Қаржылық жоспарлау

Қаржы ресурстарын қалыптастыру және пайдалану жоспары кәсіпорынның ағымдағы қаржылық жоспарлауының бір  бөлігі болып табылады, оны өңдеудің мақсаты – кәсіпорынның жоспарланатын кезең ішіндегі стратегиялық дамуын қамтамасыз ететін қаржы ресурстарын аккумуляциялау және мақсатты бағытталған шығындау болып табылады.

Өңделінетін жоспар өзара теңдестірілген екі бөлімнен тұрады. «Қаржы ресурстарының қалыптасу көздері» бөлімінде келесі көрсеткіштер бөлінеді: өңдірістік дамуға бағытталатын таза табыс сомасы; амортизациялық аударым сомасы; жеке қаржы ресурстарының қалыптасуының өзге көздері; тартылатын ұзақ мерзімді несиелер мен қары сомасы; тартылатын қысқа мерзімді кредиеттер мен қарыздар сомасы және өзгелері. «Қаржы ресурстарын пайдалану бағыттары» бөлімінде келесідей көрсеткіштері бөлінеді: айналымнан тыс активтерге капитал салымдары; айналым активтерінің өсуін қаржыландыру; материалдық емес активтерге салымдар; ұзақ мерзімді қаржы салымдарының өсуі және басқалары.

3. Қаржылық қызметті оперативті жоспарлау бюджеттер жүйесін өңдеуде қорытындылады. Бюджет қысқа мерзімді (1 жылға дейін) оперативті қаржылық жоспар болып табылады, ол қаржылық қызметтің бөлек аспектілері, жеке шаруашылық операциялар немесе инвестициялық жобалар бойынша  қаражаттардың шығындалуы мен келіп түсуін көрсетеді.

Бюджетті өңдеу екі негізгі  міндеттерді шешуге бағытталады:

1) шығындар көлемі мен құрылымын анықтау;

2) осы шығындарды әртүрлі көздерден қаржы ресурстарымен жабуды қамтамасыз ету.

Оперативтік қаржылық жоспарлау тәжірибесінде  бюджеттердің екі түрі қолданылады:

- капиталды шығындар және қаражаттардың  келіп түсу бюджеті;

- ағымдық ақша шығындары мен  түсімдерінің бюджеті.

Капиталды шығындар және қаражаттардың келіп түсу бюджеті (қысқалық үшін — капиталды бюджет) — бұл жаңа құрылыспен, нысанды қайта соғумен және модернизациялаумен байланысты нақты инвестициялауды жүзеге асыру қадамында өңделінетін бюджет.

Ағымдық ақша шығындары мен түсімдерінің бюджеті (ағымдық бюджет) — бұл бөлек шаруашылық операциялар бойынша немесе жалпы алғанда, бөлек қысқа мерзімді кезеңдер кескінінде (негізгі шаруашылық қызмет бойынша түсімдер мен шығындар жоспарын нақтылау тәртібінде) кәсіпорынның шаруашылық қызметі бойынша өңделінетін бюджет.

Капитал бюджеті екі бөлімнен тұрады: капитал шығындары және қаражаттардың келіп түсуі. Капитал шығындары ұзақ мерзімді айналымнан тыс активтерін иемденуге жұмсалған шығындары болып табылады. Оларға, әдетте, құрылысқа енгізілген ғимараттар мен жайлардың бастапқы құнын жатқызады (немесе оларды соғу бойынша қадамдық шығындары); машиналар мен құрал-жабдықтардың жаңа түрлерінің құны; сатып алынатын материалдық емес активтердің құны (патенттердің, «ноу-хау» және басқалары) және т.б. Капитал бюджетін өңдеген кезде қаражаттардың келіп түсуі жеке көздер кескінінде ақша қаражаттарының (инвестициялық ресурстардың) жоспарланатын ағымынан тұрады.

Ағымдық бюджет сондай-ақ, екі бөлімнен тұрады: ағымдық шаруашылық қызметтен болатын ағымдық шығындар мен табыстардан. Ағымдық шығындар өндіріс немесе айналым шығындары болып табылады. Ағымдық шаруашылық қызметтер түсетін табыстар негізінен, өнімді (тауарларды, қызметтерді, жұмыстарды) сату есебінен қалыптасады.

1.2 Қаржылық жоспарлаудың әдіс-тәсілдері  мен принциптері

 

Қаржылық жоспарлау кезінде әр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады:

- экономикалық үрдістерді анықтайтын факторларға қарай қаржы жоспарлары көрсеткіштерін динамикасын бейнелеп көрсететін экономикалық үлгілерді жасау;

-  корреляциялық регрессиялық  талдау;

-  тікелей сараптамалық бағалау әдісі.

Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде  сонымен бірге индикативтік, яғни ұсынбалы (нұсқамалық) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық үйлестіруші рөлді орындайды және қаржы қызметінің субъектілеріне экономикалық реттеушілер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік жоспарлау нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеуде және экономиканы ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталды.

Қазақстанда индикативтік жоспарлау 1993 жылдан бері қолданылады. Оны жасау  барысында батыс Еуропа және шығыс Азия елдерінің тәжірибелері негізге алынып келеді. 1996 жылдан бері ағымдағы индикативті (жылдық) жоспарлау негізінде мемлекеттік бюджетті жасау жұмыстары қалыптасады.

Индикативтік жоспарлаудың қазіргі  кезеңдегі басты ерекшелігі зерттемелік  қасиеті. Яғни қоғамдағы тенденцияларға терең және жан жақты сараптама жасау арқылы әлеуметтік экономикалық дамудың нысандары көзделінеді, әрі алда тұрған небір өзекті мәселелер нақтылы белгіленеді. Арналған индикативтік жоспардың басты мақсаты экономикада бәсекелестікті арттыру.

Индикативтік жоспардың ажырағысыз бөлігі индикативтік қаржылық жоспарлау  болып табылады, бұл жоспарлаудың басты мақсаты болжанған дамуды қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарының  шамаланған ауқымын және олардың  бағытын анықтау.

Индикативтік қаржы жоспарларының мемлекеттік секторда ғана міндетті сипаты, ал меншіктің басқа нысандарының секторлары үшін кепілдемелік сипаты болады. Соңғыға экономикалық тетіктерді реттелетін бағаны, субсидияларды, кредиттрді, салық мөлшерлемелері мен жеңілдіктерін, жеделдетілген аморизацияны және басқаларды пайдалану арқылы жетеді. Аса маңызды индикаторларға мыналар жатады: валюта бағамы, инфляяцияның болжанған деңгейі, Ұлттық банктің қайта қаржыландыру мөлшерлемелері, амортизациялық аударымдарлың нормалары.

Әлеуметтік экономикалық болжау жүйесінде қаржылық жоспарлау белсенді рөл атқарады. Қаржы жоспарлаудың әзірлеу кезінде өндірістік тапсырмалардың қауырттылығының дәрежесі тексеріледі, өнім өндіру мен оның сапасын жақсарту бойынша өндірістік қуаттылықтарды неғұрлым толық пайдалану есебінен, шығындарды төмендету және өнімсіз шығасыларды қарастыру резервтері есебінен қаржы ресурстарын көбейтудің мүмкіндіктері анықталады. өндіріске қолда бар материалдық ресурстарды таратуды, айналым қаражаттарының айналымдылығын тездетуді, құрылыстың сметалық құнын төмендетуді, басқару аппаратын ұстау шығындырын қарастыруды және т.б. ескере отырып, сондай-ақ ақшаға деген қажеттілікті азайтудың жолдары қарастырылады.

Сөйтіп қаржылық жоспарлау, бір  жағынан, қаржыны басқарудың құралы, басқа жағынан қоғамдық өндірістің процесіне ықпал жасаудың белсенді құралы болып табылады.

Қаржылық жоспарлаудың әдістемелігі аса маңызды мына принциптерге негізделеді:

Орталықтандарылған және орталықтандырылмаған тәсілдемелердің үйлесуі. Бұл қаржы  жоспарларының жасағанда екі негіздің (бастаудың) орталықтандырылған қаржылық жоспарлаудың жергілікті (төменгі) бастаманы барынша дамытумен етене ұштасуын білдіреді. Орталықтандырылған қаржылық жоспарлау мемлекетке бірыңғай қаржы саясатын жүргізуге, мемлекет ауқымында қаржы ресурстарын бөлуді және қайта бөлуді нысаналы  басқаруға мүмкіндік береді. Қаржылық жоспарлаудағы децентрализм өндірістік бөліністер мен биліктің жергілікті органдардың нақтылы жоспарлар жасап, оларды орындаудағы, өндірісті өркендеудің және оның нәтижелілігін арттырудың резервтерін іздестірудегі шығармашылық белсенділігін дамытуға жәрдемдеседі.

Биліктің жергілікті органдары  бюджеттерінің олардың аумағында  орналасқан шаруашылық жүргізуші субъектілер  қызметінің нәтижесіне тәуелділігінің белгілейтін ұзақ мерзімді нормативтердің негізінде аймақтардың қаржыларын басқарудың  экономикалық әдістеріне көшу үлкен маңызға ие болып келеді.

Сонымен бір мезгілде жалпымемлекеттік қаржыларды жүйелі түрде нығайту, мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің тұрақтылығын, қоғамдық өндіріс дамуының әлеуметтік бағдарлануын күшейтуде, тиімділікті арттыруда оның рөлін арттыру қажет;

Бірлік принципі қаржылық жоспарлаудың экономикалық және әлеуметтік жоспарлаумен тығыз өзара байланысы мен өзара тәуелділігінде көрініп білінеді. Қаржы жоспарларының негізінде экономикалық және әлеуметтік даму жоспарлары мен болжамдарының көрсеткіштері жатыр. Сонымен бірге қаржылық жоспарлаудың барысында объектінің дамуының белгіленген параметрлері дәлелденіп анықталады, экономикалық және әлеуметтік жоспардың жеке элементтері мен бөлімдерінің баланстық байланыстары тексеріледі. Қаржылық жоспарлаудың бірлігі сонымен бірге қаржы жоспарларының барлық түрлерінің тығыз өзара байланысын білдіреді. Жоғарғы ұйымдардың қаржы жоспарларының көрсеткіштері оған қатысты субъектілердің жоспарлы жобаламаларын кіріктіреді. Мемлекеттік деңгейде жасалынатын қаржы жоспары (мемлекеттік бюджет) басқарудың жергілікті органдарының кәсіпорындары мен ұйымдарының қаржы жоспарларының көрсеткіштерін тірек етеді;

Жоспарлаудың үздіксіздік принципі перспективалық және жылдық қаржы жоспарларының тығыз үйлесуін шамалайды, бұған перспективалық жоспарлаудың іс-қимылының мезгілін ұзартумен және жылдық жоспарлауда олардың міндеттерін нақтылаумен қол жетеді. Қаржыны жоспарлаудың бұл принципі ағымдағы және перспективалық  жоспарлаудың арасында үзілісті болдырмауға, шаруашылық жүргізуші субъектілерді, олардың нақтылы даму перспективаларын анықтай отырып, дұрыс бағыттауға мүмкіндік береді. Бұл принцип шығыстардың көпшілігі үшін, әсіресе мемлекет қаржысын бөлуді есептеу кезінде қолданылады. Бұл жоспарлаудың жүйелік түрлендірме әдісі жоспарлау, бағдарламалау және бюджет  жасау:

- жоспарлау өзіне мақсаттар  мен міндеттерді қалыптастыруды  және баяндауды кіріктіреді.

-  бағдарламалау деп мақсаттарға жету үшін пацдаланылатын құралдардың қолда барын іріктеуді және жаңаларын табуды түсіндіреді;

- бюджет жасау жалпы көпжылдық  бағдарламаларды қаржы жылдары  бойынша жылдық бюджеттік цифрлар  тіліне аудару процесі. Бұл  дәстүрлі бюджеттік топтастыру  бойынша сан жағынан тұлғаланған операциялардың бүкіл жиынтығын бөлу процесі.

Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі  әдістердің көмегімен жүзеге асырылады, олардың қатарына жататын ең маңыздылары  мыналар:

1. Экстрополяция (немесе коэффициенттер) әдісі. Оның мағынасы қаржылық көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде анықтауда болады. Есеп қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарқынына түзету негізінде жүргізіледі. Мұндай тәртіптің айтарлықтай кемшіліктері бар:

- мүмкін болатын ішкі шаруашылық  резервтер анықтауды есепке  алмайды;

-   материалдық және ақша ресурстарын  пайдалануға теріс әсер етеді,  өйткені жоспарланатын кезеңге  олардың көлемі қол жеткен  деңгейге қарай анықталады.

2. Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткіштер белгіленген нормалар мен нормативтердің негізінде есепке шығарылады.
3. Математикалық үлгілеу әдісі: процестің құру және оны қаржы саласына көшіру.
4. Баланстық әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен үйлесушілігін, қаржы жоспарларының барлық бөлімдерінің, сонымен бірге өндірістік жоспарларының барлық бөлімшелерінің, сонымен бірге өндірістік және қаржылық көрсеткіштердің  өзара үйесушін қарастырады.

Қаржы балансының  талаптарын сақтау үшін кәсіпорынның, саланың, бюджеттің, бұкіл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен табыстарының арасында үйлесімсіздіктің пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық шаруашылықты дамытудың қажетті қарқындары мен үйлесімдарін анықтауға; ішкі резервтерді жұмылдыруды ескере отырып оларды жан жақты негңздеуге мұмкіндік берді.

5. Сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жай-күйінің параметрлерін анықтау үшін аса біліһті мамандардың  тәжірибесін пайдалануды қажет  етеді.

Объективті талаптарға жауап беретін  қаржылық жоспарлауды ұйымдастыру  оның негізгі принциптерін саналы есепке алуды қажет етеді. Отандық экономикалық әдебиеттерде қаржылық жоспарлаудың принциптерін анықтауда әр түрлі көзқарас бар.

Алайда принциптер басқарудың бұл стадиясының негізгі ережелері ретінде дамудың барлық дәуірі, кезеңдері үшін бірдей болады. Өзгеретін жоспарлаудың принциптері емес, тек оларды іске асырудың механизмі, өндіргіш күштерідің, ғылымның және көптеген басқа факторлардың даму деңгейіне байланысты оның әдістері өзгереді.

Қаржылық жоспарлауда тарихи мына ұйымдық принциптер қалыптасты: ведомстволық, салалық, аумақтық және предметтік мақсатты. Ведомстволық және салалық принциптер экономиканы бір орталықтан басқарудың (оның қатаң, әміршіл әдістерімен) кезеңіне сипатты болды.

Нарықтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтік мақсатты принциптер кеңінен қолданылатын болды. Аумақтық қаржылық жоспарлау әміршіл аумақтық бөліністердің қаржы ресурстарын анықтауға мүмкіндік береді; ресурстар ауқымын шаруашылық қызметтің нәтижелеріне тәуелді ғып қоюға көмектеседі; объектиті себептер бойынша ресурстардың тапшылығы жағдайында аймақтың қолайлы әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету үшін оларды орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкін.

Қаржылық жоспарлаудағы предметтік мақсатты принципі белгілі бір экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, мәдени және басқа бағдарламаларды қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарын нақтылы қалыптастыруға және пайдалануға бағытталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. Ұйымдағы қаржылық жоспарлау жүйесін  талдау

 

2.1 «Жеңіс» Санаторийі Еншілес Кәсіпорнының жалпы сипаттамасы

 

«Жеңіс» Санаторийі» Еншілес кәсіпорны Жабық түрдегі акционерлік қоғамы балалы ата-аналарға арналған емдеу-сауықтыру мекемесі 1999 жылы құрылды. Емдеу мекемесі Сарыағаш қаласында орналасқан.

Кәсіпорын заңды тұлға болып  табылады, оның өзінің жеке балансы, ол қоғамның еркін балансынан, есептік, валюталық және банктердегі өзге де шоттарынан тұрады, өзінің атауы бар мөрі, ЖАҚ эмблемасы бар бланктері бар.

Кәсіпорын өз атынан қызмет етеді, оның Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасымен тыйым салынбаған кез-келген келісім-шарттарға қол қою құқығы бар.