Қазақстанның "Мәдени мұрасы" Мемлекеттік бағдарламасы

 Біздің білуімізше, алдағы желтоқсан айында «Мәдени  мұра» бағдарламасының жетіжылдық  қорытындысы шығарылады және  осы мәселені талқылайтын қоғамдық  кеңестің отырысына Елбасының  өзі қатысады. Осы бір жайттың  өзі-ақ аталған бағдарламаға мемлекет  тарапынан қаншалықты маңыз беріліп  отырғандығының айғағы болса  керек. Бір анық нәрсе, «Мәдени  мұра» – қазақ елі үшін аса  қажет те қымбат бағдарлама. Сондай-ақ  Елбасы ұсынған жоғарыдағы алты  бағыт қай кезде де «Мәдени  мұраның» темірқазығы болып қалуы  тиіс.*

 

 

Жамбыл облысы    [ қалыптасқан мерзімі: 1 Наурыз 1939 г. ]

 

Жамбыл облысының территориясы Бетпақ-даласынан Тянь-Шаньға дейін  Шудан Қаратауға дейін созылады. Облыстың әкімшілік орталығы Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан Тараз қаласы.

 

 

 

Тараз қаласы республиканың  ежелгі қалаларының бірі болғандығын  б.э.д. 1 ғасырдың ортасындағы қытай  жазбаларынан көруге болады.

 

 

 

Туристерге ұсынылатын Сәулет ескерткіштерін көруге болады. Барлығы  Алматы-Самара жолында немесе Тараз  қаласының маңайында орналасқан.

 

 

 

Айша бибі және Бабаджа  Хатун кесенелері. Айша бибі ауылының орталығында Тараз қаласынан 12км қашықтықта орналасқан. Асфальтпен төселген жолмен автомобильді көлікпен жүреміз. Автокөлікті тұрақтандыру үшін тұрақтар бар.

 

 

 

Қарахана және Дауытбек кесенелері. Тараз қаласының ортасында орналасқан. Тұраққа орын бөлінген.

 

 

 

Тектұрмас кесенесі. Тараз  қаласанда орналасқан. Автокөлік  үшін жақсы асфальтталған жолмен тұрақ бар.

 

 

 

Хал-Юнус шығыс моншасы. Қарахан  кесенесінен алыс емес, Тараз қаласының  ортасында орналасқан. Автокөлік  үшін жақсы асфальтталған жолмен тұрақ бар.

 

 

 

Мавзолей Айша биби –  ХІ-ХІІ ғ.ғ. ортағасыр сәулет ескерткіштерінің бірі.

 

 

 

Біздің күнге кесененің  тек батыс бөлшегі сақталған. Қазір кесене толығымен жаңартылған. Аумақ жақсы орналастырылған.

 

 

 

сәулет ескерткіштері  ішінен Орта Азия және Қазақстан аумағында  сәулет-құрылыс мәдениетінде бұл  ескерткіш кереметі болып саналады. 60 түрлі ою-өрнектері бар эпиграфикалық  белдеумен жасалған.

 

 

 

Ескерткіш туристтерді тек  қана ерекше сәулетімен ғана емес, сонымен  қатар сұлу Айша-бибі мен батыр  Қарахан арасындағы шексіз махаббаты  туралы аңыз да қызықтырады.

 

 

 

 

 

Тараз

 

Бабаджа Хатун кесенесі  Айша бибі мазары жанында орналасқан.

 

Бұл кесене де XI- XIIғ.ғ. сәулет ескерткіші болып саналады. Кесене ерекше қарапайымдылығымен бағаланады. Соңғы жаңартылуы 2002 жылы болған. Эпиграфикалық  жазба бойынша ол жерде жерленген  әйел адамның атын оқып білген. Аңыз бойынша ол әйел Айшаның қамқоршысы болған. Ол Айшаны сапар кезінде  қасында болған. Айша қайтыс болған соң оның мазары үстінде жағылып  тұрған алауды ұстап тұрды. Бұл екі  кесене сәулет ескерткіші ретінде және қажылық дәстүрін өткізетін мұсылманның  қасиетті жерлері болып есептеледі.

 

 

 

 

 

ХІ ғ. Карахан және ХІІІ ғ. Дауытбека кесенелер комплексі 

 

ХІ ғ. Карахан (Әулие-Ата) ортағасырда пайда болған Тараз  қаласының аймағында мәдени-мемориальды  комплексқа кіреді. Алғашқы құрылыс  қарахандықтар дәуірінде ХІ ғ. басталды. 1905-1906 ж.ж. кесенесі құрылды. Құрылыста  алғашқы жоспарлау және сәулет өнеоінің принциптері сақталды. Ортағасырдағы  кесененің кірпіші қолданылады. Ортағасырдағы мәдени сәулеттің  типтік образы монументалды порталды-куполды  қамалды құрайды. Халықтық мұра құраласпен онда жерленген тұлғалар Айша бибі және Бабаджа хатун кесенелерімен байланысты болады. Жерленген тұлғаның тарихы осы жерде қоныстанған Х-ХІІ ғ.ғ. Қарахандықтар хандығымен байланысты. Мұсылман әлемінде қасиеттісіне жатады. Соған байланысты «Әулие Ата» деген екінші атқа тең. Комплексті көптеген сенушілер аралайды.

 

 

 

 

 

 Дауытбек кесенесі (Шамансурдың)

 

Қарахан кесенесімен бірге  мемориалды-культті комплекске кіреді. Дәстүрлі порталды-куполды формысында ХІІІ ғ. ірі саяси басшының қабірінің  үстінен салынған. Кесененің ортасында  араб тілімен қашалған жазуы бар  тасты ескерткіш орналасқан. Жазу жерленгеннің адамның аты мен  өлген уақытын хабар етеді. Екі  кесененің де территориясы да барлық жағынана жабдықталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ХІХ ғ. Кали-Юнус шығыс моншасы 

ХІХ ғ. Әулие Ата қаласының  тұрғынымен құрылған монша. Салуда сәулет композицияның принциптері және ортағасырдағы шығыс моншалар жылыту жүйелері қолданылды. Бұл көптеген туристердің қызығушылығын оятады. ХХ ғ. елуінші жылдарына дейін  монша істе болған. Қазіргі уақытта  ол қалпына қайта келтіріліп, сәулет ескерткішіне айналдырылған. Монша  туристік орынға айналған еді. Территориясы барлық жағынан жабдықталған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VIII-IХ ғ.ғ. Ақыртас сарайлық  комплексі

 

Жамбыл облысының, және Қазақстан  территориясында қызықты және құпиялы  орындардың бірі. Ақыртас тарихы 130 жыл зерттеліп және ұазірде зерттеледі. лет, но он продолжает удивлять. Қазіргі  уақытта комплекс территориясында  ҚР ҰАҒ археология этнографиясы институтымен басқарылған археологиялық қазбалар жүргізілуде. Бұдан ірі «Мәдени  мұра» республикалық бағдарламасы аясында музейлік комплексті құру жоспарланды.

 

 

 

Археологиялық зерттеулердің  нәтижесінде алынған соңғы мәліметтер бойынша Ақыртасты Ұлы Жібек  жолындағы ортағасыр қаласы Қасрибаспен  теңестіреді. Ғалымдардың көпшілігі  ойларынша Ақыртас 1714-1715 жж. араб қолбасшысы Күтейбі бұйрығымен салынған еді. Туристерді салуда қолданылған тасты блоктар, салынудың ерекшелігі, көлемі таңдандырады. Сарай комплексінің фундаменті тереңдігі 4 м құрайды. Аңыздардың түрлі варианттары  құрылыстың салынуын және аяқталмаған  себебін білдіреді.

 

 

 

 

Тектурмас Х-ХIV ғғ. Сәулет комплексі 

 

Бұл ежелгі діни орындарының  бірі. VII-XІғғ. Ислам дінінің келуіне  дейін комплекс құрыла бастаған болатын. Кесене ислам кезеңінде салынып, 1935 ж. жойылды. Қазіргі уақытта оны  орнында ортағасыр типімен жаңа кесене қалпына келтірілді. Кесененің  жанында қазақ батыры Мамбеттің  моласы бар. был разрушен. Комплекс территориясы барлық жағынан жабдықталған. Кесене орнатылған таудың үстінен төменде  жатқан Тараз қаласына сұлу көріністі  көруге болады. Ежелгі қалаға атау болатын  жанында ағып жатқан Талас өзені  әсерді күшейтеді. Осы жерде В  этом же месте Х-ХIII ғасырларды Тараз  қаласы арқылы өтетін керуендер өтетін тас көпір оналасқан.