Бизнес-жоспардың мәні және нарықтағы қажеттілігі

    Негізгі   назар  аударатын  мәселелер–бизнестің  жүзеге  асуы  үшін  мүмкіндіктер,  оның  кәсіпорын  және  халық  үшін  маңыздылығы,  керекті  қаражаттар,  мүмкін  болатын  несиені  қайтару  уақыты,  күтілетін  пайда  және  оның  бөлінуі.

     Ұсынылып  отырған бизнестің негізгі мақсаты-нарықта бәсекеге  қабілетті тауар шығару  арқылы  пайда табу  болып табылады.

      Концепцияда   бизнес–жоспар  бағыты  көрсетіледі:

    –потенциялды  кредитор  немесе  инвестор  үшін;

    –мүмкін   болатын  әріптестер   немесе  акционерлер үшін;

    –кәсіпорын  басшылығы  және кәсіпкер үшін;

    –мемлекет   немесе  жергілікті  жергілікті  басқару  органдары  үшін;

      Концепция   ұсынылып  отырған  бизнестің   жарнамасы  болып  табылады  және  ең  соңында  құрылады.  Себебі,  ол  барлық  бөлімдердің  негізгі  қысқа  мағынасын  қамтиды.  Бизнес  концепциясын  1–2  бетке  сыйдыра  білген  жөн.  Ол  ұсынылып  отырған  бизнес  туралы  нақты  әрі  түсінікті  мәлімет  бергенше ; онымен  жұмыс  істеу  керек . 

     Қазіргі  кездегі  жағдай  және  кәсіпорын  туралы  қысқаша  мәлімет.  Бұл  бөлімде  мыналар  көрініс  табады:

     –бизнес   идеясының  пайда  болуына   әсер  еткен негізгі  оқиғалар;

     –кәсіпорын,  менеджер  немесе  кәсіпкер  алдында   тұрған  негізгі  мәселелер;

     –нарықтағы  жағдай  және  жетуге  тура  келетін  прогресс  (наықты  жаулап  алу,  тұрақтану):

     Осылардан   кейін  қысқаша  түрде   кәсіпорын  туралы  мәлімет   беріледі.

      3)  Бизнес   обьектісіне  сипаттама.  Бимзнес   обьектісіне  бизнес  бағыттар  (өнім,  қызмет)  немесе  кәсіпорын  құру,  немесе  жұмыс  істеп  тұрғанын  дамыту  жатады.

       Бизнес  бағытының  обьектісін  түсіндіргенде,  оның  ерекшелігін,  тұтынушылар үшін  маңыздылығын  және  таңдау  мүмкіндігін айта  кеткен жөн.  Сонан  соң  өндіруші  мен  тұтынушы  қандай  экономикалық  артықшылықтар  алатыны  жөнінде  сөз  қозғау  керек.  Ол  өнімнің  өзіндік  құнын  түсіру  немесе  тұтынушыға  қосымша  қызмет  түрін  көрсету  болып  табылады.  Сонымен  қатар  өнім  бағасын  көтеру  арқылы  оның  сапасын жақсарту.

       Өнімнің   функционалдық  ерекшеліктерін  жазған  дұрыс.  Мүмкін  болса,  өнімнің  жарнамалық  парағын   немесе  суретін  көрсете   кеткен  жөн.  Соңында  табыс  әкелетін  негізгі  факторларды  айта  кету  керек.  Мәселен,  нарық  үшін  жаңа  тауар,  жаңа  қызмет.

       Кәсіпорынды   бизнес  обьектісі  ретінде   сипаттағанда  оны  құру  немесе  дамыту  қажеттілігі  туралы,  өндірілген  өнімдер,  көрсетілген   қызметтер  туралы,  олардың   артықшылықтары  туралы  және  осы  өнімді  шығаратын  басқа  кәсіпорындар  туралы  мәлімет  бере  кеткен  жөн.  Сонымен  қатар  нарыққа  шығу  жолдарын  және  даму  бағыттарын  көрсетіп,  негізгі  тұтынушылар  тобын  анықтап,  жаңа  өткізу  нарығын  тауып,  шығаратын  өнім  көлемін  өсіру  керектігін  атап  өткен  жөн.

      4)  Нарықты   зерттеу  және  талдау.  Бұл   бөлімнің  негізгі  мақсаты   өнімді  бүгін  тұтынатын   тұтынушыларды  және  тұтыну  мүмкін  дегендерді  анықтау.  Сонымен  қатар  тұтынушылардың  өнімді  қандай  критерлер  бойынша  алатынын  ділген  жөн:  сапасы,  бағасы,  уақытында жеткізілуі,  қызмет  көрсету спасы және  т.б.

     Кәсіпорын   өнімі  бойынша  нарық   көлемін  және  сыйымдылығын  анықтау,  яғни  нарық  сегментін   жүргізу  керек . Нарық  сегменті  дегеніміз–нарықтың  бір–бірінен  тауарға  деген  сұраныс  сипаттамасы  бойынша  ерекшеліктерін, жеке  бөліктерін  бөліп  көрсету.  Ал  нарық  көлемі  дегеніміз–кәсіпорын  тауарлары  сатылатын  территория,  нарық сыйымдылығы белгілі бір уақыт ішіндегі  нарықта жүзеге асатын  тауарлардың көлемі  болып табылады.  Бұл бөлімде   мынадай сұрақтарға  жауап іздеу керек :  кім,  неге,  қанша және  қашан өнімді  сатып алуға болады.  Сонымен қатар белгілі бір өнімге  деген сұраныс көлемін анықтау керек және  шығарылған  тауар  нарыққа  қанша  уақытта  орнығады,  қашан тұтынушылар көңілінен шығады,  қай уақытта оны көбейту керек ,  нарықты кеңейтуге әсер  ететін  негізгі факторлар қандай  (мысалы  саланы,  регионның даму  тенденциясы ,  регионның әлеуметтік–экономикалық  саясаты ,  бәсекелесті  тудыру  және  т.б.)  деген  сұрақтарға  талдау  жасаған  жөн.  Нарық  және  бәсекелестік  туралы  толық  түсініктеме  1  кестеде  көрсетілген. 

       Бәсекелестерді  бағалау  мен  оларды  аңду  негізгі  мәселелерді  бірі  болып  табылады.  Кәсіпорынның  осал  және  күшті  жақтарын,  тауарлар  мен  қызметтердің  бәсекеге  қабілеттілігін  анықтап, оларды  бәсекелестермен  салыстыру  маңызды  іс  болып  саналады.  Шығарылатын  тауарлардың  артықшылықтарына  негізделіп,  сатылымдардың  мүмкін  болатын  көлемі  анықталады.  Сатылым  көлемін  болжау  2  кестеде  көрсетілген.

      5) Ұйымдастырушылық жоспар.  Бұл  бөлім  жаңа  кәсіпорын  құрғанда  немесе  жұмыс  істеп  тұрған  кәсіпорынды  стратегиялық  шаруашылық  орталығын  (СШО)  ашқанда  құрылады.  Осы  жерде т кәсіпорынның  немесе  СШО–ң  ұйымдастырушылық  құрылымын  көрсеткен  жөн.  Онда  кімнің  қандай  іс–әрекетпен  айналысатыны,  бөлімшелердің  іс–әрекетіне  бақылау  қалай  жүргізілетіні  және  жұмыс  күшіне  деген  қажеттілік  анық  көрсетілуі  керек .  Ұйымдастырушылық  жоспар  бөлімнің  бөлімшесі  кәсіпорын  іс–әрекетінің  құқықтық  қамтамсыз  етілуінің  болуы  мүмкін.  Онда  құқықа  байланысты  барлық  мәліметтер  (тіркеу  туралы куәлігі,  меншік  формасы)  көрсетіледі.

      6) Персонал  және  басқару   бұл  бөлімде   бизнес  жоспарды  жүзеге  асыратын  менеджерлер  мен  персоналдарға   сипаттама  беріледі  (жасы , білімі ,тәжірибесі).  Ол  адамдар  нарық   жағдайында   бизнесті  табысты   етіп  жүргізетін  өз  ісінің  нағыз мамандары болғаны жөн.  Сонымен қатар осы бөлімде бизнес  шекарасы  кеңейетін  болса,  мүмкін  болатын  жұмысшылар санының   айта  кету  керек.

     7)  Өндіріс   жоспары.  Егер  бизнес  обьектісі   болып  өнім  табылса,  онда  бұл  бөлім  өндірістік  процесті  сипаттаудан  басталады.  Өндірістік  процестің  еңбек  мөлшері  бойынша  құрылымы  3  кестеде  көрсетілген.

Егер  бизнес  обьектісі  болып  кәсіпорын  табылса, онда  бұл  бөлім  өндірістің  технологиялық  қайта  құруын  сипаттаудан  басталады.  Өндіріс  көлеміне  болжау  жасау  және оны  жүзеге  асыру  маркетингтік  зерттеулермен,  кәсіпорынның  өндірістік  мүмкіншіліктерімен  салыстыра отырып  жүзеге  асады.  Өндіріс көлемі  период  бойынша болжанады:  бірінші жыл–квартал  бойынша  (керек жағдайда  ай  бойынша).  Екінші  жыл  –жартыжылдықтар  бойынша.  Келесі  жылдары–жылдар  бойынша.  Бұл  айтқандарды  түсну  үшін  4 кестеге  көз  жүгірткен  жөн. 

      Бұл   бөлімде  сонымен  қатар   өндірістік  ғимаратқа,  жер   учаскесіне  деген  қажеттілілті,  олардың көлемін  айта  кеткен  жөн.  Обьектілердің  келесі  сипаттамалары  көрсетіледі:  орналасқан  жері,көлемі,  жеке  меншік  немесе  жалға  алынғандығы  ,  жөндеу  жұмыстарына  деген  қажеттілік.

       8)  Маркетингтік  іс–әрекеттің  жоспары .  макетингтік  жоспар  дегеніміз–ойластырылған, тауар  көлемін  сату  мен  нарықтық  қажеттіліктерді  қанағаттандыру  арқылы  максималды  пайда  табу.  Бұл  бөлімде  тұтынушыға  деген   маркетингтік  бағыттау  (орентация)  сақталуы  керек ( тұтынушылардың  қалауын білу,  жоғары  сапалы  қызмет  көрсету, қол жететін баға, сенімділік , тұрақтылық).

       Егер  бизнес  обьектісі  болып   кәсіпорын  немесе  СШО  табылса,  оныңдаму  стратегиясын  жасау   дұрыс  болып  табылады.

       Кәсіпорын  стратегиясын  жасағанда  сыртқы  ортаның  әсері   (технологияның,  сұраныстың  өзгеру  тенденциясы)  ескерген  жөн.  Кәсіпорынның  нарықтық  өзгерістерге  бейімделуі  үшін  тауарлық,  бағалық  және  өткізу  саясатын  қамтитын  маркетинг  стратегиясын ұмытпаған жөн.  Кәсіпорынның  маркетингтік  стратегиясы 5  кестеде көрсетілген. 

     Негізгі   зейін  бәсекелестерді  бақылау   мен  бағалық  мен  бағалық  ,  тауарлық  саясатқа  бөлінуі   керек .  Сонымен  қатар   берілген  бизнес  сферасына   кірудегі  қиындықтарды  анықтап,  оларды  жеңу  жолдарын  белгілеген  жөн.

      Бұл   бөлімде  мына  сұрақтарға  жауап  іздеу  керек:  нарықты   қалай  жаулап  алу,  сақтау  және  көбейту  керек ,  қалай   көп  пайда  табу  керек  ?

      Тауарлық  стратегия–коммерциялық  көзқарас  тұрғысынан  алғанда  нақты  іс–әрекет  бағытына  сәйкес  тауарлар  ассортиментінің құрылуы,  бар немесе  жасалып жатқан  ресурстардың  нарықтық  жағдайларға оңай  бейімделуі.

      Тауарлық  саясат–келесі  мақсаттарды   қамтиды:

   –кәсіпорын  беделін  көтеретін  және  бірнеше  жылға  көшбасшы  бола  алатын  тауар  түрлерін  шығару;

   –мүмкін  болатын   өнім  модификациясы  бойыншамаркетингтік   бағдарламалар  жасау,  келешекте   керекті  өнім  түрін  каталог   бойынша  таңдау;

       Баға  құру стратегиясы  қысқа  және  ұзақ  мерзімді  мақсаттармен  байланысты  болып  келеді  және  өндіріс  шығындары,  өнімге  деген  сұраныс,  бәсекелестер  бағасы  негізінде  құрылады.

       Өндіріс   шығындарына  негізделген   баға  құру  кең  тараған   келесі  әдістермен  жүзеге  асуы  мүмкін:

       –толық  шығындар;

       –орташа   шығындар;

       –шекті  шығындар;

       –өндірістің   стандарты  шығындары;

       –тура   шығындар;

       Енді  осы  айтылғандарға  тоқталатын  болсақ  .

      

    Толық  шығындар  әдісі  өндірістегі   барлық  шығындар  мен  тауарды  жүзеге  асыру  негізінде  бағаны  есемтеуді  қарастырады.

      

     Орташа  шығындар  әдісі  ұзақ  уақыт  ішінде  бағаны  тұрақты  ұстау  үшін  қолданылады  және  экономикалық  цикл  периоды  ішінде  өнімді өндіруге  кеткен  орташа  шығындар  негізінде  анықталады.

 

      Шекті   шығындар  әдісі  өндірі  және  өткізу  көлемін  болжам  бойынша  кеңейткен  кезде  қолданылады.  Шекті  шығындар  дегеніміз–өндіріс  немесе  өткізу  көлемін  ұлғайту  нәтижесінде өнім  бірлігіне  деген  жалпы  шығындар  сомасының  өзгеру.

      Өндірістің  стандартты   шығындар  әдісі–нақты   бар  өндірістік  жағдайлар   мен  өндіріске  және  өнімді  жүзеге  асыруға  кететін   шығындарды  есептеу.

      Тура  шығындар  әдісі–белгілі  бір  өндіріс  қуатын  іске  қосу  нәтижесінде  өндіріс  шығындарын  анықтау  сол арқылы  нарықтық  бағаны  құру.

       Баға  саясаты  мыналарды  қарастыруы  мүмкін:

–өзгере  алатын  бағаларды  қолдану;

–баға  мен  сапаның  өзара  байланысы;

–әлемдік  нарықтағы  баға  деңгейіне  бағытталуы;

        ткізу  стратегиясы  сұранысты  қалыптастыру,  өткізуді  стимулдау  жүйесіне  бағытталады  және  келесі  келесілерді  қарастырады ;

–жарнамалық  іс–әрекет  (жарнаманы  радиода,  теледидарда,  газет,  журнал  беттерінде  қолдану);

–коммерциялық  байланыстарды  делдалдар,  дилерлер,  агентер  арқылы  құру  және  реттеу;

–жәрмеңкелерге  және  көрмелерге  қатысуды  ұйымдастыру;

–несиені  әртүрлі  фирмада  қолдану;

–потенциялды  тұтынушылар  үшін  өнім  презентациясын  жасау;

     9)  Потенциялды   тәуекелдер.  Бұл  бөлім   нарық  жағдайында  ерекше  маңызға  ие  болып  табылады.  Себебі,  тәуекелді  дұрыс   есептеу,  есептемеуге  потенциялды   инвесторлардың,  кредиторлардың,  бизнес  бойынша  әріптестердің  сенімі  тәуелді  болып  келеді.  Бизнесті  дұрыс  жүргізе  білу  үшін  мүмкін  болатын  тәуекел  түрлерін  білу  керек.  Олар:  өндірістік,  коммерциялық,  қаржылық  және  ойластырылмаған  жағдайлармен  байланысты  болып  келеді.

     Өндірістік  тәуекелдер  өнімді,  тауарды  өндірумен,  өндірістік  іс–әрекеттерді  жүзеге  асырумен  байланысты  болып  келеді. Оларға  өндірістегі  мәжбүрлі  үзілістер,  өндірістік  қордың  істен  шығуы,  айналым  заттарының  жоғалуы,  шикізаттардың,  құрал–жабдықтардың  дер  кезінде  жеткізілмеуі  жатады.  Яғни,  өндірістік  тәуекелдерді  азайту  үшін  өндірістік  процестегі  бақылауды,  шикізаттарды  және  құрал–жабдықтарды  жеткізуге  әсерді  күшейту  керек  немесе  жеркізушілерді  көбйту  қажет.

       Коммерциялық  тәуекелдер  өнімді  тауарлы нарықта жүзеге  асырумен  байланысты болып келеді.  Оларға  нары  конъюнктурасындағы  өзгерістер  жатады.  Коммерциялық  тәуекелді азайту  іс–шараларына келесілер жатады:

  –нарық  конъюнктурасын  жүйелі  түрде  зерттеу;

  –дилерлік  жүйені  қалыптастыру;

  –сай  келетін   баға  саясаты;

  –қызмет  көрсету   желілерін  құру;

  –қоғамдық  ой–пікірді  және  фирма  стилін  қалыптастыру

  –жарнама  және  т.б.

     Қаржылық  тәуекелдер  инфляциялық  процестермен,  валюта  бағамының  өзгерістерімен  байланысты  болып  келеді.  Қаржылық  тәуекелді  азайту–кәсіпорындағы   тиімді  қаржылық  менеджмент  жүйесінің  қалыптасуы  мен  жүзеге  асуы.

    Оластырылмаған  жағдайлармен  байланысты  тәуекелдерге  мемлекеттің  саяси  бағытынан   ауысуы,  көтерілістер,  жер  сілкіністері  жатады.