 5510 шотпен жабылып таза табыс немесе залал анықталады. Осы шотта табыс анықталса өткен жылдары 5520шотта залал болса 5510шоттың табысымен жабылады. 5510 шоттағы табыс құрылтайшылар арасына үлестіріледі Д 5610К 3030 бухгалтерлік проводкамен.

1. Қатысушылар.

Кәсіпкерліктің ең  кең  тараған түрі серіктестік.

Серіктестікті құру үшін  заңгермен келісім шарт жасалу керек, ол ушін бухгалтерлік есеп жағынан:

- құрылтайшылармен салынған  үлес сомалары көрсетілуі керек (құрылтайшылық);

- кірістің бөлінуі (залал болса) қатысы (қалай бөлінеді құрылтайшылар арасында);

- кірісті (табысты)  бөлуге дейінгі капиталға салынған  пайызды көрсетуі;

-құрылтайшылардан қайта  алынған акцияларға пайыз белгіленген  болса, сол пайызді көрсету;

- құрылтайшыларға жасалатын  төлемдер керек.

Әр құрылтайшылардың үлес сомалары К-теледі: -бастапқы салынатын сомаға;

• кейінгі салынатын сомаларға;
• бөлінетін табыстың үлесіне.

Әр құрылтайшылардың үлес сомалары Д-теледі: -заладың үлес сомасына;

• капиталдың азаю сомасына;
• жыл соңындағы  кеміген табыс сомасына.

2.Капиталдың  құрылуы.

Мысалы: екі тұлға серіктестік  құруды шешті 1.01.2005ж.

Жарияланған капитал    500,0тг. Сонда  бухгалтерлік жазба болады :

      Д 5110      К 5030   500,0

5030 шот пассивті, меншікті капитал  шоты., ал 5110 шот контрпассивті, контрарлық, реттеуші.

Ай ішінде олардан салымдар түсті:

Алпысов К.С.                                    Егоров Е.И.

Ақша түрде            60,0                   Ақша түрде            56,0

Тауар                      34,0                       Тауар                      16,0

Жер                         80,0                       Негізгі құрал          12,0

Барлығы                174,0                      Барлығы                  84,0

 Д 1030   116,0     К  5110    258,0

     1330     50,0               

     2410      92,0

2005ж.1.07 әр қайсысы қосымша салым қосты ақша қаражаттан:

Қосылған үлесте (активі) Д-те жазылып 5110 шот К-теледі.

       Алпысов К.С.                                    Егоров Е.И.

Ақша түрде            10,0                          Ақша түрде            33,0

Сонда болады       184,0                                                      117,0

  Д   1030   43,0       К  5110    43,0

3. Капиталдың  қайта қайтарылуы.

Шаруашылық жұргізу барысында  құрылтайшылар капиталды шамалап  алуға құқылы. Капиталдың қайта қайтарылуы Д 5210шотта көрсетіледі К  не алынғаны.

Мысалы 2005ж.қазан айында Алпысов  К.С. ақшалай 56000тг. алды және тауармен 16000тг., ал Егоров Е.И.  ақшамен 30000тг., тауармен 11000тг. Осы мерзімде бөлінетін  табыс 30000тг. құрады құрылтайшылар арасында тең бөліну кереке (келісім шарт бойынша).

Сонда: табыс 30000тг. Алпысовқа  К.С.  15000тг.

                                       Егоровқа Е.И.         15000тг.

    Д  5510     К   5110

      Алпысов  К.С.     56,0 +16,0  =  72,0

      Егоров  Е.И.         30,0 + 11,0   = 41,0

  Д   5110          К   5210

Сонда екуінің шоттарында

                                          Алпысов К.С.                          Егоров Е.И.

 К 5110 шот 2005ж. 1.01.     174,0                                        84,0

                      2005ж. 1.07.       10,0                                        33,0

   Д 5110          2005ж. 31.12.    72,0                                        41,0

   К 5110                                     15,0                                        15,0

               Барлығы                    127,0                                        91,0

4. Серіктестіктерде  кіріс (табыс) пен шығын (залал)  бөлінуі.

Кіріс (табыс) пен шығынның (залал) бөлуі келісімшартта қарастырылады.

Құрылтайшылардың жиналасының  шешімімен жасалады. Бұреуі қызметке аз уақыт бөліп бірақ көп үлес салуы мүмкін, екіншісі керсінше.

1.Таза табыс құрылтайшылар  арасында біркелкі (пропорционально)бөлінеді:

• тең;
• келісілген үлес бойынша;
• жыл басындағы бар капиталды  біркелкі; (пропорционально)
• сальдынған активтер орташа көлемі бойынша біркелкі (пропорционально).

2. Таза табыстан құрылтайшыларға   еңбекақы ретінде (сыйлықақы), одан  қалғаны (алдындағы әдіспен).

Мысалы :

2005ж.қорытынды бойынша таза табыс  80,0тг. болды.Екі құрылтайшы.

1) таза табыс тең бөлінсе 80,0 : 2  = 40,0теңгеден болады.

2) бұреуінің үлесі 60%, екіншінікі 40%, сонда 80,0 х 60% = 48,0;

                                                                            80,0 х 40% = 32,0.

3) бұреуінде 50,0тг., екіншіде 100,0тг.,сонда  (80,0х 50,0) : 150,0 = 26667тг;

                                                                              (80,0х100,0) : 150,0 = 53333тг.

4) бұл әдісте әр құрылтайшыны  инвестициялау мерзімі аталу  керек.

Орташа көлемін анықтау үшін капитал қалдығын осы капитал неше айда өзгеріссіз қалып отрыған айдын санына көбейту керек.

Мысалы :  Бірінші құрылтайшы:

                                    Сальдо     өзгеріссіз болды           сома

2005ж. 1.01.    50,0      50,0              6 ай                          300,0

2005ж. 1.07.   15,0      65,0               5ай                          325,0

2005ж. 1.12.   30,0      95,0               1ай                            95,0

     Барлығы                                       12ай                         720,0

Екінші  құрылтайшы:                                   

2005ж. 1.01.    100,0      100,0           3 ай                          300,0

2005ж.1.04.      17,0      117,0           4ай                           468,0

2005ж. 1.08.        3,0      120,0            5ай                          600,0

     Барлығы                                       12ай                        1368,0

Сонда орташа көлемі Бірінші құрылтайшы бойынша  720,0 : 12 = 60,0тг.

                                       Екінші  құрылтайшы бойынша: 1368,0 : 12 = 114,0тг.

Кәсіпорынның орташа капитал көлемі  174,0тг.

Кәсіпорынның орташа капитал көлемінің  коэффициенті : 

Бірінші құрылтайшы бойынша  60,0 : 174,0 = 0,345тг.немесе 34,5%

Екінші  құрылтайшы бойынша: 114,0 : 174,0 = 0,655тг.немесе 65,5%.

      Д 5510 – 80,0

      К  3030    27,6   ( 80,0 х 34,5%)

                       52,4  ( 80,0 х 65,5%).

3. Таза табыстан құрылтайшыларға   еңбекақы төленеді ,одан қалғаны   белгіленген ставка бойынша.

Мысалы : а) құрылтайшылар 6% жылдық  ақы алып отырады бастапқы салымдардан.

Бірінші құрылтайшы: 2005ж. 1.01.    50,0

Екінші  құрылтайшы: 2005ж. 1.01.    100,0      таза пайда 80,0тг. сонда :

Таза пайда     80000тг.               Бірінші құрылтайшы Екінші  құрылтайшы