Пәннің оқу жоспары

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 10, 11, 15, 16

2-тақырып. Экологияның зерттеу әдістері, мақсаты мен міндеттері.Қазіргі экономикалық және саяси мәселелерді шешудегі экологияның орны.(1с)

Қазіргі экология ғылымының зерттеу  әдістері, мақсаты мен міндеті.Тірі табиғат пен адамзат қоғамы –біртұтас  динамикалық жүйе.Экологияның ғылым  және оқу пәні ретіндегі анықтамасы. Адамзаттың өмірін сақтаудың жаңа стратегиясын қалыптастыру.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 15, 16, 1, 5

3 - тақырып. Аутэкология-ағзалардың тіршілік ортасымен өзара байланысын зерттейтін ғылым.

Ағза және оның тіршілік жағдайы . Ұйымдасу белгілері. Мекен ету орталары мен қоршаған орта факторлары. Экологиялық факторлардың жіктелуі. Ағза мен ортаның бірлігі.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 24, 23, 10

4 – тақырып. Тіршілік ортасы және экологиялық факторлар (1с)

Тіршілік орталары: су, топырақ, жер, ауа, ағза. Экологиялық факторлар: абиотикалық, биотикалық, антропогендік. Бергман ережесі, Аллен ережесі. Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 1, 2, 9, 11

5 – тақырып. Шектеуші факторлар заңы. (1с)

Қоршаған орта факторларының  ағзаға әсерінің жалпы заңдылықтары. Оптимум ережесі.Факторлардың өз ара әсерлесу ережесі. Шектеуші факторлар. Ю.Либихтың минимум заңы. В.Шелфордтың толеранттық заңы. Фотопериодизм. Табиғат құбылыстарының ырғақтылығына бейімделу.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 5, 7, 23

9

6 - тақырып. Синэкология - өсімдіктермен жануарлардың және микроорганизмдердің қауымдастығын зерттейтін ғылым. (1с)

Синэкология туралы түсінік. Организмдер  бірлестігінің қалыптасуы, құрлымы ,динамикасы, қарым қатынастары, энергия  және зат алмасулар, сандық-сапалық  өзгерістер, бірлестіктер тұрақтылығы. Биогеоценоз туралы түсінік.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 19

7– тақырып Демэкология-популяциялар экологиясы.

Популяция туралы түсінік. Түр және популяция. Популяция – эволюциялық  процестердің элементарлық бірлігі. Популяцияның топтық қасиеттері. Негізгі әдебиеттер: 23,24,19,11,9

8 - тақырып. Популяция құрылымы мен динамикасы.(1с)

Жыныстық және жастық, генетикалық, аймақтық, экологиялық құрылым. Территориялдық принцип. Популяциядағы даралардың кеңістікте таралуы: кездейсоқ, бірқалыпты, топтық. Популяцияның сандық сипаттамасы және биомассасы. Популияцияның өсуі, туылуы, өлуі.Ортаның қарсылығы.

Негізгі әдебиеттер: 24, 25, 23, 18, 19, 17

9 – тақырып. Экожүйе, оның компоненттері , қасиеттері.

Экожүйе концепциясы. Табиғи және антропогендік  жүйелер. Биогеоценоз және биотоп ұғымы. Биогеоценоздың түрлік және кеңістіктік құрлымы. Экожүйенің трофтық деңгейлері: өндірушілер, консументтер, редуценттер, қоректік тізбектер мен торлар.Ағзалардың қарым-катнасы:жыртқыштық, паразитизм, симбиоз, комменсализм,аменсализм,нейтрализм.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 23, 24, 1 1 .

10 –тақырып . Жер үсті және су экожүйелерінің типтері.(1с)

Жер беті экожүйелері: тундра,қылқан жапырақты және жалпақ жапырақты, қоңыржай,дала,саванна, шөл, тропикті және экваторлық орман. Су экожүйелері: ағындық сазды, жағалаулық, апвелинг, эстуариялар және т.б.

Негізгі әдебиеттер :1,2,23,24,18.19

11-тақырып. Биосфера, оның құрлымы және сипаттамасы. (1с)

Биосфера - ғаламдық жүйе.Жердің құрылысы,оның қабаттары, олардың өзара байланысы. Биосфераның шекаралары. Биосфера туралы түсініктің қалыптасуындағы В.И.Вернадскийдің

 

10

жұмыстарының маңызы. Негізгі әдкбиеттер: 1,2,3,18,24.

12-тақырып. В.И. Вернадскийдің ноосфера туралы ілімі.(1с)

Қуатты  геологиялық және геохимиялық фактор ретіндегі антпропогендік ықпал концепциясы. Биосфера эволюциясының кезеңдері: биотикалыққа дейін, биотикалық. В. И. Вернадский бойынша биосфераның ноосфераға өтуі.

Негізгі әдебиеттер: 1,3,8,17,23.

13-тақырып. Тірі заттар және оның қызыметі.(1с)

Тіршілік- бұл өздігінен өсіп-өнумен байланысты материяның өмір сүруіндегі қозғалыстың ерекше түрі. «Барлық тірі зат тек тіріден ғана туады» .Тірі заттың қызыметі: концентрациялық, газдық, биохимиялық, қышқылдану, қалпына келтіру, хабарламалық. Зат айналымы: геологиялық, су және биохимиялық.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 24, 23, 5, 6.

14-тақырып. Табиғат ресурстары және оны пайдалану.(1с)

Табиғи  ресурстар –бұл материалды өндірістің барлық сұраныстарын қанағаттандыруға қолданылатын табиғи байлық. Табиғи ресурстардың шығу тегіне қарай жіктелуі: биологиялық, минералдық, энергетикалық, топырақ және су ресурстары.Ресурстар туралы түсінік, олардың жіктелуі. Табиғат ресурстарының сарқылу мәселелері. Қалпына келетін және қалпына келмейтін ресурстар. Адамзатты ресурстармен қамтамасыз ету мәселелері.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 3, 4, 5, 6

15 – тақырып. Табиғатты ұтымды пайдалану.(1с)

Жердің  табиғи ресурстарына сипаттама. (Су ресурсы, жер ресурсы, атмосфералық ауа,топырақ  жер қойнауы байлықтары).Табиғат  ресурстарын пайдаланудың экологиялық  мәселелері. Табиғи байлықтарды ұтымды пайдалану.Қазақстан Республикасының табиғат ресурстары.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 25, 5, 7, 6

2.3 Семинар сабақтардың жоспары  (СОӨЖ шеңберінде)

1-тақырып. Экология туралы түсінік. Экологияның даму тарихы.(1с)

Экология  ғылымының негізгі бөлімдері және оның өзге іргелі ғылымдармен байланысы (логикалық сызба). Қазіргі экологияның сипаттамасы. Білімдерді экологизациялау.

11

Негізгі әдебиеттер: 20, 19, 1, 2, 3

2 - тақырып. Экологияның әдістері, мақсаты мен міндеттері. Қазіргі экономикалық және саяси мәселелерді шешудегі экологияның орны. (1с)

Экологияның зерттеу әдістері. Жүйелілік ,табиғатты  нақты бақылау, эксперимент, модельдеу. Мониторинг және биоиндикация. Математикалық  және ғаламдық модельдеу.

Негізгі әдебиеттер: 20, 19, 15, 1 ,3

3 - тақырып. Аутэкология - ағзалардың тіршілік ортасымен өзара қарым- қатынасын зерттейтін ғылым.(1с)

Ағза - ол кез келген тірі зат. Тірі жүйелердің ұйымдасу деңгейі- молекулалық (гендік), жасушалық, ағзалық, популяциялық, экожүйелік, биосфералық.

Негізгі әдебиеттер: 24,25,4,6,8

4 - тақырып  .Тіршілік ортасы және экологиялық факторлар.(1с)

Негізгі тіршілік орталары.

Экологиялық факторлар: климаттық, орографиялық, эдафикалық, химиялық, физикалық және космостық. Экологиялық факторлардың ағзаларға тигізетін әсері және организмнің ортаға бейімделуінің негізгі жолдары. Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 3, 4, 24, 25

5 - тақырып. Шектеуші факторлар заңы.(1с)

Ағзаға температураның ықпалы. Жарық  және ағзаның тіршілігіндегі су. Ю.Либихтың “Минимум заңы”, В.Шельфорттың “Толеранттық заңы”.

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 43 ,44, 9, 10

6 - тақырып.  Синэкология - өсімдіктермен жануарлардың және микроорганизмдердің қауымдастығын зерттейтін 6-тақырып ғылым. (1с)

Биоценозбен биотоп аралығындағы динамикалық  тепе-теңдік экожүйенің тұрақтылығын сақтайды. Жер биотасы үшін автотрофтардың маңыздылығы. Биоценоз: кроценоз, фитоценоз, зооценоз, микробиоценоз. Биотоп: климатоп, эдафотоп ,гидротоп.

Негізгі әдебиеттер: 23,24,1,3,4,11

7-тақырып. Демэкология – популяциялар экологиясы.(1с)

Тіршіліктің ұзақтығы. Экологиялық қуыс. Өсу қисығы, биотикалық потенциал, экспоненциалдық және логистикалық

 

12

өсу қисықтары. Популяцияның тығыздығын анықтау.

Негізгі әдебиеттер:1,25,4,3,23

8-тақырып. Популяция құрлымы мен динамикасы. (1с)

Популяция - өзін-өзі реттейтін жүйе. Гемеостаз – туралы түсінік. Динамикалық тепе-теңдік. Стресс-реакциялар, миграциялар. Олли принципі.

Негізгі әдебиеттер:1,2,5,24,23

9-тақырып. Экожүйе, оның компоненттері, қасиеттері.(1с)

Экожүйе динамикасы: тәуліктік, маусымдық, көпжылдық. Экологиялық суксессиялар: бірінші және екінші ретті, суксессиялық үрдістердің жалпы заңдылықтары. Климакстық күй.

Негізгі әдебиеттер;1,3,6,23,11

10-тақырып. Жер беті және су экожүйелерінің түрлері.(1с)

Шөл зонасы. Теңіз экожүйелері. Ауыз су экожүйелері. Түр аралық және ішкі байланыстар. Оттегі мен көміртегі айналымы.

Негізгі әдебиеттер:23,1,4,13,2

11-тақырып.  Биосфера құрлымы мен сипаттамасы. Сабақ-конференция. (1с)

Биосфера –Жердің тіршілік қабаты. Тірі заттар концепциясы.

Жер сфералары және биосфера, олардың  өз-ара байланысы.

Биосфера-жердің ғаламдық экожүйесі.

Негізгі әдебиеттер: 11,12,25,1,24,6

12-тақырып.  В.И. Вернадскийдің ноосфера туралы ілімі.(1с)

Биологиядағы зат айналымы мен  биохимиялық циклдер. Күкірт, азот, су, оттегі, көміртегі, фосфордың биогеохимиялық циклдері. Адамның зат айналымын бұзуы.

Негізгі әдебиеттер: 1,2,4,23,21

13-тақырып. Тірі заттар, оның қызыметі.(1с)

Тірі жүйелердегі энергетикалық  үрдістер.Энтропия заңы.Тірі жүйедегі алмасудың антиэнтропиялық сипаты. Биологиялық жүйелердің тұрақты  теңсіздік принципі.

Негізгі әдебиеттер:2,8,16,23,18

14-тақырып.  Табиғат ресурстары және оны пайдалану. (1с)

Қоғам мен табиғаттың өзара қарым-қатнасының төрт кезеңі: биогендік,аграрлық, индустриялық постиндустриялық. Ғылыми-техникалық революция және табиғаттың ғаламдық

13

бұзылуы.

Қоршаған ортадағы антропогенді ластаушыларды  анықтау.

Негізгі әдебиеттер: 3, 24, 4, 19, 21

15-тақырып. Табиғатты ұтымды пайдалану.(1с)

ҚР-ның “Қоршаған ортаны қорғау туралы заңы”. ШҚО-ның экологиялық  жағдайына баға беру.

Негізгі әдебиеттер: ҚР-ның заңдар жинағы, ШҚМУ хабаршысы. «ШҚО-ның экологиялық жағдайы және оны шешу мәселелері» 2003-2004 ж.

Методикалық ұсыныс: семинар  сұрақтарына қажетті материалдар  ұсынылған әдебиеттерден іріктеледі. Студенттер баяндама түрінде әр сұраққа  әзірленіп, семинар сабақтарында өз білімдері мен белсенділігін көрсетуі керек. Семинарда баяндалған материалдарға сәйкес баға қойылады. Баяндауға –5 минут беріледі.

2.5 Оқытушының  басшылығымен студенттердің өз  бетінше істейтін жұмыстарының  жоспары

1- тақырып. «Экология» туралы түсінік. Экологияның даму тарихы. (1 с) А.Тенсли, В.Н Сукачев, М.И.Будыко, В.И.Вернадскийдің еңбектері. Рим клубындағы баяндамалар бойынша конспект жазу.

Негізгі әдебиеттер:1,2,4,8,23,24

2 - тақырып. Экология ғылымының міндеттері мен мақсаты. (1с)

Адам мен табиғаттың өзара қарым - қатынасы мәселесіне екі  көзқарас: антропоцентірлік және экоцентрлік. (оқуға тапсырылды). Негізгі әдебиеттер:3,6,11,24,19

3-тақырып. Аутэкология–ағзалардың тіршілік ортасымен өзара қарым-қатнасы туралы ғылым.(1с) Орта,тіршілік ортасы, өмір сүру орны, тіршілік ету формасы терминдеріне жазбаша анықтама беру. Негізгі әдебиеттер:2,4, 16.23,11

4-тақырып. Тіршілік орталары және экологиялық факторлар.(1с)

Абиотикалық факторлардың топырақ ағзаларының тіршілігіне  тигізетін әсеріне талдау жасау. Өлі табиғаттың химиялық факторларына (ауаның, судың құрамдық бөліктеріне, қышқылдық және өнеркәсіптік қоспаларға) талдау жасау.

Негізгі әдебиеттер: 24, 14, 3, 6

5-тақырып: Шектеуші факторлар заңы.(1с)

Құрғақшылық пен ылғалдың жетіспеушілігінің биохимиялық реакцияларға ,ыдырау мен қалыптасу,зат және газ алмасу үрдістеріне

14

әсері. Маусымдық факторларға  байланысты организмдердің бейімделу  ерекшкліктерін анықтау. (конспект жазу). Негізгі әдебиеттер: 10, 2, 1, 13, 17

6-тақырып. Синэкология - өсімдіктердің, жануарлар мен микроорганизмдердің қауымдастығын зерттейтін ғылым.

Тіршілік етудің негізгі принциптері: зат, энергия және ақпарат алмасу. Биотикалық байланыстар типтері.Биологиялық  өнімділік заңдары. Негізгі әдебиеттер: 2, 3, 4, 6, 10, 11

7 – тақырып. Демэкология - популяциялар экологиясы.(1с)

Экологиялық қойма ұғымы. Мекен  ету ортасы – түрдің «Мекен жайы», ал экологиялық қойма - оның “Мамандығы”. Г.Ф. Гаузеннің “Бәсекелестік ығыстыру ережесі”

Негізгі әдебиеттер. 1, 12, 8, 23, 18

8-тақырып.  Популяция құрлымы мен динамикасы.(1)

Түр және популяция. Популяцияның топтық қасиеттері ,сандық сипаттамасы. Өсу  қисығы, биотикалық потенциал, экспоненциалдық  және логистикалық өсу қисықтары.

Негізгі әдебиеттер: 4,6,3,2,24

9-тақырып. Экожүйелер, оның компоненттері мен қасиеттері.(1с)

Агроценоз және агроэкожүйе түсінігі. Агроценоздың табиғи экожүйеден айырмашылығы.Агроэкожүйедегі  өнімділік пен тұрақтылықты арттыру  жолдары. Биологиялық куресу әдістері.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 12, 15, 1

10-тақырып. Жер беті және су экожүйелерінің түрлері.(1с)

Жүйелердің алуан түрлілігі. Климаттық  белдеулер мен биомдар. Экологиялық  «энегия пирамидасы», «сандық биомассасы».

Негізгі әдебиеттер: 1, 2, 20, 23, 24

11-тақырып. Биосфераның құрлымы мен сипаттамасы.(1с)

Геологиялық үлкен айналым, биологиялық зат айналымы. Күкірт, азот, су, оттегі, көміртегі, фосфордың биохимиялық циклдері. (конспект жазу)

Негізгі әдебиеттер:11, 14, 3, 23, 18

12 тақырып.  В.И.Вернадскийдің ноосфера туралы ілімі.(1с)

Ғылыми-техникалық революция және табиғаттың ғаламдық бұзылуы. Бірінші антропогендік-экологиялық дағдарыс (консументтер дағдарысы), екінші антропогендік дағдарыс

15

(өндірушілер дағдарысы) үшінші  антропогендік дағдарыс (редуценттер  дағдарысы).

Негізгі әдебиеттер:17, 14, 24, 18, 3

13-тақырып. Тірі заттар және олардың қызметі.(1с)

Биологиялық жүйелердегі байланыстар :тікелей және қайтымды. Оң және теріс  қайтымды байланыстар. Эмердженттік қасиет.

Негізгі әдебиеттер: 1,2,3,23,16

14-тақырып. Табиғат ресурстары және оларды пайдалану.(1с)

Табиғатты тиімді пайдаланудың ұстанымдары. Табиғатты қорғауды жүзеге асырудың негізгі бағыттары. Табиғи қорғалатын территориялар, «Қызыл кітап» және оның ролі.

Негізгі әдебиеттер:6,3,1,13,21,24

15-тақырып. Табиғатты ұтымды пайдалану.(1с)

Табиғат ресурстарын есептеу. Экономикалық жауапкершілік, экономикалық ынталандыру. Табиғат ресурстарын пайдалану төлемдері және оны реттеу.

Негізгі әдебиеттер: 23, 24, 17, 15, 14

Методикалық ұсыныс:шептік және қортынды бақылауда ауызша немесе тест сұрақтары бойынша жауап  беру үшін өткен материалдарды үнемі қайталап, лекцияда алған теориялық білімдерін толықтырып отыру керек.

2.5 Жазба жұмыстарының  тақырыбы.